Γράφει ο Γιώργος Κορναράκης*
Σε προηγούμενο δημοσίευμα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ με τίτλο τα «Τα Γεγονότα και ο Ιστορικός» 21 Σεπτ. 2024 υποσχεθήκαμε τη δημοσίευση ιστορικού γεγονότος στο πλαίσιο των αρχών που τέθηκαν για την ιστοριογραφία. Σήμερα, υλοποιώντας την υπόσχεση αυτή, παραδίδουμε στο αναγνωστικό κοινό τη δημοσίευση.
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Η Ναζιστική Γερμανία με μια σειρά από κεραυνοβόλες νίκες είχε κατακτήσει σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη επιβάλλοντας νέα τάξη πραγμάτων με υποταγή των εθνών σε αυτήν και τους συμμάχους της. Τελευταία πράξη της ήταν η κατάληψη της Κρήτης (Μάιος 1941) πριν επιτεθεί στη Σοβιετική Ένωση. Εισβάλλει στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941 και σε λίγες βδομάδες κατάφερε να καταλάβει 1.000.000 τετρ. χιλ. Σοβιετικής γης και να αιχμαλωτίσει πολλές χιλιάδες Σοβιετικούς, οι οποίοι οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα στις στρατιωτικές υποδομές της. Ωστόσο, στο τέλος του 1941 οι σύμμαχοι των Ναζί Ιάπωνες χτυπούν το στόλο των Αμερικανών στο Pearl Harbor (Πέρλ-Χάρμπορ) στις 7 Δεκ. 1941 καταστρέφοντάς τον, γιατί είχαν σκοπό οι μεν Ναζί να επιτεθούν στην Αμερική από την ανατολική μεριά της οι δε Ιάπωνες από τη δυτική μεριά της και να την καταλάβουν.
Έτσι αναγκάζεται ο πρόεδρος της Αμερικής Franklin Roosevelt (Φρ. Ρούσβελτ) να κηρύξει τον πόλεμο στην Ιαπωνία και οι Αμερικανοί μπαίνουν σ’ αυτόν Μετά από αυτό ο πολεμικός αγώνας γίνεται παγκόσμιος. Στα χρόνια 1942, 1943 οι επιχειρήσεις μεταξύ των εμπολέμων βρίσκεται επί ξυρού ακμής! Στην Αφρική υπήρχε το γερμανικό σώμα Afrika Korps υπό τον γερμανό στρατηγό Rommel (Ρόμελ ή αλεπού της ερήμου!) το οποίο είχε πετύχει πολλές νίκες και προσπαθούσε να ανακόψει και αναχαιτίσει ο στρατηγός των συμμάχων Montgomery (Μοντγκόμερυ), όπου μαζί του πολεμούσαν και Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες, που είχαν εγκαταλείψει την αιχμάλωτη πατρίδα. Αυτός όμως ο αγώνας σχετίζεται με την Κρήτη και τα αεροδρόμιά της Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου, καθώς, επειδή το νησί είναι κοντά στην Αφρική, οι Γερμανοί υποστήριζαν από αέρος τον Ρόμελ με πολεμιστές, πολεμοφόδια και τρόφιμα. Αυτό το γνωρίζουν οι «Σύμμαχοι» και οργανώνουν δολιοφθορές με πράκτορές τους, με τη βοήθεια ντόπιων στα ως άνω αεροδρόμια και βομβαρδισμούς και μικροσαμποτάζ, να δυσκολέψουν τις επιχειρήσεις των Γερμανών και να κάμψουν το ηθικό τους, για να τους νικήσουν.
Από την άλλη πλευρά οι Γερμανοί είχαν οχυρώσει τα αεροδρόμια αυτά τόσο με αντιαεροπορικά πυροβόλα, όσο με ισχυρούς προβολείς νυκτός και «πούγκες»[1] και δημιουργούσαν επίσης παραλλαγές ψευδών οπλικών συστημάτων για να εξαπατήσουν τους πιλότους των συμμάχων και να αφήσουν τις βόμβες μάταια.
Οι Γερμανοί είχαν πέριξ του αεροδρομίου Καστελλίου αντιαεροπορικά πυροβόλα και ισχυρούς προβολείς νυκτός με τους οποίους εγκλώβιζαν τα επιτιθέμενα αεροπλάνα στοχοποιώντας τα.
ΑΝΕΠΙΤΥΧΗΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΌΣ – ΚΑΤΑΡΡΙΨΗ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟΥ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΥΣ
Πριν προχωρήσουμε στην ιστορική ανάλυση του ανεπιτυχούς βομβαρδισμού των συμμαχικών αεροπλάνων τη νύχτα της 31ης Αυγούστου 1942 να σημειώσουμε τι αφηγούνται οι κάτοικοι τις περιοχής για τους βομβαρδισμούς του αεροδρομίου:
- Ο ιατρός Κλεάνθης Βεληβασάκης μας πληροφορεί: «Τα αεροπλάνα ερχόταν και πετούσαν πάνω από το Ιταλοκρατούμενο Λασίθι…και ξαφνικά εμφανιζόταν πάνω στην κορυφογραμμή του Αφέντη» (σελ 50 του Β΄ τόμου του βιβλίου: «Κρήτη 1940-1945», που εξέδωσε η Περιφέρεια Κρήτης το 2023 και αποτελεί συμπίλημα άρθρων από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ κυρίως) του συντάκτη του κ. Γ. Καλογεράκη.
- Τα ίδια παρατηρεί και ο Ιωάννης Αντωνίου Κορναράκης από Αμαριανό στον ίδιο τόμο, όταν δίνει πληροφορίες για το βομβαρδισμό του Αμαριανού από λάθος στις 6 Οκτωβρίου 1943. Σημειώνει: «τα αεροπλάνα τα συμμαχικά: “ανεδιάζανε” (=πρόβαλαν) από τον Αφέντη και αμέσως άρχιζαν τα αντιαεροπορικά να τα χτυπάνε».
- Στο ίδιο βιβλίο στη σελίδα 68 υπάρχει η εικαστική απεικόνιση από τη Στέλλα Ξυδάκη-Γιαγαλάκη των βομβαρδισμών του Γερμανικού αεροδρομίου Καστελλίου από τα συμμαχικά αεροπλάνα. Φαίνεται ότι έρχονται από τη μεριά του Λασιθίου και ξεπροβάλλουν πάνω από τις δυτικές κορυφές του όρους της Δίκτης (κορυφή Αφέντης!), εικόνα που υπάρχει επίσης έγχρωμη στο Λεύκωμα του Λέμπολντ σελ. 227.
- Στο βιβλίο υπάρχουν και άλλες διάσπαρτες μαρτυρίες ότι τα αεροπλάνα που βομβάρδιζαν το Καστέλλι ερχόταν από την κορυφή του Αφέντη. Αυτό φαίνεται ότι συνέβαινε γιατί το Ιταλοκρατούμενο Λασίθι μάλλον δεν είχε δυνατότητα αντιαεροπορικής άμυνας και τα αεροπλάνα επιδρομής δεν κινδύνευαν τόσο. Αυτό συνέβηκε και με το αεροπλάνο που ήρθε να βομβαρδίσει το Καστέλλι στις 31 Αυγούστου του 1942 ημέρα Κυριακή. Ο αγώνας στην Αφρική ήταν σε κρίσιμη καμπή και οι Σύμμαχοι ήθελαν να χτυπήσουν το αεροδρόμιο, να καταστρέψουν αεροπλάνα, να καταστραφεί ο διάδρομος για να μην σταλούν άμεσα ενισχύσεις, αφού έπρεπε πρώτα να επισκευαστεί. Άρα ο συντάκτης γνωρίζει ότι οι επιδρομές στο αεροδρόμιο Καστελλίου γινόταν από ανατολικά, αλλά το παραβλέπει, σημειώνοντας ότι ήρθε από ΒΔ (Ηράκλειο).
Από τον πατέρα μου Μιχαήλ Γ. Κορναράκη, που ήταν τότε 23 ετών και είχε γυρίσει από το στρατό μετά την κατάρρευση του μετώπου και έμενε στο Αμαριανό, άκουσα την εξής διήγηση: «Ακούγονταν ένας «σβουρισμός» (=ο ήχος της μηχανής του αεροπλάνου) και μετά από λίγο το αεροπλάνο μόλις πρόβαλε από τον Αφέντη του έριξαν οι Γερμανοί εναντίον του προβολείς από το αεροδρόμιο. Η νύχτα έγινε μέρα και το αεροπλάνο άρχισε να κάνει ελιγμούς για να φύγει από τον στόχο των προβολέων. Ταυτόχρονα άρχισαν να το κανονιοβολούν.
Όταν βρισκόταν πάνω από το ύψωμα «Κεφάλι», όπως μας φάνηκε εμάς στο χωριό, το χτύπησε μια κανονιά κάτω στη κοιλιά του. Πήρε φωτιά, άρχισε να κάνει ένα περίεργο θόρυβο. Το είδα να πέφτει με ταχύτητα με κατεύθυνση στο αεροδρόμιο. Ίσως ο πιλότος σκέφτηκε ότι ήταν χαμένος για χαμένος και ήθελε να πέσει πάνω στις γερμανικές εγκαταστάσεις του αεροδρομίου για να κάνει ζημιά. Δεν πρόλαβε όμως και έπεσε στο ύψωμα ΚΕΦΑΛΑ μεταξύ Αμαριανού και Καστελλίου». Την ίδια διήγηση άκουσα και από τον Γεώργιο Αντ. Φραγκιαδάκη (σήμερα 96 ετών) και τον αδελφό του Ευάγγελο Αντ, Φραγκιαδάκη (σήμερα 90 ετών). Επιπλέον ο Ηρακλής Γεωργ. Φραγκιαδάκης μου περιέγραψε σκηνές από την περιοχή που διαδραματίστηκαν τις επόμενες μέρες, που θύμιζαν αρχαία τραγωδία. Βρήκαν μαζί με τη μητέρα του μετά από τρεις μέρες μέρος του κρανίου ενός από τους πιλότους με ξανθά μαλλιά πάνω σε ένα δέντρο και η μητέρα του τον έκλαιγε σαν να ήταν γιός της.
Ο Μιχαήλ Εμμ. Συναδινάκης (72 ετών) μου ανέφερε ότι το αεροπλάνο έπεσε «στου Σπανού τα πεζούλια» (μικροτοπωνύμιο του λόφου Κεφάλα), όπου είχε πάρει φωτιά και έκανε καιρό να φυτρώσουν μετά φυτά. Σήμερα μαζί του επισκέφτηκα το χώρο και είναι ένα δάσος από πρίνους και μου είπε ότι από τις πεταμένες σφαίρες έβγαζε μπαρούτι
Αμέσως έσπευσαν στην περιοχή Γερμανοί για να ελέγξουν την κατάσταση και να περισυλλέξουν τα υπολείμματα. Υπάρχει μια ιστορική ερμηνεία από τον κ. Καλογεράκη σε δημοσιεύματα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ και στον ίδιο τον τόμο συμπίλημα ότι το αεροπλάνο χτυπήθηκε πρώτα σε επιδρομή του στο Ηράκλειο από τα αντιαεροπορικά και πηγαίνοντας ανατολικά έστριψε δεξιά και κατευθύνθηκε προς το αεροδρόμιο Καστελλίου. Τούτο σημειώνεται από τον κ. Καλογεράκη ότι τεκμαίρεται από αναφορές των δυο διασωθέντων επιβαινόντων του αεροπλάνου και από άλλες πηγές χωρίς όμως να δηλώνονται αυτές οι πηγές[2] και κάνει λόγο ότι το αεροπλάνο ήρθε από βορειοανατολικά μάλιστα χτυπημένο ήδη από το Ηράκλειο.
