(Η ομιλία για τους εκτελεσθέντες Μοιριανούς στη γερμανική κατοχή της Δικηγόρου κ. Πελαγίας Ε. Ζαχαριουδάκη, Μοίρες, 6 Ιουνίου 2021)
Σήμερα, όπως κάθε χρόνο, είμαστε εδώ, κινούμενοι από το βαρύ χρέος και το ιερό καθήκον να αποτίσομε ελάχιστο φόρο τιμής στους ήρωες της κωμόπολής μας, σ αυτούς που στάθηκαν μαζί με χιλιάδες άλλους αγωνιστές, σύμβολα θάρρους, αυτοθυσίας και αποφασιστικότητας για την επικράτηση των ιδεωδών της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας στον τόπο μας.
Η Ελληνική ιστορία είναι συγκλονιστικά υπερπληρωμένη από ηρωισμούς, σκληρές μάχες, παράτολμες ενέργειες, αντιστάσεις συχνά έως θανάτου, περιφρονήσεις προς τον κίνδυνο, αλλά και γεμάτη από συλλήψεις, βασανιστήρια, ομηρίες, ολοκαυτώματα και εκτελέσεις, που αποτελούν έναν αληθινά βαρύ φόρο αίματος για την κατάκτηση της Ελευθερίας.
H σημερινή ημέρα είναι για όλους εμάς, ημέρα μνήμης και υπερηφάνειας . Σκύβουμε ευλαβικά το γόνυ, τιμούμε τις πράξεις και τον ηρωισμό αυτών των γενναίων, κρατούμε την ιερή παρακαταθήκη που άφησαν σε μας και τα παιδιά μας.
Δύσκολο το εγχείρημα να υμνήσεις τους αθανάτους. Τα λόγια δεν δαμάζονται από τη λογική, δεν μπορούν να εκφράσουν τη βαθιά συγκίνηση και περηφάνια που νιώθουμε όλοι μας απέναντι σ αυτούς τους ήρωες.
Με πλήρη επίγνωση αυτών των δυσκολιών ας παρακολουθήσομε το χρονικό των γεγονότων :
Η ιστορία των εκτελεσθέντων Μοιριανών , καθόλου δεν διαφέρει, από χιλιάδες εκτελέσεις συμπατριωτών μας που έγιναν στην διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Είχαν όλες κοινό χαρακτηριστικό την άγρια εκδίκηση του κατακτητή και την ωμή βία των φασιστών, ανθρώπων απαλλαγμένων από όλους τους χυμούς της ζωής, απέναντι στους ελεύθερους πολίτες. Η Ελληνική ιστορία είναι παγκόσμια μοναδική σε φόρο αίματος για την Ελευθερία, και οι Κρητικοί έχουν εξέχουσα θέση στους ήρωες, αφού πάντα πάλευαν σαν λιοντάρια για το ύψιστο αυτό αγαθό.
- ΚΑΤΟΧΗ . Η Κρήτη, το τελευταίο προπύργιο λευτεριάς, έγειρε μετά από άνιση μάχη με τον εχθρό. Ο Γολιάθ επιβλήθηκε όμως οι Κρητικοί ποτέ δεν πίστεψαν πως ο πόλεμος τελείωσε εδώ. Ο συναγερμός της καθολικής αντίστασης είχε ήδη σημάνει από την πρώτη ημέρα της εισβολής και οι θηριωδίες των κατακτητών δεν μπόρεσαν να κάμψουν το αντιστασιακό φρόνημα του Κρητικού λαού.
