Φανερωμένη : Πορεία στο χρόνο και στην ιστορία

Έρευνα : Δρ Ζαχαρίας Καψαλάκης

Φανερωμένη!

Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Φαιστού με υψόμετρο 80 μ.!

Αποτελείται από τις συνοικίες Βεργιανά, Ρηγιανά, Τζαρανιανά και Παπαδιανά και το όνομά της το οφείλει στην εκκλησία της Παναγιάς της Φανερωμένης.

Αναφέρεται επαρχία Πυργιωτίσσης από το 1577 από τον Fr. Barozzi, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Faneromeni με 141 κατ. και από τον Βασιλικάτα το 1630 ως Faneromegni.

Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Faneromeni  με 17 χαράτσια, (8 πλουσίων, 5 μεσαίας τάξεως και 4 πτωχών οικογενειών).

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως  Scurvula με  10 χριστιανικές και 10 μουσουλμανικές οικογένειες.

Στην επανάσταση του 1866 το χωριό υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους Τούρκους: « Δέκα οικάις έκαυσαν, τας εκκλησίας Άγιον Αντώνιον και της Παναγίας εβεβήλωσαν». (Κατ. Τσατσαρωνάκη, Μια έκθεση ωμοτήτων του 1866).

Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας  Ι. Μητσοτάκης, η Φανερωμένη αναφέρεται ως διηρημένη σε τρεις οικισμούς και  κατοικείται από 100 κατοίκους (60 χριστιανούς και 40 μουσουλμάνους 20  οικογένειες). (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό ανήκει στο Δήμο Κισσών.

Έχει 203 κατοίκους (96 άρρενες και 107 θήλεις).

Οι χριστιανοί κάτοικοι είναι 138 (66 άρρενες και 72 θήλεις) και οι μουσουλμάνοι 65 (30 άρρενες και 35 θήλεις).

Οι οικογένειες του χωριού ανέρχονται σε 58 (35 χριστιανικές και 23 μουσουλμανικές).

Το 1894 γράφει ο Καλομενόπουλος στην απογραφή του γράφει ότι η Φανερωμένη απότελείται «εκ των συνοικιών ή χωρουδίων και αγροικιών Βεργιανά, Ρηγιανά, Τζαρανιανά και Παπαδιανά κατοικείται από 25 Ελληνικών και 23 Τουρκικών οικογενειών». (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας, η Φανερωμένη ανήκει στο Δήμο Βώρων και έχει πληθυσμό 233 Ελλήνων κατοίκων (126 άνδρες και 107 γυναίκες).

Η Φανερωμένη παρουσιάζει την παρακάτω πληθυσμιακή εξέλιξη στις απογραφές από το 1900 και μετά.

Το 1920 είναι έδρα αγροτικού δήμου.

Το 1928 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας. ΤΟ 2001 ανήκει στον καποδιστριακό Δήμο Τυμπακίου και το 2011 στον καλλικρατικό Δήμο Φαιστού.

Στην Φανερωμένη έχει βρεθεί ένας μικρός, σχεδόν τετράγωνος, διπλός πέλεκυς που ανήκει στην συλλογή του Σταμάτη Γιαμαλάκη.
Το σπήλαιο της Φανερωμένης χρησιμοποιήθηκε ως χώρος λατρείας, από τα υστερομινωικά χρόνια ως τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν σε αυτό αρκετά αρχαιολογικά ευρήματα.

Από τη μέση του χωριού περνάει ο ποταμός Κουτσουλίτης (ή Κουτσουλίδης), ο οποίος έχει τις πηγές του στο Βότομο του δήμου Ζαρού.

Βόρεια του χωριού βρίσκεται το φράγμα της Φανερωμένης, μια τεχνητή λίμνη χιλίων περίπου στρεμμάτων.