Ωστόσο, όπως σημειώθηκε ανωτέρω το σύνολο των ντόπιων αυτοπτών μαρτύρων βεβαιώνουν ότι πάντα τα αεροπλάνα ξεπρόβαλαν από το ύψωμα Αφέντης του όρους Δίκτη για να χτυπήσουν το αεροδρόμιο. Έτσι και το αεροπλάνο που γίνεται λόγος ήρθε για να βομβαρδίσει από ανατολικά και όχι βορειοδυτικά όπως είναι το Ηράκλειο. Βλήθηκε επομένως κοντά στην περιοχή του αεροδρομίου Καστελλίου, και όχι στο Ηράκλειο όπως λανθασμένα έχει σημειωθεί[3]. Ο λόγος που ερχόταν ανατολικά για βομβαρδισμό του αεροδρομίου Καστελλίου ήταν ότι έμπαιναν αρχικά σε ιταλική περιοχή, όπως ήταν το Λασύθι, με μειωμένη δυνατότητα αντιαεροπορικής κάλυψης, βυθιζόταν ύστερα στο Οροπέδιο του Λασυθίου και ξαφνικά υψώνονταν πάνω από το ύψωμα Αφέντης, όπου το αεροδρόμιο Καστελλίου απείχε 5-6 χιλιόμετρα και ήταν δυνατόν να βληθεί άμεσα. Λόγοι στρατηγικοί επομένως καθόριζαν και τις πορείες των επιχειρήσεων.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσω ότι εντόπισα ακόμα και άλλο ένα λάθος σε τοπωνύμιο της περιοχής που φαίνεται ότι έπεσαν οι δυο ακόμα επιβαίνοντες του συγκεκριμένου αεροπλάνου με τα αλεξίπτωτά τους. Πρόκειται για την αγροτική περιοχή Τζενεράιλδο[4] όπως αναγράφεται. Τούτο με οδηγεί στη σκέψη ότι συντάκτης έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικότερος στην συλλογή, την ερμηνεία και αποτύπωση του υλικού του. Η ιστορία είναι επιστήμη που καθορίζεται με αρχές σύγκρισης του ιστορικού υλικού, αφού τα ιστορικά κατάλοιπα εικονίζουν μόνο μια όψη του παρελθόντος και χρειάζεται ο ιστορικός, που σέβεται τον εαυτό του και τους αναγνώστες του, να ερμηνεύει και την άλλη όψη της ιστορίας που δεν είναι φανερή. Αν δεν είναι βέβαιος για την ακρίβεια κάποιου γεγονότος καλύτερα να το παραλείπει από να το παραδίδει λανθασμένα.
Την πτώση του συγκεκριμένου αεροπλάνου περιγράφει και ο Μανόλης Μετζογιαννάκης[5] προς τον ανθυπολοχαγό Εμμ Καμπάκη[6] με τα εξής: «…(Τα αεροπλάνα) κατήλθαν τόσο χαμηλά ώστε προήλθε η απώλεια ενός άνωθεν των χωρίων Κασταμονίτσας – Αμαριανού (sic) καθώς διέλευσις τούτου ήτο επόμενον καθόσον έχει επισημανθεί το μέρος κατ επανάληψιν από τα Γερμανικά αντιαεροπορικά…και ότι κατήρχετο χαμηλά λόγω συννέφων (Αύγουστο μήνα;) ..καθώς κατήρχετο [μάλλον εννοεί χτυπημένο], οι Γερμανοί από το Καστέλλι και τον Διαβαϊδέ το χτυπούσαν με πολυβόλα…ετάφησαν τρεις οι διαμελισθέντες αεροπόροι του δυστυχήματος σήμερον Τετάρτην υπό στρατιωτικών τιμών οι διασωθέντες δεν ηδυνήθην να μάθω αφού λόγω του προκεχωρημένου [της ώρας] προ (sic) της πτώσεως του αεροπλάνου και οι Γερμανοί έφτασαν πρώτοι…»[7].
Οι Γερμανοί έσπευσαν πρώτοι με οχήματα και περισυνέλεξαν τα υπολείμματα (όχι όλα καθώς τις επόμενες μέρες βρέθηκαν τόσο ένα φτερό του αεροπλάνου (μάλλον ουραίο), ασύρματοι, παπούτσια πιλότων κ.λπ. Πιθανόν η εικονιζόμενη μηχανή αεροπλάνου να ήταν η ίδια με εκείνου που κατέπεσε στην Κεφάλα.