Στην Μεσσαρά ξεχωρίζει η ομάδα «ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» με πρωτοπαλίκαρο τον Καπετάν Πετρακογιώργη, αλλά και των Μπαντουβάδων, που συνδέονται όλο και με περισσότερους κατοίκους των Μοιρών και της ευρύτερης περιοχής. Η αντίσταση των Μοιριανών γίνεται ήδη με κάθε τρόπο. Δεν παραδίδουν τα όπλα τους, όπως έχουν διαταχθεί, τροφοδοτούν τις αντιστασιακές οργανώσεις με υλικό πολέμου και τρόφιμα, περιθάλπτουν και βοηθούν τους συμμάχους, περιφρονούν και αποφεύγουν τον κατακτητή και τους φίλους του .
Στις Μοίρες ζει με την οικογένειά του την εποχή εκείνη ένας σύγχρονος ΕΦΙΑΛΤΗΣ, ο Παναγιώτης Δαμάσκος, που είναι υπάλληλος-τεχνικός των Ταχυδρομείων και τηλεπικοινωνιών. Δεν είναι καν Κρητικός ,είναι δοσίλογος, φίλος των Γερμανών και έχει έλθει στην περιοχή για να εξυπηρετεί τους σκοπούς τους. Οι Μοιριανοί το γνωρίζουν. Τον περιφρονούν, τον απομονώνουν. Ο Δαμάσκος από το έτος 1936 έχει πλούσια φιλογερμανική δράση και έχει υψηλές γνωριμίες στο καθεστώς του Μεταξά. Χαρακτηριστικά μάλιστα ο προϊστάμενός του την εποχή εκείνη διηγείται την χαρά του όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα. Έτσι από την πρώτη στιγμή της κατοχής είναι φανερά συνεργάτης των Γερμανών. Είναι γεγονός ότι αποτελεί κίνδυνο για την περιοχή. Είναι η αιτία πολλών εκτελέσεων.
Στα αρχεία του Καπετάν Πετρακογιώργη αναφέρεται : «Κατόπιν κοινής αποφάσεως πάντων των Αρχηγών, απεφασίσθη η εκτέλεσις και τα σημεία των προγραμματισθέντων πρακτόρων και προδοτών των εργαζομένων μετά των Γερμανών και των Γερμανικών Αρχών. Εντός της πόλεως των Μοιρών ωρίσθει η εκτέλεσις του Γερμανού πράκτορος Δαμάσκου. Δεδομένου ότι η πόλις εφρουρείτο υπό ολοκλήρου Γερμανικού Τάγματος, εν τούτοις η εκτέλεσις απεφασίσθη να γίνει εντός της πόλεως και ανετέθη εις τους Γεώργιον Μαυράκην, Γεώργιον Χαραλαμπάκη ή Μπαλάσκαν και Γεώργιον Φαραγκουλιτάκην ή Σκουτελογιώργην».
31 Μαίου 1942 ημέρα Κυριακή, οι καμπάνες τούτης εδώ της εκκλησίας του Αη Γιώργη χτυπούν πένθιμα. Το νέο δεν αργεί να διαδοθεί. Σκότωσαν το Δαμάσκο!!! Ο Γεώργιος Μαυράκης, μέλος της ομάδας Πετρακογιώργη εκείνο το πρωί τον εκτέλεσε, ενώ έβγαινε από το σπίτι του. Οι Μοιριανοί παγώνουν, η κηδεία του γίνεται το ίδιο απόγευμα με τη συμμετοχή σχεδόν όλων των Μοιριανών, που βουβοί παρακολουθούν και περιμένουν την αντίδραση των Γερμανών.
Η νύκτα της 31ης Μαίου ήταν ατελείωτη, γείτονες του χώρου που στεγαζόταν η Γκεστάμπο παρατηρούν υπερκινητικότητα. Μεταξύ αυτών που μπαινοβγαίνουν στα γραφεία της Αστυνομίας και «δικοί μας», ευτυχώς ελάχιστοι, που καλούνται, για να βοηθήσουν τον κατακτητή στην επιλογή των μελλοθανάτων ηρώων. Μάλιστα δυο κρατούμενοι δικοί μας, εκείνο το βράδυ ακούνε και βλέπουν πολλά, όμως κανείς δεν μπορεί να φανταστεί τι θα ακολουθήσει.
