Γράφει ο Γιώργος Δαμιανάκης*
Το Νησί μας η Κρήτη, μετά την καταστροφή του Μινωικού Πολιτισμού 1450 χρόνια πριν τη γέννηση του Χριστού, υποδουλώθηκε σε πολλούς κατακτητές. Ένας απ’ αυτούς, ήταν και οι ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ.
Πριν από 350 χρόνια, ήρθαν και έδιωξαν άλλους κατακτητές, τους ΒΕΝΕΤΟΥΣ, που είχαν σκλαβώσει την πατρίδα μας.
Η τούρκικη σκλαβιά ήταν πιο σκληρή και βασανιστική για τους Κρητικούς. Η ζωή τους δεν είχε περισσότερη αξία από την αξία ενός ζώου. Όποτε ήθελαν μπορούσαν να τους πάρουν τα εισοδήματα, τα σπίτια, την περιουσία και όλα τα υπάρχοντά τους. Το χειρότερο, μπορούσαν να τους πάρουν τα κορίτσια και να τα κάμουν γυναίκες τους! Τα αγόρια να τα κάμουν γενίτσαρους, δηλαδή στρατιώτες, να σκοτώνουν τους Έλληνες!
Η ζωή όχι μόνο όλων των Ελλήνων, αλλά και των Αρμενίων , των Κούρδων, των Σέρβων, των Αλβανών, των Βουλγάρων και άλλων λαών ήταν πολύ δύσκολη. Ήταν δύσκολη, γιατί εκτός από τις δυσκολίες στην οικογένειά τους, όπως είπαμε παραπάνω, τους ανάγκαζαν να αλλάζουν την πίστη τους.
Οι Τούρκοι πίστευαν στη θρησκεία του Μωάμεθ. Πολλοί απ’ αυτούς ήταν τόσο φανατισμένοι, που όσοι δεν πίστευαν στο Μωάμεθ(Έλληνες, Σέρβοι, Αλβανοί κ.λ.π.), τους σκότωναν ή τους έκαιγαν ζωντανούς.
Πολλοί για να γλιτώσουν άλλαζαν πίστη, γίνονταν Μωαμεθανοί, περνούσαν καλά και τους έλεγαν Γενίτσαρους.
Μάλιστα ορισμένοι Γενίτσαροι ήταν πιο σκληροί και κακοί από τους Τούρκους!
Άλλοι Χριστιανοί γίνονταν Μωαμεθανοί φανερά, κρυφά όμως πίστευαν στον Χριστό. Αυτοί λέγονταν Κρυπτοχριστιανοί.
Οι περισσότεροι, παρά τις ταλαιπωρίες και τα βασανιστήρια, διατήρησαν την πίστη τους φανερά και δεν άλλαζαν. Περίμεναν την ευκαιρία να ξεσηκωθούν, να διώξουν τους Τυράννους και να ζουν ελεύθεροι.
Έγιναν πολλές προσπάθειες και ξεσηκωμοί.
Η χριστιανική Ρωσία, που είχε αρκετές φορές πόλεμο με τους Τούρκους, ζητούσε βοήθεια από τους Έλληνες και τους υποσχόταν ελευθερία. Στα 1770 , σε ένα τέτοιο πόλεμο πήραν μέρος και οι Κρητικοί με το ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ από τα Σφακιά. Όμως, όπως και τις άλλες φορές σταμάτησαν τον πόλεμο οι Ρώσοι, έγιναν φίλοι με τους Τούρκους και αθέτησαν την υπόσχεσή τους στους Έλληνες.
Έτσι οι Τούρκοι, ανενόχλητοι τιμώρησαν τους Έλληνες για τη βοήθεια στους Ρώσους. Στα Σφακιά χάλασαν και έκαψαν τα σπίτια, έκαψαν τα σπαρτά, τις ελιές, τα αμπέλια, σκότωσαν όσους Σφακιανούς έπιασαν και το Δασκαλογιάννη τον έγδαραν ζωντανό στο Ηράκλειο. Οι οικογένειες που γλίτωσαν διασκορπίστηκαν σε όλη την Κρήτη και αλλού. Ήλθαν στη Μεσαρά και στα χωριά Άγιοι Δέκα, Πετροκεφάλι, Καμηλάρι, Πόμπια, Λίσταρο, Πιτσίδια κ.ά. .