Την επαύριο της κατάρριψης δηλαδή 1 Σεπτεμβρίου και της συλλογής των νεκρών αεροπόρων και πολεμικού υλικού στις 2 Σεπτεμβρίου έγιναν οι ετοιμασίες και η ταφή των νεκρών αεροπόρων πραγματοποιήθηκε στο νεκροταφείο του Καστελλίου (στην Μανταριώτισσα) στις 3 Σεπτεμβρίου 1942 ημέρα Τετάρτη, όπως σημειώνεται στο Λεύκωμα φωτογραφιών του Ρ. Λέμπολντ, ο οποίος υπηρετούσε ως επιλοχίας αεροφωτογράφισης στο σμήνος αναγνωρίσεως. Αυτές οι εικόνες αποτυπώθηκαν σε λεύκωμα το οποίο εξέδωσε ο Δήμος Καστελλίου και είχα την τιμή να μου δωρίσει ένα βιβλίο ο ίδιος ο Δήμαρχος κ. Εμμ. Σμυρνάκης.
ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Σημειώθηκε παραπάνω ότι η κατάρριψη έγινε στις 31 Αυγούστου το βράδυ και στο Λεύκωμα αναγράφεται ότι οι κηδείες έγιναν στις 3 Σεπτεμβρίου. Αν και ο συντάκτης του τόμου κ. Καλογεράκης φαίνεται να γνωρίζει τις ημερομηνίες, λόγω του ότι ήταν και επιμελητής του Λευκώματος Λέμπολντ, στον τόμο δίνει λάθος ημερομηνία, ίσως παρασυρόμενος από το έγγραφο προς τον Καμπάκη που σημειώνει «Βομβαρδισμός Δευτέραν εσπέραν όχι ικανοποιητικώς (Sic) [ικανοποιητικός]». Ώφειλε όμως να ερευνήσει και να είναι προσεκτικότερος στην ακριβή αποτύπωση γεγονότων για την παραγωγή ιστορικού λόγου. Ειδάλλως αυτό δεν είναι ιστορία παρά χρονογραφία ή κοινωνιολογική αποτύπωση των γεγονότων. Για το ίδιο θέμα «έχει ακούσει» μαρτυρίες και τις αποτυπώνει αυτούσιες χωρίς να ελέγξει την ιστορική τους ορθότητα συνδυάζοντας την κριτική του και τη δημιουργική του σκέψη για να συνθέσει τον ιστορικό του λόγο.
Ακόμη στην παράγραφο ζ) της σελίδας 98 του ιδίου τόμου σημειώνει: «Το φλεγόμενο αεροπλάνο διατηρούσε(;) μέχρι που κατέπεσε τις βόμβες του. Οι ηρωικοί πιλότοι δεν τις άφησαν βλέποντας ότι στην πορεία του υπήρχε ένα χωριό (Διαβαϊδέ!)…» υπονοώντας ότι θα έπεφταν πάνω στον Διαβαϊδέ. Τούτο όμως είναι απολύτως αναληθές καθώς η περιοχή που κατέπεσε το αεροπλάνο, όπως δείξαμε ανωτέρω βρίσκεται 2-3 χιλιόμετρα τουλάχιστον μακριά από το χωριό αυτό και η πορεία του από το σημείο του Αφέντη που εβλήθη μέχρι το σημείο που κατέπεσε είναι ευθεία και στοχεύει το αεροδρόμιο και όχι το χωριό Διαβαϊδέ. Προφανώς οι πιλότοι, αφού θεώρησαν ότι δεν είχαν ελπίδα διάσωσης, ήθελαν να προξενήσουν ζημιά στους Γερμανούς και εκεί στόχευαν, δηλαδή το αεροδρόμιο. Αυτός ήταν και ο αντικειμενικός σκοπός τους (ΑΝ.ΣΚ). Με εικασίες όμως δεν στοιχειοθετείται ιστορική διήγηση, ούτε ιστορία, καθώς απουσιάζει η ιστορική σκέψη.