Ξημερώματα 1ης Ιουνίου το χωριό είναι ήδη περικυκλωμένο από τους Γερμανούς. Πάνοπλοι Γερμανοί στρατιώτες, με τον προσφιλή βίαιο τρόπο αρχίζουν τη συγκέντρωση των συγχωριανών μας. Μαζεύουν τους Μοιριανούς εδώ δίπλα, στο δυτικό τοιχίο του Αη Γιώργη, ανατολικά της σημερινής πλατείας Ομονοίας. Τους θέλουν όλους εκεί. Γέρους ανήμπορους, γυναίκες, άνδρες, ακόμα και μωρά παιδιά. Με φωνές, κλωτσιές και βρισιές διατάσσεται ο διαχωρισμός ανδρών και γυναικών. Πανικός! Στη συνέχεια ένας Γερμανός Ταγματάρχης με την βοήθεια Γερμανού αξιωματικού που γνωρίζει την Ελληνική γλώσσα αρχίζει την εκφώνηση των ονομάτων με την εντολή, όποιος ακούσει το όνομά του, να έρχεται μπροστά στο αυτοκίνητο, που έχει σταθμεύσει στο δυτικό μέρος της πλατείας.
1)Παπαδάκης -Τσαγκαράκης Νικόλαος του Χαριδήμου, Δάσκαλος ,
Δ/ντής Δημοτικού Σχολείου Μοιρών.
2)Μπόλαρης Απόστολος του Εμμανουήλ , Δ/ντής Δημ. Ταμείου
Μοιρών.
3)Τσαγκρουνάκης Γεώργιος του Ιωάννη Δ/ντής υποκαταστήματος
ΑΤΕ Μοιρών.
4)Μουντράκης Αλέξανδρος του Εμμανουήλ , Φαρμακοποιός.
5)Μαριδάκης Μιχαήλ του Ιωάννη , Αγρότης
6)Σαρουλάκης Μηνάς του Ιωάννη , Εμπορορράπτης.
7)Μιγκλάκης Αντώνιος του Γεωργίου , Ξυλουργός.
8)Χουστουλάκης Δημήτριος του Γεωργίου, Αγροφύλακας.
Αναζητούν άλλους δύο που όμως απουσιάζουν : τον Κων/νο Αστρινάκη του Γεωργίου και τον Ηλία Αλεξανδράκη. Ο μεν Αστρινάκης βρίσκεται εκείνη την ημέρα στο σπίτι της μητέρας του στις Μοίρες, αλλά αντιλαμβάνεται έγκαιρα τους Γερμανούς και κρύβεται, ο δε Αλεξανδράκης, ο μόνος τελικά που επέζησε από τους προαναφερόμενους, βρίσκεται στο χωριό Σκούρβουλα.
Η επιλογή των ανδρών αυτών δεν έγινε τυχαία. Ήδη, όπως προανέφερα, με την βοήθεια δυστυχώς και κάποιων δοσιλόγων είχαν επιλεγεί από την προηγούμενη νύκτα. Ήταν όλοι άνδρες με βαθειά την πίστη για την ελευθερία, την Δημοκρατία, την πατρίδα και είχαν διασυνδέσεις με αντιστασιακές οργανώσεις. Ήταν αυτοί που επεδείκνυαν την περιφρόνησή τους στον κατακτητή και τους φίλους του, όπως το Δαμάσκο. Ανήκαν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις , ήταν οι εκλεκτοί.
