Γέργερη! Πορεία στο χρόνο και στην ιστορία…

Του Ζαχαρία Καψαλάκη*

Γέργερη!

Δημοτικό Διαμέρισμα της Δημοτικής Ενότηατς Ρούβα, του Δήμου Γόρτυνας.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 520μ., στις πλαγιές του όρους Κουδούνι (1860 μ.), στην ανατολική πλευρά του Ψηλορείτη.

Αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1268 ως Gergeri.

Επίσης αναφέρεται από τον Fr. Barozzi στην επαρχία Καινουργίου και με την ονομασία Gergeri το 1577 και από τον Καστροφύλακα το 1583 Giergieri με 500 κατ.! Το Βασιλικάτα το 1630 την αναφέρει ως  Gergeri.

Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Yergeri με 162 χαράτσια ( 67 πλουσίων, 58 μεσαίας τάξεως και 37 πτωχών οικογενειών).

Το 1793 γεννήθηκε στα Μαστραχιανά ο μεγάλος οπλαρχηγός των Κρητικών επαναστάσεων Φραγκίσκος Μαστραχάς.

Στην απογραφή του ο Χουρμούζης αναφέρει ότι η Γέργερη πριν την επανάσταση του 1821 είχε 200 οικογένειες χριστιανικές και 3 μουσουλμανικές, 5 εκκλησίες και 7 ελαιοτριβεία. Το 1832 το χωριό είχε 55 χριστιανικές οικογένειες, 1 μουσουλμανική, ενώ έχει πλέον 1 εκκλησίες και 2 ελαιοτριβεία.

Στην εκκλησία του Χριστού (Μεταμόρφωση του Σωτήρος) στη Γέργερη έσφαξαν οι Τούρκοι τον ιερέα Γεώργιο Κυριακίδη και 12 ακόμα Γεργιανούς το 1827.

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως  Zerzezi με   45 οικογένειες (41 χριστιανικές και 4 μουσουλμανικές).

Στην έκθεση ωμοτήτων, που δημοσίευσε στα Κρητικά Χρονικά η Κατίνα Τσατσαρωνάκη αναφέρει και τις παρακάτω θηριωδίες που έκαναν οι Τούρκοι στην περιοχή της Γέργερης κατά την επανάσταση του 1866: Έκαψαν τα 102 από τα 105 σπίτια του χωριού, τα 5 από τα 7 ελαιοτριβεία και τις εκκλησίες Άγιος Γεώργιος, Προφήτης Ηλίας, Μεταμόρφωση του Χριστού και Κοίμηση της Θεοτόκου.

Επίσης έκαψαν 800 ελαιόδεντρα, 300 στρέμματα αμπέλια και 350 κυψέλες μέλισσες.

Επίσης, τα παρακάτω έπραξαν στις 26 Σεπτεμβρίου 1867.

• Τον Νικόλαο Γερώνυμο 80 χρόνων κλινήρη, έσφαξαν
• Τον Δημήτριο Κοκολάκη ετών 100 και την Μαρία Λαγουδίναν 105 ετών κατέσφαξαν.
• Την Μαρία Σάββεναν, 110 χρόνων την ανάγκασαν να μπει σ’ ένα σπήλαιο το οποίο προηγουμένως είχαν πυρώσει με πλήθος αναμμένων ξύλων τόσο πολύ, ώστε η άτυχη γυναίκα ψήθηκε ζωντανή.
• Συνέλαβαν τον Γεώργιο Χοιρομουριδάκη και αφού τον γύμνωσαν του έκοψαν τα χέρια και τη μύτη και στο τέλος τον αποκεφάλισαν.
• Ξέθαψαν από τα μνήματα 5 σώματα νεο αποθανόντων ανθρώπων και τα έδωσαν τροφή στα ζώα.

Τον Φεβρουάριο του 1867, ο Ρεσίτ-πασάς πέρασε από τη Γέργερη και με αφορμή ότι το χωριό είχε επαναστάτες, συνέλαβε μερικές οικογένειες επαναστατών και τις απογύμνωσε. Σκότωσε και τον Γιάννη Χαρκιαδάκη, ο οποίος εγκατέλειψε 4 ορφανά.

Εκείνη την εποχή έχασαν τη ζωή τους σε μάχες οι:

• Ο Μανόλης Γιατράκης 30 ετών σκοτώθηκε στη Γέργερη στις 26 Σεπτεμβρίου 1866, αφήνοντας 1 ορφανό.
• Ο Στρατής Σφακιανός, 45 ετών σκοτώθηκε και αυτός στη Γέργερη, την ίδια ημερομηνία, αφήνοντας 7 ορφανά.
• Ο Δημήτριος Αναστασάκης , 30 ετών έπεσε στον Καμαριώτη, στις 16 Ιανουαρίου 1867, αφήνοντας 2 ορφανά.

Το 1870 ιδρύεται η Δημοτική Σχολή Γέργερης.

Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας  Ι. Μητσοτάκης, η Γέργερη κατοικείται από 600  κατοίκους (120 οικογένειες). Οι 595 είναι χριστιανοί και οι 5 μουσουλμάνοι. (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008) .

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό μαζί με τα Μετόχια (Τζανιανά, Καρδαμιανά και Μαστραχιανα) ανήκει στο Δήμο Ζαρού και έχει 625 κατοίκους (311 άρρενες και 314 θήλεις). Οι χριστιανοί αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων (619, άρρενες 308 και θήλεις 311), ενώ υπάρχουν ελάχιστοι μουσουλμάνοι (6, άρρενες 3 και θήλεις 3). Σε αριθμό οικογενειών το χωριό αριθμεί 160, εκ των οποίων οι 158 είναι χριστιανικές και οι 2 μουσουλμανικές).

Το 1894 ο οικισμός «απτελούμενον εκ των εξής συνοικιών: Γέργερη, Καρδαμιανά, Μαστραχιανά, Τζανιανά» και κατοικείται από 160 Ελληνικές οικογένειες. (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας,  η Γέργερη συνεχίζει να ανήκει στον ίδιο Δήμο και έχει συνολικά 905 χριστιανούς κατοίκους (459 άνδρες και 446 γυναίκες) και 1 Τούρκο άνδρα, σύνολο 906.

Το 1903 ο Ιωάννης Νουχάκης (Κρητική Χωρογραφία) αναφέρει ότι το χωριό είναι «κώμη μεγάλη αποτελούμενη εκ των συνοικιών  Καρδαμιανών, Μαστραχιανών, Τζανιανών, υπήρξε το θέατρον πολλών μαχών και επιχειρήσεων κατά διαφόρυς επαναστάσεις».

Η Γέργερη αναφέρεται στις απογραφές από το 1900 και μετά με τον παρακάτω αριθμό κατοίκων.

Το 1920 είναι έδρα κοινότητας. Το 1989 σύμφωνα με το Π.Δ. 119/89 συνενώνεται με τις κοινότητες Γέργερη και Νίβρυτο και δημιουργούν το Δήμο Ρούβα, με έδρα τη Γέργερη. Η συνένωση τίθεται σε ισχύ από την 1-1-1995. Το 2011  ανήκει στον καλλικρατικό Δήμο Γόρτυνας.

• Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων