Έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 72 ετών, ο συνθέτης και μουσικολόγος Χριστόδουλος Χάλαρης, σπουδαίος ερευνητής της βυζαντινής μουσικής. Ο Χ. Χάλαρης μεγάλωσε σε κρητική οικογένεια παραδοσιακών μουσικών.
Έκανε μαθήματα βυζαντινής μουσικής με τον Απόστολο Βαλληνδρά και από το 1964 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου σπούδασε μαθηματικά, κυβερνητική και μουσικό αυτοματισμό (École Pratique des Hautes Etudes). Το 1969 επέστρεψε και άρχισε να ερευνά σε βάθος τη βυζαντινή μουσική. Η διδακτορική του διατριβή (Πανεπιστήμιο Βενσέν) είχε ως θέμα τη δομική ανάλυση της βυζαντινής μουσικής. Από το 1970 ήταν μέλος του Παρισινού «Κέντρου Μαθηματικών Σπουδών Μουσικού Αυτοματισμού».
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, ίδρυσε την «Ορχήστρα παλαιών παραδοσιακών και πρωτότυπων Οργάνων» (κατασκευάζοντας πολλά από αυτά τα όργανα μόνος του) και παρουσίασε εντός και εκτός χώρας την «κοσμική βυζαντινή μουσική». Στη δεκαετία του 1980 δημιούργησε τη δισκογραφική εταιρεία «Οrata», η οποία είχε στον κατάλογό της σημαντικά έργα της βυζαντινής περιόδου, που ηχογραφήθηκαν υπό την εποπτεία του και συνάντησαν ικανή διεθνή αποδοχή. Επίσης, δημιούργησε στη Θεσσαλονίκη Μουσείο αρχαίων και βυζαντινών Οργάνων, τα οποία επανακατασκεύασε με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια μέσα από παραστάσεις αγγείων και άλλες διαθέσιμες πηγές.
Ο Χριστόδουλος Χάλαρης έχει αφήσει το μουσικό του στίγμα σε μια αξιόλογη σειρά κύκλων τραγουδιών τη δεκαετία του 1970 («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία», «Δροσουλίτες», «Ερωτόκριτος» κ.α.), επίσης στο θέατρο, αλλά και στον κινηματογράφο, καθώς έχει γράψει τη μουσική στην ταινία «Μεγαλέξανδρος» του Αγγελόπουλου (1979) και «Η Φωτογραφία» του Παπατάκη (1986). Επίσης, ηχογράφησε δίσκους βυζαντινής, μεταβυζαντινής, αρχαίας ελληνικής και ιδιωματικής δημοτικής, μουσικής, καθώς και μονογραφίες παραδοσιακής μουσικής. Τιμήθηκε για το έργο του «Ρωμανός ο Μελωδός» με το βραβείο μουσικής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (1978).
Νίκος Ξυλούρης & Χριστόδουλος Χάλαρης! Το χρονικό της συνεργασίας τους
― 1972
- Η συνάντηση
Το 1972 συναντήθηκαν για πρώτη φορά, στην Αθήνα, μέσω του παραγωγού της Columbia, Αχιλλέα Θεοφίλου, ο Νίκος Ξυλούρης με τον κατά 10 χρόνια νεότερό του –άγνωστο τότε– συνθέτη, Χριστόδουλο Χάλαρη, ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει για μικρό διάστημα από το Παρίσι, όπου διέμενε. Ο Χάλαρης είχε ακούσει τη φωνή του Ξυλούρη μόνο σε κρητικά τραγούδια (πριν ηχογραφήσει το ΧΡΟΝΙΚΟ και τα ΡΙΖΙΤΙΚΑ) και έτσι τον είχε βάλει στο νου του για να ερμηνεύσει ένα τραγούδι που είχε συνθέσει για τον κύκλο τραγουδιών με γενικό τίτλο ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ.