Στην συνέχεια ο Γερμανός αξιωματικός απευθυνόμενος στο πλήθος είπε : «Αυτοί θα τουφεκισθούν. Τα σπίτια τους θα καούν. Οι οικογένειες τους θα εκτοπισθούν 30 χιλ. από το χωριό , διότι χθες σκότωσαν τον καλύτερο φίλο της Γερμανίας . Ήταν φίλος μας από το 1936». Εκείνη τη στιγμή το πλήθος παγώνει. Κραυγές γυναικών και κλάματα παιδιών σπουν τη νεκρική σιγή. Όλοι έχουν στρέψει το βλέμμα στους μελλοθάνατους. Οι Γερμανοί παίρνουν από το πλήθος περί τους (10) άνδρες για αγγαρεία, τους δίνουν σκαπέτια και φτυάρια για να σκάψουν τον τάφο των ηρώων, τους παίρνουν κι αυτούς μαζί τους , ανάμεσά τους ο πατέρας μου.
Ισχυρή συνοδεία πάνοπλων στρατιωτών μαζί με τους προαναφερόμενους χωριανούς μας ξεκινούν για το Νεκροταφείο. Δίδεται εντολή στο συγκεντρωμένο πλήθος να διαλυθεί και να επιστρέψει στα σπίτια του. Η έξοδος από τις Μοίρες απαγορεύεται.
Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Μοιρών Μιχαήλ Χαραλ. Ζαχαριουδάκης, εστιάτορας, ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΖΕΙ, ακολουθεί τους μελλοθάνατους και προσπαθεί να πείσει τους Γερμανούς ότι αυτοί οι άνθρωποι, είναι αθώοι. Νεκρική σιγή επικρατεί παντού. Η αγωνία κορυφώνεται, όλοι ελπίζουν, και ιδιαίτερα οι οικογένειες των μελλοθανάτων, πως ο Πρόεδρος της Κοινότητας θα καταφέρει να μεταπείσει τους Γερμανούς να μην εκτελέσουν τους συλληφθέντες αλλά να προβούν σε άλλου είδους αντίποινα. Κανείς δεν ξέρει τι γίνεται στο Νεκροταφείο που ήδη έχουν πάει όλοι οι μελλοθάνατοι, οι άνδρες που θα έσκαβαν τον τάφο και ο Πρόεδρος της Κοινότητας.
Εκεί ο Πρόεδρος Μιχαήλ Ζαχαριουδάκης, διαμαρτύρεται , προσπαθεί να μεταπείσει τους κατακτητές, «ΕΙΝΑΙ ΑΘΩΟΙ- ΤΟΥΣ ΠΑΙΡΝΩ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΜΟΥ» ακούγεται να λέει . Όμως η απόφαση έχει ληφθεί. Αψηφά τον κίνδυνο και με το θάρρος του να σώσει τους καταδικασθέντες υπογράφει και τη δική του καταδίκη ξεπληρώνοντάς τους έτσι για τη στήριξη και την αγάπη που επί 13 συνεχή έτη του έδειχναν, εκλέγοντάς τον Πρόεδρο της τότε Κοινότητας Μοιρών.
Τον οδηγούν κι αυτόν στον ήδη τοποθετημένο ένατο στύλο . Έτσι απλά γίνεται το ένατο μέλος των μελλοθανάτων.
Η αγγαρεία των συγχωριανών μας έχει τελειώσει. Ο ομαδικός τάφος που θα χωρέσει τα σώματα των ηρώων είναι έτοιμος από τα τρεμάμενα χέρια των δικών τους ανθρώπων , που παρακολουθούν αμίλητοι και γίνονται μάρτυρες της ανθρώπινης φρικαλεότητας και απανθρωπιάς. Οι (9) μελλοθάνατοι έχουν ήδη στηθεί δεμένοι σε στύλους που είχαν τοποθετήσει στην Ανατολική πλευρά του νεκροταφείου, εκεί που ο Δήμος Μοιρών έχει ανεγείρει το Μαυσωλείο των Εθνομαρτύρων.
….Σε γνωρίζω απ τη κόψη του σπαθιού την τρομερή…..