Εικόνα 17. Η φωτογραφία έχει ληφθεί στο Αμαριανό στις 7 /5/1977 απέξω από το καφενείο του Ιω. Αντ. Κορναράκη. Καθήμενοι από αριστερά προς δεξιά: Μαρθαλαμάκης Νικόλαος, Κορναράκης Αντώνιος, Βασιλάκης Εμμ., (ο επωνομαζόμενος «Δαίμονας», ο οποίος χρημάτισε αγγελιοφόρος των αντιστασιακών), Ο τότε ιερέας του Αμαριανού Γεώργιος Μαραυγάκης, Γεώργιος Μιχ. Τζιμπιμπάκης, Νικόλαος Γιαπιτζάκης, Ιωάννης Δραμυτηνός, και Εμμ. Γιαπιτάκης (δεν βρίσκονται στην ζωή όλοι εκτός από τον ιερέα που σήμερα είναι εφημέριος στο Καστέλλι). Όρθιοι από αριστερά: Ευαγγελία σύζυγος Ι. Κορναράκη, (με το άσπρο πουκάμισο) ο Γερμανός επιλοχίας του Γερμανικού στρατού Ρομπέρτο Λέμπολντ ως επισκέπτης πια στην Κρήτη, Χουρδάκης Νικόλαος, Ανδριανάκης Νικόλαος, ο Γεώργιος Φραγκιαδάκης του Αντ. ή Μπουτζαλής και τέλος δεξιά η γυναίκα Άννα Γιαπιτζάκη –Τζουανάκη σύζυγος του Νικολάου Γιαπιτζάκη.
Εκείνο που έχει πράγματι αξία είναι ο επίδοξος ερευνητής να συλλέγει το υλικό του και αφού το συλλέξει να το αφήνει να ωριμάσει μέσα στο νου του. Να κάνει νοητικές ιστορικές διαδρομές και να προσπαθεί να στοιχειοθετήσει τον ιστορικό του λόγο έχοντας ως βοηθό την αποκλίνουσα και τη συγκλίνουσα σκέψη, δηλαδή τη δημιουργική και την κριτική σκέψη. Δεν παίρνουμε ένα μολύβι ή καθόμαστε στο πληκτρολόγιο και γράφουμε παρορμητικά όπως σκεφτόμαστε. Ο γραπτός λόγος είναι επίσημος και μπορεί να δεχτεί από καλόπιστη κριτική μέχρι αυστηρή κριτική. Υπάρχει ένα αξίωμα που λέγει: «Πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία και ου σοφία είναι». Έτσι ο ιστορικός πρέπει να εμφορείται από την αρετή και να αποτυπώνει με δικαιοσύνη όσα έχει αναπλάσει στο μυαλό του ως γεγονότα. Δεν γινόμαστε αρεστοί στην επιστημονική κοινότητα όταν προσπαθούμε να εξυψώσουμε μια μερίδα ανθρώπων και άλλους που πραγματικά πρόσφεραν να τους αγνοήσουμε επιδεικτικά! Ο αληθινός ιστορικός δεν παρασύρεται από κολακείες, αλλά ακολουθεί με ευλάβεια την ιστορική σκέψη που δημιουργείται στο νου του και αποτυπώνει με αντικειμενικότητα τα πράγματα.
Ιδίως χρειάζεται μεγάλη προσοχή η Τοπική Ιστορία που ο καθένας θέλει να παρουσιαστεί ως σημαντικός για να περάσει στην Ιστορία. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η επιστήμη και η τέχνη του ιστορικού! Να μπορεί να κατανοήσει ποια η αλήθεια και ποιο το ψέμα. Να αναδείξει την πρώτη και να παραμερίσει το δεύτερο. Έπειτα όσες ενέργειες κάνει να σχετίζονται και να καθορίζονται από αυτόν το στόχο.
Ο ιστορικός δεν κατασκευάζει την Ιστορία. Δεν δημιουργεί ήρωες όπου δεν υπάρχουν ούτε παρασιωπά ήρωες που πράγματι υπάρχουν. Δεν υποκύπτει σε παραινέσεις άλλων να μην συμπεριληφθούν ορισμένα άτομα στην ιστορική διήγηση, αλλά κατασκευάζει την ιστορική ταυτότητα του τόπου και του χώρου σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα που έχει στη διάθεσή του. Δεν είναι αμάρτημα να μην έχει βρει ο ερευνητής ιστορικός όλα τα ιστορικά στοιχεία για τα γεγονότα που παρουσιάζει. Αμάρτημα είναι να αυτοσχεδιάζει στην ιστορική διήγησή του, χωρίς να κρίνει, να συγκρίνει και να ερμηνεύει ιστορικά τις πληροφορίες που έχει λάβει. Δεν κάνει παράθεση όσων είδε ή άκουσε, αλλά ερμηνεύει τα δεδομένα του δίνοντάς τα υπό μορφή ιστορικής διήγησης. Δεν βιάζεται να παρουσιάσει ιστορικά στοιχεία μήπως τον προλάβει και τα παρουσιάσει άλλος αλλά τα υποβάλλει στην βάσανο της ιστορικής κριτικής πολλάκις, πριν τα δημοσιεύσει. Αν απλά κάνει παράθεση, τότε κάνει δημοσιογραφική κάλυψη ή το καλύτερο χρονογραφία ή κοινωνιολογική παρουσίαση και όχι ιστορία. Είναι επίσης σοβαρό επιστημονικό ολίσθημα να μη δηλώνει πώς και πού βρήκε τα τεκμήρια που επικαλείται και πώς σκέφτηκε για να καλύψει τον ιστορικό του λόγο.
