Η συγκλονιστική Μαρτυρία του Αλέκο Παπαδάκη που επέζησε την εκτέλεσή του από τους Γερμανούς στη Γέργερη
Του Κωστή Πετράκη*
Στο κλασικό του έργο του Πρώσου θεωρητικού C. V. Klauzewitz “Περί του Πολέμου” ο πόλεμος ορίζεται ως “πράξη βίας προορισμένη να εξαναγκάσει τον αντίπαλο να εκτελέσει τη θέλησή μας”.
Ο πόλεμος, που γίνεται συνήθως για να εξασφαλίσει τα συμφέροντα μιας μικρής αλλά πανίσχυρης κοινωνικής μειοψηφίας, αποτελεί στην ουσία μέσο για την επίτευξη των σκοπών της πολιτικής, μια απλή συνέχισή της με άλλους τρόπους, βίαιους και αιματηρούς, και δεν σταματά με το τέλος των μαχών, αλλά συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της κατοχής σαν εντατική προσπάθεια του νικητή να επιβεβαιώσει τη νίκη του και να εδραιώσει την κυριαρχία του.
Στη φάση αυτή απουσιάζει συνήθως η διάκριση εμπόλεμου στρατού / αμάχων και επιστρατεύονται όλα τα δυνατά μέσα: Περιστολή των δικαιωμάτων και των ελευθεριών, προπαγάνδα και συστηματική διαστρέβλωση της πληροφορίας, αρπαγή των υλικών μέσων επιβίωσης, βασανιστήρια και εκτελέσεις που στόχο έχουν να κατατρομοκρατήσουν και να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες αντίστασης των ηττημένων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και η Γερμανική κατοχή της Κρήτης, από το 1941 έως το 1945. Το νησί χαρακτηρίστηκε ως φρούριο του Ράιχ και ο διοικητής έπαιρνε διαταγές κατευθείαν από το Βερολίνο.
Η Εθνική Αντίσταση των κατοίκων και η κατασκοπευτική δραστηριότητα των Άγγλων, που εκδηλώθηκαν από την πρώτη κιόλας στιγμή, αποτέλεσαν για τους κατακτητές πρόσφορη δικαιολογία για τα δρακόντια μέτρα καταστολής που χρησιμοποίησαν καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής, όπως η καταλήστευση του ιδιωτικού και κυρίως του αγροτικού πλούτου της Κρήτης, η αυθαίρετη επιβολή μεγάλων προστίμων, οι εξαντλητικές αγγαρείες των κατοίκων, οι ομηρείες ανδρών γυναικών και παιδιών και η αιχμαλωσία τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και όπου σημειωνόταν αντίσταση των ανταρτών ή σαμποτάζ, οι ομαδικές εκτελέσεις και αρκετές φορές η ολοκληρωτική καταστροφή των χωριών και η εξόντωση του πληθυσμού.
Σύμφωνα με τον Ι. Δ. Αναστασάκη (1) είναι καταγεγραμμένες 3.471 εκτελέσεις, ανδρών και γυναικών μα και παιδιών, κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Κρήτη.
Για κάθε θάνατο Γερμανού στρατιώτη, σε αντίποινα, υπήρχε διαταγή για εκτέλεση 50 ή 100 πολιτών. Τόσο ακριβά κοστολογούσαν τη ζωή των στρατιωτών του τρίτου ράιχ.
Η μαρτυρία ενός των δημίων της Κρήτης, του στρατηγού Αντρέ, που φαίνεται ότι αρεσκόταν στο να παρακολουθεί, μετά “άρτου και οίνου”, τις εκτελέσεις που έκαναν τα όργανα του, δείχνει πως αντιμετώπισαν τον θάνατο οι εκτελεσμένοι: “Οι Κρητικοί όταν βρίσκονται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα έχουν πάνω τους κάτι το μυθώδες. Φαντάζουν σαν τους μυθικούς ήρωες. Είναι τόσο υπερήφανοι την τραγική ώρα του θανάτου που όποιος τους δει, είναι αδύνατο να μην τους θαυμάσει. Πολλές φορές, όταν επρόκειτο να γίνουν εκτελέσεις, άφησα το γραφείο μου και βγήκα στο μπαλκόνι, μόνο για να τους θαυμάσω. Σε κανένα άλλο λαό, δεν είδα τέτοια περιφρόνηση προς το θάνατο και τόση αγάπη προς την ελευθερία (2).”
