Επιμέλεια: Ζαχαρίας Καψαλακης
Στις 10 Αυγούστου οι Μεσαρίτες οπλαρχηγοί σκοτώνουν τον φοβερό γενίτσαρο Αγριολίδη…
Ο θάνατος του Αγριολίδη και η μεταφορά του ακέφαλου πτώματός του στο Ηράκλειο εξαγρίωσε τον τουρκικό όχλο, ο οποίος βρήκε την αφορμή για τη δεύτερη μεγάλη σφαγή στην πόλη και στα περίχωρα.
Λεπτομέρειες της σφαγής αυτής του 1828 µας έδωσε ό Στέφανος Νικολαϊδης, ευπατρίδης Καστρινός, που µας διέσωσε και µας έδωσε πάρα πολλές πληροφορίες για την ιστορία της τουρκοκρατούµενης τότε πολιτείας του Μ. Κάστρου. Ό Στεφ. Νικολαΐδης ήταν στα 1828 µόλις 11 χρονών, αργότερα όµως όταν ανδρώθηκε έγραψε το σημείωσα του για τη σφαγή από όσα θυµόταν και από πληροφορίες εκείνων που σώθηκαν τότε. Σύµφωνα λοιπόν µε τις πληροφορίες αυτές, ο αρμπεντές του Αγριολίδη άρχισε στις 12 του Αυγούστου και βάσταξε μόνον 3 ώρες. Μας λέγει ότι ο Πασάς του Μ. Κάστρου Καρά Σουλεϊμάν Πασάς δεν είχε γνώση της σφαγής αυτής και ότι έγινε εν αγνοία του. Ο Κριτοβουλίδης επίσης µας λέγει ότι ο Σουλεϊμάν Πασάς προσπάθησε πολύ να προλάβει τη σφαγή αυτή, στάθηκε όμως ανίκανος μπροστά στο φανατισμό και τη λύσσα του Όχλου.
Στη σφαγή αυτή λέγει ό Στέφανος Νικολαϊδης ότι σφάχτηκαν και σκοτώθηκαν περισσότεροι Χριστιανοί από εκείνους που είχαν σφαχθεί και σκοτωθεί στη σφαγή του 21. Δεν σκοτώθηκε ό Μητροπολίτης Καλλίνικος, που ήταν από την Αγχίαλο, ούτε κανένας από τους Επισκόπους, γιατί! κατέφυγαν σε διάφορα γνωστά τους τουρκικά σπίτια, άπ’ όπου τους περισυνέλεξε τη νύχτα ο Πασάς και τους διέτρεφε επί πολύν καιρόν και τους φιλοξενούσε στου «Πασά την Πόρτα», δηλαδή στη μετέπειτα Νομαρχία, που βρισκόταν έως τα τελευταία χρόνια στο σημερινό πάρκο Θεοτοκοπούλου.
Την εποχή εκείνη μεσουρανούσε στο Μ. Κάστρο ο Αγιάν Αγάς Μουσταφάς Μουτσάκης. Όταν στα 1826 καταργήθηκε από τον Σουλτάν Μαχμούτ το τάγμα των Γενιτσάρων, διορίσθηκε ο Αγιάν Αγάς διοικητής Χωροφυλακής με μεγάλη δικαιοδοσία.
Αυτόν λοιπόν τον πανίσχυρον ο Αγιάν Αγά διέταξε ο Σουλεϊμάν Πασά να φροντίσει να εξαφανίσει από τους δρόμους τα πτώματα των σφαγμένων κι αυτός όταν νύχτωσε τα μάζεψε με γαϊδουράρηδες και χαμάληδες. και όσα βρίσκονταν πάνω από την Πλατειά Στράτα τα μετέφερε φορτωμένα σε ζώα στα παλιά Σπιτάλια και στον Άγιο Ματθαίο και τα έρριψε γυμνά, γιατί εν τω μεταξύ τα είχαν απογυμνώσει οι φτωχές Τουρκάλες και Τούρκοι, μέσα σε πηγάδια και τάφους και όσα πάλι πτώματα βρίσκονταν κάτω από την πλατειά Στράτα τα μετέφερε κι αυτά με ζώα, ή σέρνοντάς τα με σχοινιά, ολόγυμνα όπως ήταν και τα έριξαν στο Κουμ Καπί, απέναντι από το άλλοτε εργοστάσιο του Περίδη. Σε ένα άλλο σημείωμά του λέγει ο Στέφανος Νικολαΐδης ότι την άδεια της σφαγής πήρε ό γιος του Αγριολίδη μαζί με άλλους Τούρκους από αυτόν τον Αγιάν Αγά. Όσο για τον αριθμό των σφαγμένων δεν μπόρεσε να εξακριβωθεί. Άλλοι έλεγαν πως ήταν 350 κι άλλοι 1000. Ο Ψιλάκης μας λέγει ότι ήταν 800. ‘Ακόμη αναφέρει ότι μόνον ένας Χριστιανός παπουτσής αντέταξε άμυνα και σκότωσε με τον κόπανό του έναν Τούρκο.
Ανάλογες ωμότητες σημειώθηκαν και στο Ρέθυμνο, ιδιαίτερα στην Αρκούδαινα και στους Αρμενόκαμπους. Στα Χανιά ο Μουσταφάς δεν τόλμησε να παρακινήσει τον τουρκικό όχλο σε αντιδράσεις γιατί φοβήθηκε τις αντιδράσεις των Μ. Δυνάμεων.
Ήδη οι σφαγές των αμάχων στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο είχαν προκαλέσει την αγανάκτηση των Ευρωπαίων και κάποια συμπάθεια υπέρ των Κρητών άρχισε να εκδηλώνεται.
Πηγές: Νικολάου Σταυρινίδη « Ο Καπετάν Μιχάλης Κόρακας και οι συμπολεμιστές του» σ. 53-55
Θεοχάρη Δετορακη, Ιστορία της Κρήτης σ. 347