Μέσα στη νεκρική σιγή ακούγεται ο Εθνικός Ύμνος. Οι άνδρες δεν λύγισαν την τελευταία στιγμή. Με την προτροπή του Δασκάλου τραγουδούν τον Εθνικό Ύμνο και λίγο μετά, πριν καλά καλά τελειώσει ο πρώτος στίχος η ομοβροντία των φονικών όπλων, δίνει τέλος στη ζωή των παλικαριών που περήφανα γέρνουν. Οι συγχωριανοί μας ακούνε τους πυροβολισμούς. Ξέρουν ότι όλα τελείωσαν, οι σκηνές που εκτυλίσσονται είναι τραγικές, οι μανάδες, και γυναίκες των συλληφθέντων ξεχύνονται στο δρόμο για το νεκροταφείο. Οι Γερμανοί τις απωθούν με τα όπλα χωρίς ίχνος ανθρωπιάς…. ούτε για το τελευταίο ΑΝΤΙΟ, δεν τους επιτρέπουν να πλησιάσουν. Εξάλλου τα αντίποινα δεν τελείωσαν. Δίδεται εντολή στις οικογένειες των θυμάτων, να πάρουν τα απολύτως αναγκαία προσωπικά είδη και να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ανοικτά. Πρόκειται να εξοριστούν, 30 χιλιόμετρα από τις Μοίρες. Τους δίδεται δίωρη προθεσμία. Τους φορτώνουν, στην κυριολεξία, σε φορτηγό, τους πετούν στην ύπαιθρο, ακριβώς στην στροφή προς την Αυγενική και επιτάσσουν διερχόμενα κάρα να τους μεταφέρουν στο Βενεράτο. Εκεί μένουν για 8 περίπου μήνες. Στους μήνες αυτούς θα γεννηθούν (4) παιδιά των εκτελεσθέντων ανδρών, σήμερα ανάμεσά μας, και στη συνέχεια θα επιστρέψουν άλλες οικογένειες στις Μοίρες και άλλες στα γύρω χωριά.
Τα σπίτια των θυμάτων λεηλατούνται. Τα πιο κατάλληλα κράτησαν οι Γερμανοί για δική τους χρήση , τα άλλα , αφού πήραν ό,τι καλύτερο υπήρχε τα έκαψαν. Η εκδίκηση για κείνη τη μέρα τελείωσε, αφήνοντας πίσω της, ό,τι αφήνει ο πόλεμος και ο θάνατος. ΠΟΝΟ, μανάδες που θρηνούν τα αδικοχαμένα παιδιά τους , ορφάνια, γυναίκες που καταδικάζονται στο άνθος της ζωής τους στην ΜΟΝΑΞΙΑ και το χρέος, παιδιά που στερούνται από νωρίς το πατρικό χάδι και άλλα που δεν το γνωρίζουν ποτέ.
Οι Γερμανοί δεν σταματούν εδώ τα αντίποινά τους. Οι κατακτητές δε βιάζονται να συμπληρώσουν τον προκαθορισμένο αριθμό ΔΕΚΑ πατριωτών. Ψάχνουν συγκεκριμένα τον Κων/νο Αστρινάκη. Έχει ήδη διαφύγει και κρύβεται στο χωριό Μάκρες, όπου διέμενε η οικογένεια της γυναίκας του. Με την βοήθεια κάποιων συνεργατών τους, τον συλλαμβάνουν ένα μήνα ακριβώς μετά 1.7.1942 στις Μάκρες. Τον έφεραν στις Μοίρες , τον φυλάκισαν, τον βασάνισαν, τον ανέκριναν επίμονα, προκειμένου να του αποσπάσουν μυστικά. Του ζητούν να ομολογήσει τα μέλη της ομάδας που σκότωσε τον Δαμάσκο. Ο Αστρινάκης είναι προσεκτικός και ατρόμητος, ξέρει τι τον περιμένει μα δε φοβάται. Τον θανατώνουν στις 6-7-1942. Ο θάνατος είναι φρικτός, μαρτυρικός , τον χτυπούν εκεί σ ένα σπίτι στο κέντρο των Μοιρών, στο υπόγειο της οικίας Μενεγάκη, με ξύλο στο οποίο είχαν καρφώσει καρφιά. Οι κραυγές του πόνου βουίζουν ακόμα στα αυτιά των μεγαλύτερων συγχωριανών μας. Φεύγει περήφανος και το αίμα του ρέει στον δρόμο και ποτίζει το δένδρο της λεφτεριάς. Είναι μόλις 23 χρονών.