Ελάχιστοι, όπως ο Γιώργης Γαλάνης από το Κοντομαρί, ο Ιωάννης Καρτσωνάκης από την Μαλάθυρο, ο Μιχάλης Βερυκοκάκης και ο Λευτέρης Αναστασάκης από την Βιάννο, ο Αλέκος Παπαδάκης από την Γέργερη και άλλοι και στην υπόλοιπη Ελλάδα, στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα, στο Διακοφτό και αλλού, είχαν την τρομακτική εμπειρία να επιζήσουν την εκτέλεσή τους, βαριά τραυματισμένοι σωματικά και ψυχικά.
Οι μαρτυρίες τους περιέχουν ανατριχιαστικές λεπτομέρειες από τις τραγικές στιγμές που βίωσαν και που σημάδεψαν ανεξίτηλα τη μετέπειτα ζωή τους. Οι περιγραφές τους, λιτές και βαθύτατα ανθρώπινες, σαν από ήρωες αρχαίας τραγωδίας, αφού τους έλαχε να “μυηθούν” στα τρομακτικά “μυστήρια” της καθόδου στον Άδη, χωρίς την σιγουριά της “ανάστασης”.
Μια τέτοια «διά ζώσης» μαρτυρία, που απομαγνητοφωνημένη (με ελάχιστες αναγκαίες περικοπές) δίδεται στην δημοσιότητα. Είναι του Αλέκο Παπαδάκη από τη Γέργερη Ηρακλείου, μοναδικού διασωθέντος από τις εκτελέσεις των Γερμανών στις 14/8/1944 στην “Παναγιά Κερά”.
Η μαρτυρία του Αλέκου Παπαδάκη καταγράφηκε σε βίντεο τον Αύγουστο του 1985 από τον Σταμάτη Κατσαμάνη που ζει στην Αμερική, στον τόπο της εκτέλεσης κοντά στη Γέργερη και την έθεσαν ευγενικά στη διάθεσή μου ο Ιωάννης Ζ. Κατσαμάνης και ο Μανώλης Πρινιανάκης, τους οποίους ευχαριστώ από καρδιάς.
Στις σελίδες (66-67) της “Εκθεσις της κεντρικής επιτροπής διαπίστωσεως ομοτήτων εν Κρήτη” επιβεβαιώνεται η αφήγηση του Αλέκου Παπαδάκη: “Εις τα 14/08/44 (3) εκύκλωσαν το χωρίον (Γέργερη), (οι Γερμανοί) και το ελεηλάτησαν, αφαιρέσαντες όλην την εσοδείαν των δημητριακών καρπών και του ελαίου. Κατόπιν αφού επέβαλον εις τους κατοίκους να τους παρασκευάσουν φαγητόν, συγκέντρωσαν όλους, άνδρας και γυναίκας, εντελώς ανύποπτους, εις την δημοσίαν οδόν. Εκεί τους ανηγγέλθει ότι επειδή αποφεύγουν την αγγαρείαν, διατρέφουν Άγγλους και αντάρτας και δεν έχουν παραδώσει τα δημητριακά των εις την επίταξην, θα τιμωρηθούν. Εμπαίζοντας τας κορασίδας εφώναζον: “Τώρα φοράτε κόκκινα, γρήγορα θα τα βάψετε μαύρα”. Κατόπιν, επί βάσει των ταυτοτήτων, απεμάκρυνον τους ξενοχωριανούς, έθεσαν τους άνδρας της Γέργερης εις την σειράν, και συμβουλευόμενοι τα σημειώματα των εξεχώρησαν 22. Επειδή όμως δεν συνεπληρούτο ο προκαθωρισμένος αριθμός των εκτελεστέων, παρέλαβον άλλους 18, εκ των πλέον ρωμαλέων και νέων, τους οποίους και εφυλάκισαν μετά των πρώτων εντός οικίας. Οι λοιποί κάτοικοι εκλήσθησαν εις τα οικίας των. Με την μεσολάβησιν ενός Έλληνος ανήκοντος εις την Γκεσταπό αφέθησαν την επομένην 14, εξαγοράζοντες την ζωήν των με λύτρα εις είδος (έλαιον και σίτον). Εκ των 26 που απέμειναν, εις δραπέτευσεν […]
Η μαρτυρία του Αλέκου Παπαδάκη
“[…]απομείναμε 25. Τη βραδιά που ήμασταν μέσα κανείς δεν το σκέφτηκε πως θα μας εκτελέσουνε, γιατί αυτοί εκαταρρέανε τότες, γιατί αν ήτανε να το σκεφτούμε και μετά που μας εβγάλανε έξω, ήθαλε φύγομε. Είχε άντρες εκειά, εγώ μπορεί να μην ήμουνα τόσονα αυτό, ήθελε πιάσει ο καθείς ένα Γερμανό, αλλά λέμε αυτοί για να μας τρομοκρατήσουνε το κάνουνε […].Την ώρα που εφτάναμε εδώ κοντά στην “Κερά”, το μέρος που μας εκτελέσανε ήτανε κυκλωμένο από άλλους Γερμανούς και τακτοποιημένη η εκτέλεση με τα πολυβόλα έτοιμα […]
Την ώρα που εφτάξαμε και είδαμε, λέμε ναι εδά θα μας εκτελέσουνε, μονάχα εδώ το καταλάβαμε ότι ήταν για εκτέλεση και αγκαλιαστήκαμε και φιλιούμαστανε, συγχώρεσε με και ο θεός να μας συγχωρέσει ελέγαμε, αλλά ύστερα μας αρχινήξανε πάλι με τα υποκόπανα και μας εβάλανε πάλι κατά δυάδας και μας ετραβούνε εκεί παρά πάνω και μας ελένε γονάτισε, γονατίζει ο πρώτος, γονατίζει ο δεύτερος μέχρι και μας εφέρανε στη γραμμή.
