Γράφει ο Τ.Ι.Κ
Η έννοια του «Ρομαντισμού» αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην απόλυτη επικράτηση του συναισθήματος έναντι της λογικής ή του ορθολογιστικά δομημένου λόγου. Στην περίπτωσή μας, στο σεμινάριο «Εισαγωγή στη ΦωτοΓραφία» με εισηγητή τον φωτογράφο Νίκο Σκαρτσίλα και υπεύθυνο διοργάνωσης τον Τάσο Στρατουδάκη και τη σ1νεματ1κή Ομάδα του Γυμνασίου Μοιρών, είχε κανείς (ή τουλάχιστον εγώ είχα) την εντύπωση ότι ορθολογιστικά δομημένος λόγος και συναίσθημα πορεύονταν σε όλη τη διάρκεια της ομιλίας άρρηκτα συνδεδεμένα και αρμονικά. Ο Νίκος Σκαρτσίλας, με καταγωγή από το Αίγιο, και πλέον μόνιμος κάτοικος Ηρακλείου Κρήτης, φρόντισε να μας μεταδώσει, με ελάχιστα, μάλιστα, μέσα, πέρα από τον λόγο του, μέρος (προφανώς πολύ μικρό) από τις πλούσιες και πολύτιμες γνώσεις του και από την πολυετή εμπειρία του στο χώρο της Φωτογραφίας. Συνάμα, υπήρχε στα μάτια του ακριβώς εκεί συγκρατημένο όλο το πάθος ενός φωτογράφου τη στιγμή του θα πατούσε το «μαγικό» κουμπάκι σε μία Leica (ή σε οποιαδήποτε SLR) φωτογραφική μηχανή. Για την ιστορία, ο ίδιος κρατούσε μία DSLR (μάρκα δεν θυμάμαι). Τότε, το κλείστρο θα κάνει το γνωστό σε μας τους παλαιότερους «κλικ». Αυτό το απλό ηχητικά «κλικ» το οποίο θα σημάνει ότι η φωτογραφία «τραβήχτηκε», ή καλύτερα αποτυπώθηκε στο φιλμ, είναι η τελείωση μιας ολόκληρης διαδικασίας. Η ετυμολογία της λέξης «φωτογραφία» αποδίδει περιγραφικά μάλιστα αυτή τη διαδικασία: «φως» και «γραφή». Συνειρμικά «γράφω με φως» ή, και ακόμα «ζωγραφίζω με φως» –μιας και «γράφω» στα Αρχαία Ελληνικά μπορεί να σημαίνει και «ζωγραφίζω». Αυτή η διαδικασία αποτέλεσε το πρώτο μέρος της ομιλίας του κ. Σκαρτσίλα. Το φως θα αποτυπωθεί στη φωτοευαίσθητη επιφάνεια του φιλμ σε τέτοια ένταση, όση έχουν επιτρέψει το διάφραγμα και η ταχύτητα του κλείστρου. Λεξιλόγιο σχεδόν άγνωστο για όλους εμάς που πλέον κάνουμε «ταπ» στην οθόνη του κινητού μας και θέλουμε και να ονομαζόμαστε «φωτογράφοι». Οφείλουμε, όμως, να μην ξεχνάμε ότι μια φωτογραφία είχε ήδη «τραβηχτεί» στο μυαλό του φωτογράφου ως σύλληψη, προτού ακόμη πατηθεί το «κουμπάκι». Και αφού πραγματοποιηθεί και αυτό, η δουλειά του φωτογράφου, τουλάχιστον παλαιότερα, συνεχιζόταν στον, περίφημο, σκοτεινό θάλαμο. Ο οποίος είναι πραγματικά σκοτεινός. Οπότε έπρεπε κάποιες κινήσεις να τις έχει μάθει πραγματικά μηχανικά. Να ξετυλίξεις το φιλμ, να το εμφανίσεις, να κάνεις χίλιες δυο δοκιμές για να το τυπώσεις σε επιθυμητό, για παράδειγμα, μέγεθος, να πάρεις το φωτογραφικό, τυπωμένο πια (χωρίς να είσαι σίγουρος τι έχει, και αν έχει τυπωθεί κάτι πάνω στο), χαρτί να το ρίξεις πρώτα στη μία λεκάνη με το τάδε υγρό έπειτα στην επόμενη και μετά στην άλλη, ύστερα να απλώσεις σα ρούχο με μανταλάκι προσεκτικά τη φωτογραφία για να στεγνώσει, να την δεις στο φως και αν σε ικανοποιηθεί την εγκρίνεις και όλα καλά, διαφορετικά, σχεδόν όλα από την αρχή. Με την άφιξη φυσικά των DSLR