― 1973
• Δίσκος 45 στροφών (Columbia – SCDG 4110)
• Δίσκος 33 στροφών ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ (Columbia – SCXG 100)
Στον Νίκο όμως άρεσαν όλα όσα άκουσε από τον Χριστόδουλο (σπιτικές ηχογραφήσεις παιγμένες σε κιθάρα) και έτσι είπε στον Θεοφίλου ότι θα ήθελε να πει όλα τα τραγούδια για τον δίσκο. Μπήκαν στο στούντιο τον Μάρτιο του 1973 και ηχογράφησαν μία εκτέλεση του «Φιλεντέμ» (διασκευής Νίκου Ξυλούρη και ενορχήστρωσης Χάλαρη) και το «Νανά νανά το γιούδι μου» που επρόκειτο να μπει στον επερχόμενο δίσκο, σαν πείραμα. Σε αυτές τις πρώτες ηχογραφήσεις, εκτός του Ψαρονίκου (τραγούδι, λύρες) και του Χάλαρη (δωδεκάχορδη κιθάρα, αυτοσχέδια βιολόλυρα), έπαιξε ο Γιάννης Ξυλούρης (λαγούτο), ο Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι) και ο αδερφός του Χριστόδουλου, Μηνάς Χάλαρης (κρουστά).
Την ίδια περίοδο (Μάρτιος 1973) ηχογραφήθηκαν και όλα τα κομμάτια για τον δίσκο ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ ο οποίος κυκλοφόρησε με καθυστέρηση, το Φθινόπωρο του 1973. Ο Ξυλούρης τραγούδησε τελικά σε 6, η Δάφνη Ζούνη σε 4 και ο Χριστόδουλος Χάλαρης σε 2 τραγούδια, ενώ 1 κομμάτι είναι οργανική σύνθεση.
———————————————–
• Κόρης φιλίν εζήτησα (Νίκος Ξυλούρης)
• Κύριε ελέησον (Δάφνη Ζούνη)
• Ανάθεμα π’ αγάπησα το χώμα σου (Νίκος Ξυλούρης)
• Πόσο γλυκιά η μορφή σου (Χριστόδουλος Χάλαρης, Δάφνη Ζούνη)
• Νανά νανά το γιούδι μου (Νίκος Ξυλούρης)
• Κύριε σώσον τον λαόν σου (Νίκος Ξυλούρης)
• Πάνω στ’ αργυρό σκαμνί (Χριστόδουλος Χάλαρης, Δάφνη Ζούνη)
• Βουνό μου (Νίκος Ξυλούρης, Δάφνη Ζούνη)
• Ορχηστρικόν
• Στον τόπο που φιλιούμαστε (Νίκος Ξυλούρης)
———————————————–
Στον δίσκο έπαιξαν οι: Χριστόδουλος Χάλαρης (κιθάρες, αυτοσχέδια βιολόλυρα), Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο), Γιάννης Βάρλας (μπουζούκι), Δημήτρης Γκάγκας (κλαρίνο), Πολυχρόνης Χαλκιάς (βιολί), Μηνάς Χάλαρης (κρουστά). Το «Νανά νανά το γιούδι μου» είναι ίδιο με αυτό του δίσκου 45 στροφών.
Οι στίχοι σε όλα τα τραγούδια είναι του ποιητή, στιχουργού και μετέπειτα συγγραφέα και σεναριογράφου Γιάννη Κακουλίδη (1946–2015), φίλου του Χάλαρη από το Παρίσι, ο οποίος αποτέλεσε συνδετικό κρίκο μεταξύ του συνθέτη και του Αχιλλέα Θεοφίλου. Ο Χάλαρης σπούδαζε μέχρι και το 1972 στο Παρίσι Μουσικό Αυτοματισμό, υπό τον σπουδαίο Ιάννη Ξενάκη (1922–2001). Ήταν σίγουρο ότι όταν συνέθετε και ενορχήστρωνε τη μουσική του, αυτή θα ηχούσε μοναδικά. Ο Κακουλίδης είχε παρακινήσει τον Χάλαρη να μελοποιήσει τον ΔΟΥΡΕΙΟ ΙΠΠΟ (έργο που δεν ηχογραφήθηκε ποτέ) – πριν τον ΤΡΟΠΙΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ – με τη μορφή τραγουδιών, σαν παραίνεση απομάκρυνσής του από την «ακατανόητη» avant–garde του Ξενάκη.