Εγώ είχα τρία παιδιά και ήμουνα 36 χρονών τότε και έβγαλα το σακάκι μου και το πέταξα μακριά για να μην ματωθεί λέει, να το βρει η γυναίκα μου να το βάλει κάνα παιδί και σε μια βούρια κάνα παξιμάδι, κάνα νταγιδόψωμο που τρώγαμε τότε.
Με φωνάζει ο Κακουλαγιώργης που ήταν ποιο πέρα, κουμπάρε Αλέκο, έλα επαέ πέρα να ποθάνουμε μαζί. Σηκώθηκα από το μέρος μου και πήγα εκεί, δεν μου μίλησε κανείς, γονατίσαμε αυτός ήτανε ψάλτης και έψαλε, εγώ δεν ήξερα να ψάλω και ήλεγα της χάρης σου Παναγία μου παρέδωκι η ψυχή μου, και έκανα τον σταυρό μου, της χάρης σου Παναγία μου παρέδωκι η ψυχή μου.
Μιας στιγμής λέει ο Φραγγιάς ο Κακουλάκης βρε παιδιά να μην τους εζητήξουμε το λόγο, για ποιό λόγο θα μας εκτελέσουνε 25 αθώους ανθρώπους χωρίς κατηγορία, να μας εδιαβάσετε κύριοι την κατηγορία και αν έχουμε αιτία να μας εκτελέσετε λέει ο Κακουλάκης ο Φραγγιός, λοιπόν απάντηση καμία, σα δεν εμιλούσανε των νε λέει είσαστε βάρβαρος λαός και θα καταρρεύσετε όπου και να πάτε […]. Το αποτέλεσμα ήτονε να ρίξει τότε μια μπιστολιά ο Γερμανός και να αρχίξουνε τα πολυβόλα…Ε έγινε μέχρι τέρμα. Σας λέω ειλικρινά την αλήθεια, ε, και όπως είχα πέσει δεν εμμείνανε βρε παιδιά, η χάρη της Παναγίας που είναι κι δίπλα, μόνο οι κλωστές στις μανίκες και δεν μούμεινε στην πλάτη μου ουδεμία κλωστή από τις σφαίρες που περάσανε. Επήρα 13 και έχω και ακόμα μια στην σπονδυλική, γιατί μου βγάλανε δυο με πήγε ο μακαρίτης ο Ψαλιδάκης και μούβγαλε δυό, αλλά λιγώθηκα και μου λέει, απόμεινε μια αλλά αν την εβγάλεις ή το “ψιλό” σου δεν θα μπορείς να κάνεις ή το πόδι σου θα πιαστεί, αλλά δόξασι ο θεός μέχρι την ώρα δεν με πειράζει τίποτα.
