Κείμενο – φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
Η κανελάδα που λέγεται και χιονάδα, ως γνωστόν είναι ένα δροσιστικό ρόφημα, με βάση το σιρόπι κανέλας και χιόνι.
Ψάχνοντας την ιστορία της κανελάδα, έχουμε πληροφορίες για την πώληση της στα παζάρια από το 1700 περίπου μΧ .
Πρωτοεμφανίστηκε δε στα ορεινά του Ψηλορείτη, κυρίως στην περιοχή των Βοριζίων αφού βασικό της συστατικό είναι το χιόνι.
Οι βοσκοί αξιοποιούσαν το χιόνι, και γενικά τα δροσερά μέρη μέσα στα σπήλαια, αφού ήδη είχαν εκεί τα τυροκέλια τους για φυσική ωρίμανση του τυριού.
Ο Ψηλορείτης είχε πάντα το προνόμιο να έχει χιόνι χειμώνα καλοκαίρι, αλλά πολλές φορές έφερναν και στο σπίτι για διάφορες χρήσεις, καθώς και φαρμακευτική! Σε πολλές περιπτώσεις αντί πάγου σε κάποιες ασθένειες χρησιμοποιούν το χιόνι όλο τον χρόνο, όπως μαρτυρεί βέβαια και ο παλιός στίχος:
”Στου Ψηλορείτη την κορφή
ποτές δε λείπει χιόνι,
ώσπου να λιωσει το παλιο
καινουργιο το πλακώνει!”
Πρόσβαση στο χιόνι το καλοκαίρι είχαν συνήθως μονάχα οι βοσκοί στά ορεινά, στα Ακόλητα, και σε άλλους βοσκοτόπους του Ψηλορείτη εκείνα τα χρόνια.
Το καλοκαίρι το χιόνι διατηρείτο μέσα σε βαθειές χαράδρες χαμηλά, η σπήλαια τους λεγόμενους τάφρους.
Για να συλλέξει κανείς χιόνι το Καλοκαίρι, έπρεπε να κατέβει στην τάφρο με σχοινιά, γύρω στα 20 μέτρα, σε περιβάλλον κατάψυξης.
Αφ’ ότου έκοβε μια κολόνα ο άνθρωπος στην τάφρο μέσα με τον σάρακα (πριόνι) , φώναζε και την ανέσυραν επάνω.
Αν δεν άντεχε στο κρύο, κατέβαινε άλλος στη θέση του.
Πολλοί είχαν λυποθημίσει από την πολύ παγωνιά, προσπαθώντας με τον σάρακα να χαράξουν και να κόψουν μια κολώνα χιονιού.
Η ομάδα ανέβαινε στο βουνό με διο τρία μουλάρια, στα οποία είχαν φορτώσει από 4 έως 5 κολόνες χιονιού στο καθε ένα.
Διέσχιζαν δίσβατο έδαφος χωρίς δρόμο, ανάμεσα σε κατσοπρίνια, σκύνους, και πολλά θαμνώδη που δυσκόλευαν την διέλευση όλων.
Γνωρίζουμε οικογέννειες κανελάδων, που αρχικά ζούσαν στα Βορίζα, κοντά στον Ψηλορείτη δηλαδή, αλλά μετά κατέβηκαν νοτιότερα, στη Γαλιά, στις Μοίρες και τα γύρω χωριά.
Μιά από αυτές τις οικογέννειες που γνωρίζουμε, ήταν και η οικογέννεια του Εμμανουήλ Χουστουλάκη που πωλούσαν κανελάδες πρό δύο και βαλε αιώνων!
Σήμερα έχουμε πέμπτη και έχτη γενιά της ίδιας οικογέννειας που πουλάνε ακόμα κανελάδες στο παζάρι των Μοιρών η όπου χρειαστεί.
Ο Γεώργιος Χουστουλάκης, γιός του Εμμανουήλ, συνέχισε συνέχισε την πώληση κανελάδας, και εγκαταστάθηκε πλέον στη Γαλιά Ηρακλείου.
Την πώληση της κανελάδας συνέχισε μετέπειτα και ο γιός του Εμμανουήλ Χουστουλάκης, όπου τυγχάνει να ήταν και παππούς του γράφοντος.