φωτογραφικών μηχανών, όλα αυτά έγιναν «ιστορία». Με την άφιξη των έξυπνων τηλεφώνων ίσως και ακόμη πιο μακρινό παρελθόν. Για τους νεότερους, ο εισηγητής αφιέρωσε, μάλιστα, χρόνο στην ομιλία του για να μας δείξει τα παράλληλα που υπάρχουν σε φωτογραφικές μηχανές και έξυπνα τηλέφωνα (τεχνικές και εφαρμογές), αλλά και διαφορές (υλικό, λογισμικό, μεγέθη φακών, ποιότητα, ευκρίνεια, ακρίβεια). Πάντως, το δίλημμα έγχρωμη ή ασπρόμαυρη φωτογραφία, χρώμα ή σύνθεση, φαίνεται πως παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας συνεχίζει ακόμη να «διχάζει» τον φωτογραφικό κόσμο. Και στο σημείο αυτό, ο κ. Σκαρτσίλας μας μίλησε για την αξία της εμπειρίας και της πρακτικής εξάσκησης. Υπομονή και επιμονή. Και, πάλι προσπάθεια! Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας, μας παρουσίασε συνοπτικά διάφορα είδη φωτογραφίας. Φωτοειδησεογραφία. Διαφημιστική φωτογραφία. Φωτογραφία μόδας. Αρχιτεκτονική φωτογραφία. Φωτογραφία τέχνης. Σχετικά με την τελευταία ταξινομική κατηγορία, ο ομιλητής αναφέρθηκε στο έργο των Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν (Henri Cartier-Bresson) και Αντρέ Κερτέζ (Andor Kertész) αλλά και στους δικούς μας Πλάτων Ριβέλλη και Γιάννη Μπεχράκη. Στο τέλος της ομιλίας του σημείωσε από το έργο του Ρολάν Μπαρτ το βιβλίο Ο φωτεινός θάλαμος. Έργο στο οποίο εμφανίζονται και επεξηγούνται δύο βασικές έννοιες για τη θεωρία της φωτογραφίας (για το αν δηλαδή μία φωτογραφία είναι καλή ή όχι) – το «στούντιουμ» και «πούνκτουμ». Και είναι αλήθεια πως κάπως έτσι είχε αρχίσει και την ομιλία του: «μία φωτογραφία είναι καλή για κάποιον, -εφόσον αυτός, -ή αφιερώσει λίγο παραπάνω χρόνο σε αυτή από ότι αφιερώνει συνήθως κοιτάζοντας άλλες».
Αν μου επιτρεπόταν και αν θα μπορούσα, στο σημείο αυτό, να καταθέσω και εγώ κάποιους αγαπημένους μου «κλασικούς» φωτογράφους αυτοί θα ήταν ο Μπρασάι (Brassaï) και όλοι οι φωτογράφοι του Φωτογραφικού Πρακτορείου Magnum Photos (ή απλά Magnum) από το 1947 μέχρι σήμερα. Παράλληλα, στη βιβλιοθήκη μου, δίπλα στο Ο φωτεινός θάλαμος, θα τοποθετούσα το Περί Φωτογραφίας της Σούζαν Σόνταγκ, όπως και το Η αποφασιστική Στιγμή του Μπρεσόν.
Για πολλούς από το κοινό, ήταν η πρώτη συνάντηση με τη Φωτογραφία ως Τέχνη (όχι ως καθημερινή πρακτική), αλλά και η πρώτη συνάντηση με έναν εικαστικό καλλιτέχνη στο χώρο της φωτογραφίας και ταυτόχρονα με έναν επαγγελματία φωτογράφο, ο οποίος διατηρώντας φωτογραφικό στούντιο αγωνίζεται με την τέχνη του για την καθημερινότητα όπως όλοι εμείς. Πάντως στο «αιώνιο» δίλημμα για το αν η φωτογραφία αποτελεί «τεχνική» ή «τέχνη», εμείς στο Εισαγωγικό αυτό σεμινάριο Φωτογραφίας (μία από τις πολλές δραστηριότητες / σεμινάρια / εκδηλώσεις που διοργανώνει ο Τάσος Στρατουδάκης στο Γυμνάσιο Μοιρών) πήραμε την απάντησή μας. Χωρίς τεχνική, τέχνη δεν γίνεται!
Ελπίζουμε σε συνέχεια του σεμιναρίου!
Νίκο και Τάσο, σας ευχαριστούμε πολύ.
Από το κοινό σας.
Τ. Ι. Κ.