Ε, έγινε η εκτέλεση με τα πολυβόλα κι τα όπλα, μετά αρχίξανε την χαριστική(βολή), εγώ είχα πέσει ήμουνα ένας βώλος μεγάλος, μου ρίξανε την χαριστική, αλλά φορούσα μια τραγιάσκα και με το πέσιμο σηκώθηκε και την έφαγε. Έντονε έχει μια αυλακιά η κεφαλή μου αλλά το κρανίο δεν τόσπασε μόνο την προβιά επήρε […] Μετά ας αφήσομε αυτό και να πιάσομε το άλλο, εγώ εκεταλάβαινα ότι είχα ζωή αλλά έγινε κάτι χειρότερο και από τις σφαίρες: Όπως είχα πέσει, με συγχωρείτε για την φράση μου, ο πισινός ήτανε πουγγί που λέμε εμείς οι χωριάτες και οι Κρητικοί. Αυτοί εδοκιμάζανε με την κλοτσιά αν είναι κανείς ζωντανός, κι εμένα μου δώκανε μιά, πως ξεκωλιάζονε βρέ παιδιά τα γουρούνια τα Χριστούγεννα κι τους τραβούμε το κωλάντερο τους, ετσά κρεμάστηκε ο κωλάντερος μου […]
Μετά που έγινε το μυστήριο όλο αυτό κατεβήκανε όλοι οι Γερμανοί και σταθήκανε εδώ στο δρόμο, εγώ άκουγα ακίνητος βέβαια, αλλά μύγες, το αίμα έτρεχε αυλάκι από όλες τις μεριές…”.
Ένας συγχωριανός του που βρίσκονταν κοντά ειδοποίησε του συγγενείς των σκοτωμένων και άλλους συγχωριανούς και του έδωσαν τις πρώτες βοήθειες. Στη συνέχεια, για μήνες ολόκληρους μετακινούνταν και κρυβόταν από τους Γερμανούς που τον έψαχναν παντού, αφού τον είχε καταδώσει ο … καλύτερος του φίλος, ότι γλίτωσε και είναι ακόμα ζωντανός.
Σαράντα ένα (41) χρόνια αργότερα ο Αλέκος Παπαδάκης σαν να απολογείται, προσπαθεί να εξηγήσει τη διάσωση του σε κείνο το “μυστήριο”, όπως ονομάζει την εκτέλεση των αμάχων στη Γέργερη: “Έ, δε μίλησα, γιατί πολλές φορές μου λένε μα δεν μίλησες και δεν εκουνήθηκες και πως και εγλίτωσες; Λέω δεν ξέρω μου δε γω, μόνο η χάρη της Παναγίας, του Χριστού και των Αγίων που τονε κοντά αυτοί ξέρουνε μόνο. Εγλίτωσα, δεν ήμουνα πιο καλός από όλους, αλλά έτυχε, είχα χρόνια ή βάσανα περισσότερα…” και χωρίς να ξεχωρίζει τον εαυτό του από τους άλλους που δολοφονήθηκαν, δείχνει να νιώθει τύψεις για τη σωτηρία του και την επιλεκτική μεταχείριση του από την “Μοίρα”.
“Τα ψυχικά τραύματα ήταν εξίσου θανατηφόρα με αυτά που έγιναν από τα γερμανικά πολυβόλα…”, λέει στη Μαρτυρία της στο βιβλίο του Γ. Δ. Χριστάκη η Ελπίδα Τσαγκαράκη-Βαρδάκη από τα Αμιρά της Βιάννου, που 11χρονη τότε έχασε τον πατέρα της, τον θείο και τον παππού της, στις εκτελέσεις των Γερμανών τον φοβερό Σεπτέμβρη του 1943, περιγράφοντας την φρίκη του πολέμου: “Ο θάνατος που σκόρπισαν οι Γερμανοί ναζιστές δημιούργησε μια τεράστια καταστροφή στον τόπο μας, έκανε να μαυροφορεθούν μανάδες, χήρες, ορφανά και τα μωρά που γεννήθηκαν τα έντυσαν μαύρα. […] Εμείς τα παιδιά στερηθήκαμε τα πάντα: Το γέλιο, τη χαρά, το χάδι, τη στοργή. Ακόμη και η αγάπη των μανάδων μας ήταν σιωπηλή, γιατί ήταν πονεμένες και φορτωμένες τον αγώνα επιβίωσης κάτω από συνθήκες απάνθρωπες. […] Δεν είχαμε δικαίωμα να κάνουμε όνειρα, το μόνο που ονειρευόμαστε εκείνες τις κρύες νύχτες ήταν ένας κόσμος πιο ανθρώπινος, χωρίς πόνο, με λίγη χαρά και ελπίδα και αγάπη. Μισώ τον πόλεμο, γιατί μας κατακρεούργησε τη ζωή μας και μας οδήγησε σε αδιέξοδα. Μας στέρησε ότι πολυτιμότερο είχαμε και κανένας δεν μπόρεσε να ρίξει λίγο βάλσαμο στις πληγές μας […]”
Σήμερα στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στην Παλαιστίνη και αλλού, οι λαοί τους δοκιμάζονται από τον πόλεμο και συνάνθρωποί μας, βρίσκονται στη θέση που βρέθηκαν οι γονέοι μας, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας κατά την διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Τα παιδιά τους βρίσκονται στη θέση της Ελπίδας. Σίγουρα πολλοί στήνονται σαν τον Αλέκο Παπαδάκη, καθημερινά, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ευχή να μπορέσουν τουλάχιστον κάποιοι απ΄ αυτούς να επιζήσουν και να μας αφήσουν, όπως εκείνος, τις Μαρτυρίες τους.