Τo ίδιο έγινε και στο Οροπέδιο Λασηθίου. Οι Λασηθιώτες κυνηγήθηκαν και διασκορπίστηκαν σε όλη την Κρήτη. Τότε κατέβηκαν οι Τσικνάκηδες στη Μεσαρά.
Η πιο σημαντική προσπάθεια ξεσηκωμού, έγινε από ένα δάσκαλο από τη Θεσσαλία τον ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟ Η ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ.
Ο Ρήγας Φεραίος είχε όραμα να ξεσηκωθούν όλοι οι σκλαβωμένοι λαοί των Βαλκανίων, να διώξουν τους Τυράννους και να ζουν αγαπημένοι και ελεύθεροι, ακόμη και οι Τούρκοι!
Πήγε στην Αυστρία, τύπωσε, ποιήματα, μικρά βιβλιαράκια, προκηρύξεις και καλούσε τους λαούς για ξεσηκωμό!
Δεν κατάφερε να ολοκληρώσει το όραμά του, γιατί τον έπιασαν οι φίλοι των Τούρκων και τον έπνιξαν στο ποταμό Δούναβη. Τα ποιήματά του όμως, όπως ο «ΘΟΥΡΙΟΣ», άρχισαν να ξεσηκώνουν τους Έλληνες.
Τρεις έμποροι ΞΑΝΘΟΣ- ΣΚΟΥΦΑΣ- ΤΣΑΚΑΛΩΦ, φτιάχνουν το 1814 στην Οδησσό, μια πολύ μυστική οργάνωση τη λεγόμενη ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ. Η Φιλική Εταιρεία απλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ελλάδα και την Κρήτη. Ο Μιχάλης Κουρμούλης, μπήκε στην Φιλική Εταιρεία. Το ίδιο έκανε ο Ξωπατέρας, ο Δημήτρης Καψάλης, ο Μ. Κόρακας και πολλοί άλλοι Μεσαρίτες. Περίμεναν την κατάλληλη στιγμή, να κάμουν όλοι οι Έλληνες Επανάσταση.
Η φλόγα της Επανάστασης άναψε στην Πελοπόννησο. Στις 25 Μάρτη 1821, στη Μονή Αγίας Λαύρας, οι Καπεταναίοι ορκίστηκαν «Ελευθερία ή Θάνατος!» και άρχισαν τον πόλεμο.
Η Επανάσταση στην Κρήτη- 29 Μάη 1821.
Στην Κρήτη η Επανάσταση ξεκίνησε από τα Σφακιά στην Παναγία Θυμιανή. Εκεί ορκίστηκαν οι Καπεταναίοι της Κρήτης στις 29 του Μάη και άρχισε ο αγώνας.
Οι Μεσαρίτες με αρχηγό τον ΜΙΧΑΛΗ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ, ορκίστηκαν εκεί. Αφού βοήθησαν τους Χανιώτες, τους Ρεθυμνιώτες να πολεμήσουν τους Τούρκους και να τους αναγκάσουν να κλειστούν στα κάστρα των πόλεών τους, ήρθαν στη Μεσαρά.
Στη Μεσαρά η πρώτη Μάχη δόθηκε το 1822 στην περιοχή Τυμπακι-Κλίμα- Λαγολιό- Γρηγοριά. 2.500 Τούρκοι νικήθηκαν από τους Μεσαρίτες επαναστάτες και από το Ιππικό του Κουρμούλη .Ντροπιασμένοι, αναγκάστηκαν να πάνε στο κάστρο του Ηρακλείου, για να γλιτώσουν.