Με τον θάνατο του Αστρινάκη ο αριθμός ΔΕΚΑ συμπληρώθηκε , το μέγεθος της τραγωδίας είναι δύσκολο να το συνειδητοποιήσει κάποιος. Οι κατακτητές δείχνουν , αυτό που έχουν, την υπεροχή που τους παρέχει η δύναμη των όπλων, καταπατώντας την ανθρώπινη ζωή, την αξιοπρέπεια και την Εθνική Περηφάνια. Έτσι τουλάχιστον πιστεύουν . Μπρος στην πίστη και στα πανανθρώπινα ιδανικά η ΒΙΑ, στυγνή με σκοπό να δουλώσει τις περήφανες ψυχές και να κάμψει το αγέρωχο φρόνημα.
Δεν είναι εύκολο να αποδώσει ούτε ο πιο ικανός ρήτορας το μέγεθος της θυσίας και του ηρωισμού αυτών των ανθρώπων.
Γράφει ο Καζαντζάκης «Η Κρήτη έχει αληθινά κάτι το πανάρχαιο, το άγιο, το πικραμένο και περήφανο, που έχουν οι χαροκαμένες μάνες που γέννησαν παλικάρια. Έχει τόσο πολύ πολεμήσει και υπέφερε η γης ετούτη, έχει τόσο πολύ συνηθίσει το θάνατο, που τον ξεφοβήθηκε πια και μπορεί να γελάει και να παίζει μαζί του».
Γεννήθηκα και ανατράφηκα ανάμεσα στις οικογένειες των θυμάτων, εδώ σ αυτή τη γειτονιά, και η σημερινή ιστορία, ρίζωσε μέσα μου και με καθόρισε, γιατί αποτελούσε μια σελίδα της ένδοξης ιστορίας της Κρήτης , με μόνη διαφορά πως η ιστορία αυτή ήταν δική μας κι ήταν ζωντανή, αφού πολλοί πρωταγωνιστές ζούσαν δίπλα μας, κι εγώ ήμουν σάρκα από τη σάρκα τους.
Ζητούσα επίμονα, για χρόνια πολλά, την αφήγηση της ιστορίας από τις χήρες και τα αδέλφια των θυμάτων. Δεν νομίζω ότι μπορώ να περιγράψω το σιωπηλό θρήνο των οικογενειών των θυμάτων στο πέρασμα του χρόνου. Τα δάκρυα που κυλούσαν σε κάθε άκουσμα των ημερών, τον πόνο που προκαλούσε η ανάμνηση των ηρωικών στιγμών , την αγέρωχη περηφάνια που επέλεξαν όλοι τους για να τιμήσουν σεμνά και σιωπηρά τους ηρωικούς νεκρούς τους. Όλη η ζωή τους ήταν παράδειγμα σεμνότητας, περηφάνιας, αξιοπρέπειας. Ποτέ δεν καπηλεύτηκαν τους ήρωες τους, ποτέ δεν ζήτησαν τίποτα από την Πολιτεία.
Θρήνος βουβός συνόδεψε όλη τους τη ζωή.
Όμως η Πολιτεία δεν έδωσε χέρι βοηθείας στις οικογένειες των θυμάτων. Τα πέτρινα χρόνια για τις οικογένειες αυτές θα κρατήσουν πολύ. Η Ελεύθερη πια πατρίδα τις εγκατέλειψε . Η ζωή για τις χήρες και τα ορφανά έγινε αγώνας επιβίωσης. ΠΟΝΟΣ ΚΑΙ ΦΤΩΧΕΙΑ .