Είναι χρέος μας αυτές οι μνήμες να μη χάνονται και να μην καταντούν αρτύματα στις μεγαλοστομίες κάποιας επετείου, αλλά να μας αφυπνίζουν από τον μακάριο ύπνο της “αποχαυνωτικής πολυθρόνας” του σαλονιού μας, για να καταλάβουμε επιτέλους ότι οι πόλεμοι δεν γίνονται με τα ψεύτικα πυροτεχνήματα του χόλιγουντ. Κοστίζουν ανθρώπινο αίμα, δυστυχία και καταστροφή.
* Ο Κωστής Πετράκης είναι κοινωνιολόγος
e-mail: rainwind@otenet.gr
Βιβλιογραφία: “Εκθεσις της κεντρικής επιτροπής διαπίστωσεως ομοτήτων εν Κρήτη” των Ι. Καλιτσουνάκη, Ν. Καζαντζάκη, Ι. Κακριδή, Κ. Κουτουλάκη
“Μαρτυρίες Κρήτη 1941, Κ. Χατζηπατέρας-Μ. Φαφαλιού
“Επαρχία Βιάννου 1940-1945” του Γ. Δ. Χριστάκη, Συνεργασία Κ.Γ. Στεφανάκη
“Κρητικό Μαρτυρολόγιο, Ημερολόγιο θανάτου-εκτελέσεις κατά την Γερμανική κατοχή 1941-1945” του Ι.Δ. Αναστασάκη
Φωτογραφία Παλαιστίνη: KHALIL HAMRA / AP PHOTO, ανατύπωση από το περιοδικό “ ‘Έψιλον ” της “Ελευθεροτυπίας” τεύχος 924, 28/12/08
(1) Ι. Δ. Αναστασάκης, “Κρητικό Μαρτυρολόγιο”, σελ. 110
(2) Ι. Δ. Αναστασάκης, όπ. π., σελ. 22
(3) Στις 14/08/44 έγινε η εκτέλεση. Η Γέργερη κυκλώθηκε από τους Γερμανούς την προηγουμένη, στις 13/08/44.
Πηγή: patris.gr
“Εκθεσις της κεντρικής επιτροπής διαπίστωσεως ομοτήτων εν Κρήτη”
«Εις τα 14/08/44 εκύκλωσαν το χωρίον (Γέργερη), (οι Γερμανοί) και το ελεηλάτησαν, αφαιρέσαντες όλην την εσοδείαν των δημητριακών καρπών και του ελαίου. Κατόπιν αφού επέβαλον εις τους κατοίκους να τους παρασκευάσουν φαγητόν, συγκέντρωσαν όλους, άνδρας και γυναίκας, εντελώς ανύποπτους, εις την δημοσίαν οδόν. Εκεί τους ανηγγέλθει ότι επειδή αποφεύγουν την αγγαρείαν, διατρέφουν Άγγλους και αντάρτας και δεν έχουν παραδώσει τα δημητριακά των εις την επίταξην, θα τιμωρηθούν. Εμπαίζοντας τας κορασίδας εφώναζον: “Τώρα φοράτε κόκκινα, γρήγορα θα τα βάψετε μαύρα”. Κατόπιν, επί βάσει των ταυτοτήτων, απεμάκρυνον τους ξενοχωριανούς, έθεσαν τους άνδρας της Γέργερης εις την σειράν, και συμβουλευόμενοι τα σημειώματα των εξεχώρησαν 22. Επειδή όμως δεν συνεπληρούτο ο προκαθωρισμένος αριθμός των εκτελεστέων, παρέλαβον άλλους 18, εκ των πλέον ρωμαλέων και νέων, τους οποίους και εφυλάκισαν μετά των πρώτων εντός οικίας. Οι λοιποί κάτοικοι εκλήσθησαν εις τα οικίας των. Με την μεσολάβησιν ενός Έλληνος ανήκοντος εις την Γκεσταπό αφέθησαν την επομένην 14, εξαγοράζοντες την ζωήν των με λύτρα εις είδος (έλαιον και σίτον). Εκ των 26 που απέμειναν, εις δραπέτευσεν[…]»
(σελίδες 66-67)