Ο δε παππούς Μανώλης η Ρετζεπομανώλης, έβαλε στην πώληση κανελάδας και όλα του τα αρσενικά παιδιά, Αλέκο, Στάθη Μιχάλη, Αντώνη (γαμπρός του) , μέχρι σήμερα, που ο τελευταίος απόγονος της γενιάς αυτης που πουλούνε κανελάδες, που είναι ο Μανώλης Φαραγκουλιτάκης, γιός του Αντώνη.
Ένας δε γιός του Μανώλη Χουστουλάκη, ο Μιχάλης, η Μιχαήλος, με την εφευρετικότητά του, ανέβασε την όλη διαδικασία της πώλησης κανελάδας σε υψηλά επίπεδα.
Το 1945 μετά τον πόλεμο, έφτιαξε ένα ειδικό τραπέζι πρακτικό, ειδικό για κανελάδες!
Το τραπέζι αυτό είχε δύο συρτάρια με μεταλική επένδυση μέσα στα συρτάρτια αυτά, και από ένα βρυσάκι το κάθε συρτάρι.
Συνήθως στην πώληση υπήρχαν τρία άτομα. Ο υπεύθυνος που διαλαλούσε φωναχτά την πραμάτια του, έβαζε και το σιρόπι στα ποτήρια.
Ο άλλος συνήθως έβαζε στα ποτήρια το χιόνι από το σακί, και ο τρίτος της παρέας άνοιγε το βρυσάκι από τα συρτάρια που ήταν γεμάτα νερό, και ξέπλενε τα ποτήρια.
Το νερό που έπεφτε στο ξέπλυμα, έμπαινε μέσα σε έναν τσίγκινο κουβά.
Ο Μιχαήλος, είχε κάνει επίσης μιά ειδική κατασκευή πάνω στο τραπέζι που σώζεται ακόμα, με δυο τάβλες πάνω κάτω τρύπιες.
Οι τάβλες αυτές στηριζόταν στο πλάι του τραπεζιού.
Τα μπουκάλια όρθια, το κάθε ένα σε μια τρύπα, ήταν τοποθετημένα μπρούμητα με το στόμιο πρός τα κάτω, και το κάθε ένα είχε και μικρό βρυσάκι από κάτω, προσαρμοσμένο στο φελό.
Στη σειρά λοιπόν τα μπουκάλια εστραμένα προς τα κάτω με σιρόπι λεμονάδας, πορτοκαλάδας βυσινάδας, και ότι ήθελε σε σιρόπι ο πελάτης το διάλεγε ο ίδιος!
Ο καλίφωνος τότε αλλά και μερακλής, ο μακαρήτης πλέον Μιχαήλοςς διαφήμιζε φωναχτά την δικιά του κανελάδα με τα παρακάτω….
Χιόνι απ’ το Ψηλορείτη!
Έχω παγωμένες κανελάδες λεμονάδες πορτακαλάδες και παγωτά κασάτα!
-Κρύο και παγωμένο
κι απ το βουνό φερμένο!
Τρέξτε κοπελιές να πχείτε,
να καλοπαντρευτείτε!
Τρέξτε μικροί μεγάλοι
τα φράγκα είναι χαλάλι!
Και μετα ο Μιχαήλος χαμήλωνε τη φωνή του, και έλεγε με χιούμορ…
-Και σείς οι παντρεμένοι
καλή ψυχή καημένοι….
Πιό μετά θα έλεγε :
-Γλυκό γλυκό το φτιάχνω
για αυτο και δεν προκάνω!
Κρύο κρύο ειναι μπούζι,
γλυκό σα το καρπούζι!
Τρέξτε μικροί μεγάλοι,
τα φράγκα ειναι χαλάλι!
Υπήρχε αρκετό κέφι για εγασία, αφού ο πάγκος με τις κανελάδες άφηνε πολύ κέρδος τα χρόνια εκείνα.
Σημειωταίον, ο πωλητης κανελαδας, είχε στον πάγκο του και την παγωνιέρα με τα υπέροχα παγωτα κασσάτα, μέσα σε ξύλινη κατασκευή σαν βαρελάκι.
Γύρο γύρω απο την παγωνιέρα έως την ξύλινη κατασκευή, υπήρχαν άχυρα για μόνωση.