Συμπέρασμα: Η παρούσα δημοσίευση έρχεται να συμπληρώσει μια παλαιότερη με τίτλο: «Τα γεγονότα και ο Ιστορικός». Και μόνο το γεγονός ότι κάποιοι δηλώνουν ιστορικοί ερευνητές δίνουν την εντύπωση ότι κινούνται σε λάθος δρόμο καθώς αναφέρθηκε ήδη ότι πρώτα ξεκινά κανείς να ερευνά και αν εμφορείται από ιστορική σκέψη, τότε μετατρέπεται σε ιστορικό. Για όσους θα ήθελαν να εντρυφήσουν πάνω στο θέμα της ιστορικής σκέψης, υπάρχει το βιβλίο της Ειρήνης Νάκου με τίτλο «Τα παιδιά και η Ιστορία» με υπότιτλο «Ιστορική σκέψη, γνώση και ερμηνεία». Μια άλλη εργασία που είναι ανάγκη να έχει μελετήσει ο επίδοξος ιστορικός είναι το έργο του Λουκιανού με τίτλο «Πως δει ιστορίαν συγγράφειν» και μετάφραση του Ι. Κονδυλάκη. Υπάρχουν και άλλα βιβλία για σπουδή της Ιστορίας που μελετώντας κανείς θα μπορούσε να αποκτήσει ένα σοβαρό υπόβαθρο για το πώς συγγράφεται μια επιστημονική ιστορική εργασία. Η ιστορία δεν πρέπει να γίνεται παιχνίδι στα χέρια του καθενός, αλλά να έχει στέρεες επιστημονικές βάσεις για να αποκτά εγκυρότητα και αξιοπιστία. Ειδάλλως κάθε ιστορική διήγηση που δεν τηρεί τα παραπάνω, θα προκαλεί πάντα τα σχόλια και μειδιάματα των επιστημόνων ιστορικών, των πραγματικών ιστορικών. Στο παρόν προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τα γεγονότα της κατάρριψης του αεροπλάνου όπως φαίνονται μέσα από την προφορική ιστορία, τα ιστορικά τεκμήρια που έχουμε στη διάθεσή μας και με γνώμονα την αποτύπωση της ιστορικής σκέψης.
- Ο Γεώργιος Μιχ. Κορναράκης είναι Καθηγητής Φιλολογίας, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης και Πρώην διδάσκων σε Πανεπιστήμιο Κρήτης και ΕΛ.ΜΕ.ΠΑ.
[1] Οι «Πούγκες» ήσαν υπόγειες στοές διαμορφωμένες από τους Γερμανούς παραπλεύρως του αεροδρομίου που χρησίμευαν ως αποθήκες πυρομαχικών και άλλων υλικών, αλλά και ως καταφύγια για τους βομβαρδισμούς. Πούγκες υπήρχαν δυτικά του αεροδρομίου κοντά στο χωριό Μουχτάρω (σήμερα Ευαγγελισμός) εκεί που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία του Αγ. Νεκταρίου και ανατολικά του αεροδρομίου προς το χωριό Αγ. Παρασκευή. Ο καστελλιανός Ι. Χαραλαμπάκης με πληροφόρησε επίσης ότι πούγκες υπήρχαν ως καταφύγια και μέσα στο Καστέλλι, όπως στο παλαιό Δημοτικό σχολείο στον Άγιο Γεώργιο, (υπάρχει ακόμα), και γύρω του χωριού δυτικά, βόρεια βορειοανατολικά. Με πληροφόρησε ότι γνωρίζει 4-5 που υπάρχουν ακόμα καθώς και μια μεγάλη στην είσοδο (;) του χωριού με πολλά δωμάτια και είναι «άθικτη» ως σημειώνει, και από τη θέση αυτή τον ευχαριστώ.