Μα ούτε και Δικαιοσύνη αποδόθηκε. Η Δίκη στην Ελεύθερη πια πατρίδα εξελίχθηκε σε παρωδία, σκέτη ιλαροτραγωδία. Οι μάρτυρες κατηγορίας απειλούμενοι και φοβούμενοι, από τους πανίσχυρους για την εποχή συνεργάτες των Γερμανών, σίγησαν ξαφνικά , παρά τις αρχικές καταθέσεις που αρχικά έδωσαν. Οι προδότες, ισχυροί οικονομικά, κατάφεραν οι περισσότεροι απ αυτούς να γλιτώσουν ή να πέσουν στα μαλακά. Αρκετοί απ αυτούς ΔΕΝ ΤΙΜΩΡΗΘΗΚΑΝ. Αντίθετα, θριάμβευαν ανήκοντας βέβαια στην οικονομικά και κοινωνικά εύρωστη άρχουσα τάξη στη διάρκεια των μετακατοχικών χρόνων στην φτωχή και αλληλοσπαραγμένη Ελλάδα.
Γράφει χαρακτηριστικά ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος «Την Κρήτη πρέπει να τη σκοτώσεις για να την πάρεις. Ζωντανή δεν παραδίνεται. Και σκοτωμένη ανασταίνεται, για να ξεκινήσει για καινούργιους δρόμους».
Υπάρχουν όμως κι άλλα θύματα της Γερμανικής Κατοχής, τα οποία ο Δήμος Μοιρών τιμά σήμερα και συμπεριέλαβε στους Εθνομάρτυρές του.
Τον Μάρτιο του έτους 1942 οι Γερμανοί συνέλαβαν τον Ιωάννη Γεωργίου Κανακαράκη, παντοπώλη. Σε έρευνα που έγινε στο μαγαζί του βρήκαν σφαίρες. Ετσι επιβεβαιώθηκαν οι πληροφορίες των Γερμανών, που τον ήθελαν να τροφοδοτεί με υλικό τους αντάρτες. Ηταν μέλος της Εθνικής Οργάνωσης «Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» (του Πετρακογιώργη). Καταδικάσθηκε σε θάνατο. Δεν εκτελέσθηκε όμως στην Κρήτη, αλλά οδηγήθηκε όμηρος σε στρατόπεδο Συγκέντρωσης στην Γερμανία , όπου τελικά θανατώθηκε στις 20 Ιανουαρίου 1944.
Στις 14/7/1942, συνέλαβαν τον Γρηγόριο Γεωργίου Φραγκιαδάκη , κάτοικο Βαλή της Κοινότητας Γκαγκαλών, ο οποίος ανήκε στην αντιστασιακή ομάδα των Μπαντουβάδων. Τον βασάνισαν , ζητώντας του να ομολογήσει. Εκείνος αρνήθηκε και αποφάσισαν να τον θανατώσουν. Στις 17-7-1942 τον οδήγησαν ξυλοκοπώντας τον στο Νεκροταφείο, για να τον εκτελέσουν, τον σκότωσαν καθ οδόν στην διασταύρωση του Πομπιανού δρόμου με τις Μοίρες, αδειάζοντας στο σώμα του ολόκληρη δεσμίδα πολυβόλου .
Τον Δεκέμβρη του 1943 συλλαμβάνουν τον Δημήτριο Εμμ. Χανδράκη, αγρότη, γέροντα 75 ετών . Τον συνέλαβαν επειδή βρήκαν στο σπίτι του σε έρευνα που έγινε, ένα πιστόλι και σφαίρες. Καταδικάζεται από το Γερμανικό στρατοδικείο σε 15 χρόνια φυλακή, ουσιαστικά δηλ. σε αργό θάνατο, αν λάβει κανείς υπόψη την ηλικία του. Πεθαίνει από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες στις 9.2.1944.