Παράλληλα πολλοί πωλητές κανελάδας, στον πάγκο με τις κανελάδες, δίπλα είχαν και άλλο ενα πάγκο με τα ζαχαρωτα.
Καραμέλες σισαμοπιττες, παστέλια είχαν πολύ απήχηση στον κόσμο, αφου σε πολλες κωμοπόλεις της Κρήτης δεν υπήρχαν ακόμη ζαχαροπλαστεία.
Τα παλαιότερα χρόνια, εικάζουμε πρίν τριακόσια, οι βοσκοί του ψηλορείτη, που ήταν οι μόνοι που είχαν την πολυτέλεια να φέρνουν χιόνι στο κονάκι τους και να το διατηρούν για μέρες στα άχυρα, που παρεπιπτόντως είναι άριστο μονωτικό υλικό.
Στο σπίτι τους η στο κονάκι οι βοσκοί, έφτιαχναν διάφορα δροσιστικά ποτά με βάση το χιόνι.
Επιναν τη ρακή τους που έριχναν μέσα και χιόνι.
Εφτιαχναν διάφορους χυμούς φρούτων που τους πρόσθεταν στο ποτήρι με το χιόνι.
Ο πιό συνηθιμένος χυμός ήταν από λεμόνι.
Η χιονάδα λεμονιού, μπήκε στην πώληση στους πάγκους για αρκετά χρόνια, μέχρι περίπου το ’55 εως το 60 που μπήκαν τα αναψυκτικά στην κυκλοφορία στην επαρχία, , οπότε και σταμάτησε.
Στη χιονάδα λεμονιού, έβαζαν σιρόπι το οποίον φτιαχνόταν βράζοντας στο νερό και χυμό λεμονιού με ζάχαρη.
Έμεινε όμως η κανελάδα και μέχρι τις μέρες μας, σαν ένα παραδωσιακό προιόν τοπικό.
Σήμερα όμως κατέκτησε και πολλά ελληνικά νησιά, γιατι αρέσει στους τουρίστες, έστω κι αν είναι από… αλεσμένα παγάκια!
Το παράδοξο βέβαια δεν είναι τα αλεσμένα παγάκια, αλλά που την κανελάδα την θεωρούν πως είναι ”τοπικό παραδοσιακό ποτό” του νησιού τους!
Το χιόνι όμως δεν ξέρω τα παλιά χρόνια που το έβρισκαν σε μικρά νησιά καλοκαιριάτικα!
Στην Μεσσαρά όμως παραμένει παραδωσιακό δροσιστικό και αυτό το μαρτυρούν πολλά, μιά και χιόνι από τον Ψηλορείτη είχαμε όλο τον χρόνο!
Οι φωτογραφίες που σώζονται χρονολογίας του 1925, το τραπέζι του 1940 κλπ. Το γεγονός βέβαια ότι κάποιες παραδοσιακές Μεσαρίτικες οικογένειες πουλάνε σήμερα κανελάδες και δεν χρειάζονται σχετική άδεια, φανερώνει πως είναι παραδοσιακό προιόν πολλών ετών στην περιοχή Μεσσαράς.
Απ’ ‘οτι μας είπε και ο Μανώλης Φαραγκουλιτάκης, επειδή σε έφοδο συνελείφθησαν με κάποια από τα αδέρφια του να πουλάνε κανελάδες χωρίς άδεια, τους πήγε ο υπέυθυνος της εφορίας δικαστικά.
Το δικαστήριο Ηρακλείου τους άφησε ελέυθερους, επειδή ο δικαστής ανέφερε πως ένα τέτειο είδος, σαν την κανελάδα, δεν θα πρέπει να χαθεί, αφού είναι μια παράδοση πολλών ετών στον τόπο μας στην Μεσαρά!
Δεν γνωρίζουμε αν αυτό γινόταν σε άλλο νησί, αν ο δικαστης έβγαζε αθωοτική απόφαση!
Η κανελάδα τα παλιά χρόνια, καθώς και τα ζαχαρωτά, άφηναν καλά κέρδη στον πωλητή, εν αντιθέσει με το σήμερα, που όπως μας είπε ο Μανώλης Φαραγκουλιτάκης, η κανελάδα δεν αφήνει χρήμα, πέρα από ένα φτηνό μεροκάματο, κι αυτό μονάχα τα Σάββατα στο παζάρι.