Ο αγώνας συνεχίστηκε σε όλη τη Μεσαρά. Οι Τούρκοι της Μεσαράς, για να γλιτώσουν, άφηναν τις περιουσίες τους και πήγαιναν στο Ηράκλειο.
Το 1822 ο Σουλτάνος, αφού είδε πως οι Έλληνες νικούσαν το στρατό του στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και την Κρήτη, ζήτησε βοήθεια από το Μεχμέτ Αλή Πασά της Αιγύπτου. Η συμφωνία ήταν, να βοηθήσει να νικήσουν τους Έλληνες και σε αντάλλαγμα να του χαρίσει την Κρήτη.
Πράγματι το 1822 οι Τουρκοαιγύπτιοι, ήρθαν με τα καράβια τους στη Σούδα και από κει στο Ρέθυμνο, Ηράκλειο μετά πήγαν από το Λασίθι. Από το Λασίθι περνούν στο Καστέλι Πεδιάδας, έρχονται στην Αγία Βαρβάρα και ετοιμάζονται να κατεβούν στη Μεσαρά.
Ο Μιχάλης Κουρμούλης, βλέπει τον κίνδυνο. Άδικα προσπαθούσε να πείσει τους καπεταναίους να σταματήσουν να τσακώνονται, για το ποιος θα είναι αρχηγός των επαναστατών. Άδικα προσπαθούσε να πείσει τους επαναστάτες να περιμένουν όλοι μαζί, πάνω από τη Γέργερη και τον Πανασσό τους Τουρκοαιγύπτιους!
Δυστυχώς το φθινόπωρο του 1823, οι Τουρκοαιγύπτιοι, βρίσκουν τους Κρητικούς ανοργάνωτους στην ΑΜΟΥΡΓΕΛΑ και τους νικούν. Η Επανάσταση στη Μεσαρά και την Κρήτη ολόκληρη σβήνει και ο τόπος μας ξαναπέφτει στη σκλαβιά. Οι Τουρκοαιγύπτιοι στρατοπεδεύουν στο Λιβαδιώτη κοντά στην Πόμπια. Στο πέρασμά τους καταστρέφουν τα χωριά Άγιοι Δέκα- Αμπελούζο-Πόμπια- Πετροκεφάλι-Κουσέ και Τυμπάκι. Τον άλλο χρόνο περνούν στα Ρεθεμνιώτικα και στη συνέχεια υποδουλώνουν όλη την Κρήτη.
Οι Κρητικοί κυνηγημένοι, κρύβονται στα βουνά για να σωθούν. 60.000 πολεμιστές και γυναικόπαιδα, μαζί και οι Κουρμούληδες, ο Μ.Κόρακας ,ο Δ.Καψάλης, έμπαιναν κρυφά τη νύχτα σε υδραίικα καράβια και πήγαιναν στα νησιά και την Πελοπόννησο, για να σωθούν και να συνεχίσουν τον αγώνα.
Το 1828, οι Μεγάλες Δυνάμεις Ρωσία-Γαλλία-Αγγλία –κ.λ.π αποφασίζουν να φτιάξουν το Ελληνικό Κράτος . Σε αυτό θα ήταν οι περιοχές Κρήτη-Πελοπόννησο και Στερεά Ελλάδα . Όμως η Αγγλία, επειδή ήθελε την Κρήτη δικιά της, όπως έκανε με την Κύπρο αργότερα, την έβγαλε και στη θέση της έβαλε την Εύβοια.
Η Κρήτη και με τη βοήθεια των Ελλήνων της ελεύθερης Ελλάδας συνέχισε να αγωνίζεται. Έγιναν πολλές επαναστάσεις. Η πιο μεγάλη ήταν το 1866. Όλοι οι επαναστάτες είχαν μαζευτεί στη Μονή Αρκαδίου. Πολλοί Μεσαρίτες πήγαν εκεί με αρχηγό τον Μιχάλη Κόρακα. Όταν οι Τούρκοι γκρέμισαν το τείχος του μοναστηριού και μπήκαν μέσα, οι Κρητικοί έβαλαν φωτιά στη μπαρουταποθήκη και ανατινάχτηκε όλο το μοναστήρι, με 2.000 Τούρκους.
