Στο βιβλίο του Γιώργου Δαμιανάκη “Η ζωή και η δράση του ΞΩΠΑΤΕΡΑ” , υπάρχει ένα κεφάλαιο, “Η μάχη στους Μύλους της Λέρνης”, με τη συμμετοχή του Ξωπατέρα και των Μεσαριτών που ακολουθούσαν τους Κουρμούληδες από τα χωριά Πιτσίδια, Καμηλάρι. Σίβα, Κουσέ, Πετροκεφάλι, Πόμπια, Τυμπάκι, Γρηγοριά, Μαγαρικάρι, Βορίζα και πολλά άλλα χωριά της Μεσαράς και όχι μόνο……
Με αφορμή τη σημερινή επέτειο του θανάτου του Γ. Μακρυγιάννη, καλό είναι να μαθαίνουμε με ποιους πολεμιστές έδιναν μάχες και νικούσαν οι μεγάλοι αρχηγοί της Επανάστασης του 1821.
ΚΕΦ. ΜΣΤ΄. ΙΟΥΝΗΣ 1825: ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΜΥΛΩΝ ΤΗΣ ΛΕΡΝΗΣ
Μία από τις σημαντικότερες νίκες των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, ήταν ο θρίαμβος μερικών εκατοντάδων πολεμιστών επί των χιλιάδων Αιγυπτίων του Ιμπραήμ, στις 13 Ιούνη 1821 στους Μύλους της Αργολίδας. Η νίκη αυτή, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Η σπουδαιότητά της όμως, όπως θα δούμε ήταν τεράστια. Ήταν τεράστια και η συμμετοχή των Μεσαριτών! Ο Δ. Υψηλάντης, ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο Γ. Μακρυγιάννης και άλλοι στρατηγοί θαύμασαν την ανδρεία και τη μαχητικότητα με τα σπαθιά στα χέρια των προγόνων μας. Μορφή στη σπουδαία και πρώτη ήττα του Ιμπραήμ ήταν Ο ΒΟΡΙΖΑΝΟΣ ΑΣΤΡΙΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΗΣ, Ο ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ.
Τα ερείπια των Μύλων της Λέρνης, όπως είναι σήμερα. Εδώ έγινε η μεγάλη μάχη, 12-6-1825.
Στις 11 Ιούνη ο Μακρυγιάννης με 150 άνδρες είχε φτάσει στους Μύλους. Το πρωί της άλλης μέρας, εμφανίστηκε ο Αιγυπτιακός στρατός στην Αργολική πεδιάδα. Στο Ναύπλιο είχαν συγκεντρωθεί περίπου 20.000 γυναικόπαιδα, ασθενείς και άμαχος πληθυσμός καθώς και ελάχιστος στρατός. Ανάμεσά τους και οι οικογένειες των Κουρμούληδων από τον Κουσέ το Πετροκεφάλι και τα Βορίζα*[1]. Πολύ κοντά στους Μύλους ήταν το υδραγωγείο του Ναυπλίου και οι σιταποθήκες της Κεντρικής Διοίκησης.
Οι Έλληνες συγκέντρωσαν το στρατό στους Μύλους και περίμεναν.
Η δύναμη των Ελλήνων δεν ξεπερνούσε τους 300 άνδρες.
Στην ακτή άραξαν τρία μικρά πολεμικά πλοία με πυροβόλα.
Ο Ιμπραήμ έφτασε στους Μύλους την αυγή της 13ης. Οι προφυλακές των Αιγυπτίων προχώρησαν αθέατες ως τις γραμμές των Ελλήνων την ώρα που οι φρουροί κοιμούνταν.
Την κατάλληλη στιγμή ξύπνησε ο Γιάννης Μακρυγιάννης και ξεσήκωσε τους φρουρούς.
Με πλοιάρια έφθασαν πάνω από 150 Κρητικοί με τους Δ. Κουρμούλη, Ξωπατέρα, Δ. Καψάλη, Αστρινό Χατζιδάκη, Κούρτικα, Γιάννη Λαγό, Γιάννη Χάλη κ.ά. . Συνολικά στους Μύλους ήταν 480 μαχητές.
Τρεις επιθέσεις του εχθρικού πεζικού και μία του ιππικού αποκρούστηκαν γενναία. Τότε το εχθρικό πυροβολικό γκρέμισε με εύστοχες βολές το πρόχειρο οχύρωμα του Μακρυγιάννη, και ένας λόχος Αιγυπτίων επιτέθηκε ορμητικά υπερπηδώντας τα ερείπια. Η αντεπίθεση του Μακρυγιάννη και των Κρητικών ήταν ηρωική.
Οι Αιγύπτιοι μετά τις αποτυχημένες απόπειρες έπαψαν τις επιθέσεις. Επειδή είχε αρχίσει να βραδιάζει, υποχώρησαν και έφυγαν για το Άργος. Στο πεδίο της μάχης εγκατέλειψαν περίπου 50 νεκρούς και «αποκόμισαν» άλλους τόσους τραυματίες.
Οι Έλληνες είχαν 4 νεκρούς και το Μακρυγιάννη τραυματία στο χέρι.
Η οχυρωματική μορφολογία των Μύλων βοήθησε την οχύρωση των Ελλήνων. Η μάχη των Μύλων κατέληξε σε νίκη της ελληνικής πλευράς. Με την νίκη του αυτή ο στρατηγός Μακρυγιάννης, έσωσε σε κρίσιμη στιγμή τον άμαχο πληθυσμό του Ναυπλίου, και διατήρησε τα σημαντικά αποθέματα τροφίμων και το υδραγωγείο. Αν έπεφταν οι Μύλοι θα χανόταν το Ναύπλιο και θα έσβηνε η ελληνική επανάσταση στην Πελοπόννησο.
Οι έπαινοι και τα συγχαρητήρια από το Μακρυγιάννη, τον Υψηλάντη, και τον Κολοκοτρώνη, που έμαθε τα νέα βγαίνοντας από τη φυλακή, ήταν θερμά για τους Κρητικούς και για τον Αστρινό Χατζιδάκη από τα Βορίζα, που έλαμψε το άστρο του στους Μύλους. Στην πρώτη νίκη των Ελλήνων κατά του Ιμπραήμ!
*[1] Οι Κουρμούληδες δεν έμεναν μόνο στον Κουσέ. Στο Πετροκεφάλι έμενε η οικογένεια του Μανόλη και της αδερφής του Αικατερίνης σύζυγός του Δημήτρη Καψάλη. Η κόρη του Μιχάλη Κουρμούλη είχε παντρευτεί τον Αστρινό Χατζιδάκη από τα Βορίζα.