Λίγες ημέρες πριν φύγουν οι Γερμανοί στις 15-9-1944, αργά το βράδυ, ώρα που υπήρχε απαγόρευση της κυκλοφορίας, ο αγρότης Σάββας Μαυροπετσάκης βγήκε από το σπίτι του για να μαζέψει τα ζώα του. Γερμανός σκοπός τον αντιλαμβάνεται και τον πυροβολεί.
Έτσι τα θύματα της Γερμανικής θηριωδίας στις Μοίρες των 1600 κατοίκων τότε, φθάνουν τα 14.
Αυτοί οι ΑΘΑΝΑΤΟΙ με τη θυσία τους απέδειξαν ότι ο άνθρωπος ζει για να υπερασπίζεται τις αξίες και τα ιδανικά του.
Πόσο εύστοχα επιβεβαιώνουν τον ορισμό του ανδρείου, κατά τον Ευάγγ. Παπανούτσο. «… Ανδρείος είναι αυτός που και επίγνωση έχει του κινδύνου και φοβάται, αλλά δαμάζει το φόβο του και ρίχνεται στον κίνδυνο όταν έχει να υπερασπίσει ή να διεκδικήσει κάτι πολυτιμότερο και απ αυτήν ακόμα τη ζωή του».
Κυρίες και Κύριοι,
Σε μια εποχή που αποστρέφεται το ΜΥΘΟ αλλά αγαπάει τους μύθους, που δε θέλει το δύσκολο και το υψηλό και κυνηγά το επιφανειακό, που λατρεύει την άνεση και μισεί τον ανήφορο, που ναρκοθετεί την ελευθερία, ευνουχίζει την κρίση, καταργεί εν τέλει τον πολιτισμό του ήθους, η σημασία της σημερινής ημέρας είναι πραγματική άσκηση υπέρβασης και αρετής, όπου το όραμα παραμένει ένα Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ο δρόμος της, που είναι αδιάκοπος αγώνας ο οποίος λυτρώνει τον άνθρωπο από το τεχνητό σκότος της υλικής ευτυχίας και του άγχους για ατομική καταξίωση.
Στις δύσκολες ώρες που περνά η χώρα μας , αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα, όπου η φαλκίδευση των πανανθρώπινων αξιών, η περιφρόνηση στο δίκαιο και τα δικαιώματα των λαών, η σφαγή των αμάχων , με κυρίαρχο το νόμο του ισχυρότερου, επικρατούν, η μέρα αυτή έρχεται να μας θυμίσει ότι δεν κερδίζει ο δυνατός και ο αδίσταχτος αλλά ο πλουτισμένος με ισχυρή θέληση και πνευματικές αρετές!
Η Ελευθερία, το δίκαιο, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια , η ειρήνη, η αλληλεγγύη, θα πρέπει να χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο. Όσοι περιφρονούν τις Αρχές αυτές και μεθυσμένοι πιστεύουν ότι μπορούν να μετατρέπουν τους λαούς σε δούλους θα μετανιώσουν για άλλη μια φορά για την αλαζονεία τους.
Γενναίοι πατριώτες ! Το όνομά σας έχει γραφεί με χρυσά γράμματα στο ΠΑΝΘΕΟΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ! Στη συνείδηση όλων μας είστε φωτεινοί σηματοδότες και οδηγοί. Η προσήλωσή Σας στα ιδανικά της ανθρωπιάς και της Ελευθερίας αποτελούν για μας πρότυπο γενναιότητας και μεγαλοψυχίας.
Ευχαριστούμε γιατί μας κάνατε περήφανους.
Με ευγνωμοσύνη και σεβασμό υποκλινόμαστε ταπεινά .
ΑΙΩΝΙΑ η ΜΝΗΜΗ ΣΑΣ.