Η τελευταία μάχη δόθηκε το 1897 στις Αρχάνες. Οι Μεσαρίτες με τον Αριστοτέλη Κόρακα πολέμησαν γενναία και με τη μάχη αυτή, αναγκάστηκαν 20.000 Τούρκοι στρατιώτες να φύγουν οριστικά από την Κρήτη.
Το 1898 η Κρήτη κηρύσσεται «Ανεξάρτητο κράτος, υπό την κηδεμονία του σουλτάνου και με κυβερνήτη τον πρίγκιπα της Ελλάδας Γεώργιο».Το 1913 μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ενώνεται με τη μητέρα Ελλάδα.
ΜΕΣΑΡΙΤΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ως 1897.
Σε όλους τους αγώνες των Κρητικών για να διώξουν τους Τούρκους, οι Μεσαρίτες αγωνίστηκαν γενναία. Από τα στοιχεία που υπάρχουν, μπορούμε να αναφέρουμε μερικούς.
ΚΟΥΣΕΣ
Στο χωριό αυτό ζούσαν οι ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΔΕΣ. Είχαν μεγάλη περιουσία στον Κουσέ, το Πετροκεφάλι, το Σίβα, τα Καπαριανά, ακόμη και στη Βιάννο. Ήταν κρυπτοχριστιανοί. Ο πιο σπουδαίος ήταν ο ΧΟΥΣΕΪΝ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ. Προστάτευε τους Χριστιανούς και κρυφά τη νύχτα, με το Δημήτρη Καψάλη, εξόντωνε τους Αγάδες που τους βασάνιζαν. Ο Μιχάλης. ήταν στη Φιλική Εταιρεία και το 1821 συντηρούσε δικό του στρατό και Ιππικό. Έδωσε πολλές μάχες, αλλά το 1823, κυνηγημένος και αυτός έφυγε με την οικογένειά του. Οι πολεμιστές του ήταν από τον Κουσέ , το Πετροκεφάλι, το Σίβα, τα Πιτσίδια, το Καμηλάρι κ.ά. Πολλοί απ’ αυτούς πήγαν μαζί του στην Πελοπόννησο. Πέθανε από τον καημό του το 1824. Τα αδέρφια, τα παιδιά και οι πολεμιστές του, συνέχισαν τον αγώνα μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας και της Κρήτης. ΟΙ Τούρκοι τους πήραν όλη την περιουσία.
ΠΟΜΠΙΑ
Μετά τον Μ. Κουρμούλη στη Μεσαρά παρουσιάστηκε ένας μεγάλος επαναστάτης ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΡΑΚΑΣ από την Πόμπια. Διώχτηκε και αυτός και πήγε στην Πελοπόννησο και όταν γύρισε έγινε καπετάνιος στη Μεσαρά και αργότερα αρχηγός Ανατολικής Κρήτης. Έγινε πειρατής με τρία καράβια μαζί με το Ξωπατέρα . Κυνηγούσε τα τούρκικα καράβια και απελευθέρωνε τα γυναικόπαιδα που έπαιρναν οι Τούρκοι. Πήρε μέρος σε όλες τις Επαναστάσεις της Κρήτης, κινδύνεψε αρκετές φορές στις μάχες και πέθανε από φυσικό θάνατο το 1882 σε ηλικία 85 χρονών. Το Πετροκεφάλι ήταν το αγαπημένο του χωριό, όπως και τα άλλα χωριά της ΝΔ Μεσαράς, απ’ όπου είχε τους περισσότερους οπλαρχηγούς και συμπολεμιστές. Ο γιος του Αριστοτέλης συνέχισε τον αγώνα μέχρι την απελευθέρωση της Κρήτης.
ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ-ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ
Στο μοναστήρι της Οδηγήτριας, έδρασε και δοξάστηκε ο ΞΩΠΑΤΕΡΑΣ. Το όνομά του ήταν ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ. Καταγόταν από το Πετροκεφάλι και το σπίτι του ήταν απέναντι από τη ΒΑ γωνία του Πάρκου. Ο πατέρας του διώχτηκε από Τούρκους στρατιώτες που του πήραν το σπίτι. Μετά το 1830 ο γιος του ο Σάββας, ήρθε πάλι στο χωριό τους . Πήρε μέρος σε πολλές μάχες και η δράση του δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τη δράση του ήρωα Παπαφλέσσα που γράφουν τα σχολικά βιβλία. Στην Επανάσταση του ’21 ήταν στο στρατό του Μ. Κουρμούλη με το Δ. Καψάλη, το Βλατά και τον Τρουλλινό. Πολέμησε σε πολλές μάχες με το Μ. Κόρακα. Έγινε πειρατής με τον Μ. Κόρακα στη θάλασσα . Παρουσιάστηκε στο Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη. Είχε τραγικό τέλος το 1828, όταν αβοήθητος στον πύργο του στην Οδηγήτρια, σκοτώθηκαν από τους Τούρκους με τους, Βλατά από Κουσέ, Τρουλλινό από Σίβα.
ΠΟΜΠΙΑ- ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ- ΚΟΥΣΕΣ
Ο ΓΕΝΟΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ, ένας από τους πλουσιότερους Γενίτσαρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχε παντρευτεί μία γυναίκα(όχι πολλές), την κόρη του παπα-Μανόλη από το Πετροκεφάλι πριν το1800. Ο παπα-Μανόλης, η κόρη του και οι Κουρμούληδες βοήθησαν να γίνει κρυπτοχριστιανός. Έκαμε τρία παιδιά και ο γιος τους ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ , ήταν από τις ηρωικότερες μορφές της Ελληνικής Επανάστασης. Παντρεύτηκε την κόρη του Γιώργη Κουρμούλη, Αικατερίνη και πριν το 1821 μαζί με το θείο του Μ. Κουρμούλη, βοηθούσαν τους Χριστιανούς και εξολόθρευαν τους τυράννους Τούρκους. Μετά το1821 πήρε μέρος σε όλες τις μάχες με το θείο του και διακρίθηκε σαν αρχηγός του ιππικού στη μάχη Τυμπάκι- Κλήμα-Γρηγοριά. Έφυγε με τους Κουρμούληδες το 1823 για την Πελοποννησο. Κατέβηκε αρκετές φορές όπως το1827 και πολέμησε στην Κρήτη , με τον Ξωπατέρα και τους άλλους. Αναγκάστηκε, για οικογενειακούς λόγους να γυρίσει στην Πελοπόννησο και δεν ήταν εδώ, όταν οι φίλοι του και ο Ξωπατέρας, θυσιάζονταν για τη λευτεριά. Συνεργάστηκε με τους Κολοκοτρώνη , Καραϊσκάκη, πήρε μέρος στη Μάχη του Φαλήρου και αλλού. Το 1828 ο Καποδίστριας του έδωσε αξιώματα και κτήματα στο Ναύπλιο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Υπήρξαν αρκετοί άλλοι Μεσαρίτες επαναστάτες από την Πόμπια, τον Κουσέ, τα πηγαϊδάκια, το Λίσταρο, το Σίβα, τα Πιτσίδια, το Καμηλάρι, τον Αϊ –Γιάννη και άλλα χωριά της Ν.Δ. Μεσαράς που δεν μπορούμε να τους παρουσιάσουμε εδώ. Ελπίζω, άλλη φορά να δοθεί χρόνος να τους παρουσιάσουμε αναλυτικά, με την τιμή που τους αξίζει.
* Ο Γιώργος Δαμιανάκης είναι συνταξιούχος Δάσκαλος και ασχολείται με την έρευνα σε τοπικά ιστορικά θέματα