[2] Ας κατατεθούν οι πηγές για να μην υπάρχει αμφισβήτηση των ισχυρισμών του.
[3] Ακόμη και αν υπάρχουν πληροφορίες από ξένες πηγές θεωρώ ότι έγινε παρανόηση, επειδή δεν είχαν πλήρη γνώση του τόπου. Με δεδομένο ότι και ο αεροδρόμιο Ηρακλείου και Καστελλίου βρίσκονταν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο στο Ηράκλειο, θεώρησαν και το Καστέλλι Ηράκλειο.
[4] Το τοπωνύμιο Τζενεράιλδο δεν αποδίδεται ορθά από τους πληροφοριοδότες του, αλλά πρόκειται για το τοπωνύμιο Τζενεράληδω και αυτό αναδεικνύει τη ρηχότητα που έγινε η ιστορική ερμηνεία του θέματος. Το τοπωνύμιο είναι Βενετικής προέλευσης και παραγεται από το λατινικό General[4] από όπου και το οικογενειακό όνομα Γενεράλης[4]. Ίσως ήταν φεουδάρχες στην περιοχή με κτήματα των Γενεράληδων με εξέλιξη Τζενεράληδων από όπου το Τζενεράληδω ή Τζεναράληδο και όχι Τζενεράιλδο όπως έχει αποτυπωθεί στο ως άνω βιβλίο (σελ. 98, παρ. η).
[5] Ο Μετζογιαννάκης Εμμ. του Μ. ήταν μέλος της Εθνικής Οργάνωσης Πληροφοριών και Δολιοφθορών και δίνει αναφορά στον Εμμ. Καμπάκη. Φαίνεται όμως να μην είναι απολύτως ακριβή.
[6] Κατά τον Α. Σανουδάκη («Σκιές στη νύχτα», σελ. 69) Ο Εμμ. Καμπάκης ήταν ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού από την Κόρινθο και συντόνιζε τον αγώνα όντας μέλος και της παλαιάς οργάνωσης Ραφτοπούλου. Κρυβόταν στο χωριό Ζήντα για μήνες στο σπίτι του Γεωργίου Παπαδόπουλου και παρακολουθούσε τα συμβάντα στην περιοχή του αεροδρομίου. Στην είσοδο της οικίας υπήρχε ένα κουδουνάκι και όταν έμπαινε κάποιος χτυπούσε και ο Καμπάκης κρυβόταν κάτω από το κρεβάτι πολλές φορές και για ώρες μέχρι να φύγει ο ανεπιθύμητος επισκέπτης (σελ. 70-71).
[7] Ο Μετζογιαννάκης περιπίπτει στα εξής σφάλματα: α) Η αεροπορική επίθεση έγινε Κυριακή βράδυ αντί Δευτέρας όπως σημειώνει. Τούτο τεκμαίρεται από τις ημερομηνίες. Αφού 3 Σεπτ. που τάφηκαν οι αεροπόροι ήταν ημέρα Τετάρτη, 31 Αυγούστου ήταν Κυριακή βράδυ προς νύχτα. 2. Το αεροπλάνο εκεί που έπεσε ήταν περιοχή Αμαριανού και όχι Κασταμονίτσας. 3. Δεν είμαι ακόμη βέβαιος αν πρόλαβαν να εκτιναχτούν και να σώθηκαν κάποιοι από το αεροπλάνο όπως παρέδωσε και αναγράφεται στον τόμο και έχουν ισχυριστεί και άλλοι. Νομίζω χρειάζονται επιπλέον μαρτυρίες γραπτές και προφορικές για να στοιχειοθετηθεί αυτή η πληροφορία διάσωσης δυο πιλότων. Γιατί να μη σωθούν ακόμη άλλοι δυο και να θυσιαστεί μόνο ένας, αν ήταν βέβαιη η συντριβή του αεροπλάνου;