Ο ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ κατατασσόταν υφολογικά και μουσικολογικά στο ευρύτερο πλαίσιο «επιστροφής στις ρίζες» (μουσικό κίνημα από τις αρχές του ’60 μέσω του οποίου εκφραζόταν η ανάγκη του λαού για επανασύνδεση με τη δημοτική μουσική). Φυσικά, δε θύμιζε σε τίποτα την προσέγγιση του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Γιάννη Μαρκόπουλου ή του Διονύση Σαββόπουλου. Ήδη από το 1973, ο Χριστόδουλος Χάλαρης έχει κάνει σαφή την πρόθεσή του για μία ιδιοσυγκρασιακή μορφή ελληνικής μουσικής, με εμφανή στοιχεία ψυχεδέλειας. Πολλές φορές έχει βρεθεί ο ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ – όπως εξάλλου και οι επόμενοι δίσκοι του: ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ, ΔΡΟΣΟΥΛΙΤΕΣ, ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ – σε δισκοπωλεία του εξωτερικού και σε mail–order, σε κατηγορίες όπως psych folk και prog folk, δηλαδή ψυχεδελικό και progressive φολκ – από την αγγλική λέξη folk που σημαίνει άνθρωποι, λαός.
― 1974
• Συμμετοχή στον δίσκο 33 στροφών ΣΥΛΛΟΓΗ (Columbia – SCXG 124)
• Δίσκος 33 στροφών ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ (Columbia – SCXG 126)
Από τον Ιούλιο του 1973 μέχρι και τον Φεβρουάριο του 1974, Ξαρχάκος και Ξυλούρης ηχογράφησαν 10 τραγούδια, εκτός από εκείνα για ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ που ηχογράφησαν τον Νοέμβριο του 1973. Αυτά όμως τα 10 τραγούδια διαρκούσαν περίπου 31:30 και έτσι δε θα μπορούσαν να συνιστούν την παρουσίασή τους ως ενιαίος δίσκος, εκτός του λόγου της υφολογικής τους ανομοιογένειας. Υπήρχε χώρος και για κάτι ακόμα… Αυτό το κάτι, τελικά, ήταν το τραγούδι «Πάνω στ’ αργυρό σκαμνί» που ο Χριστόδουλος Χάλαρης ηχογράφησε ξανά τον Φεβρουάριο του 1974, αυτή τη φορά όμως με τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη.
Μετά την κυκλοφορία του ΤΡΟΠΙΚΟΥ, Χάλαρης και Ξυλούρης ξεκίνησαν τις πρόβες για τον νέο κύκλο τραγουδιών με τον τίτλο ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ, πάλι σε στίχους του Γιάννη Κακουλίδη. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο του 1974. Ο Νίκος Ξυλούρης τραγούδησε σε 4, η Δήμητρα Γαλάνη σε 5 και ο Χρύσανθος σε 1 τραγούδι.
———————————————–
• Του Μικροκωνσταντίνου (Δήμητρα Γαλάνη)
• Του θάνατου παράγγειλα (Νίκος Ξυλούρης, Χρύσανθος)
• Και τώρα (Δήμητρα Γαλάνη)
• Μοιρολόι (Νίκος Ξυλούρης)
• Η ώρα τούτη (Νίκος Ξυλούρης)
• Συγχώριο (Δήμητρα Γαλάνη)
• Η γη που ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα (Τα όρη της Σκυθίας) (Δήμητρα Γαλάνη)
• Δεν σου τα ‘πα μωρέ Νικόλα (Νίκος Ξυλούρης)
• Ντελάλημα (Δήμητρα Γαλάνη)
———————————————–
Στον δίσκο έπαιξαν οι: Χριστόδουλος Χάλαρης (δωδεκάχορδη κιθάρα, αυτοσχέδια βιολόλυρα, τζουρά), Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο), Γιάννης Βάρλας (μπουζούκι), Δημήτρης Γκάγκας (κλαρίνο), Πολυχρόνης Χαλκιάς (βιολί), Μηνάς Χάλαρης (κρουστά). 
-
― 1975
• Πρόβες για τον Ερωτόκριτο
• Εμφανίσεις στο Καφεθέατρο Αποσπερίδα
Το μεγάλο όνειρο του Νίκου Ξυλούρη για ηχογράφηση δίσκου 33 στροφών με θέμα τον Ερωτόκριτο άρχισε να παίρνει σάρκα και αίμα το 1975, όταν ξεκίνησε τις πρόβες με τον Γιάννη Ξυλούρη και τον Χριστόδουλο Χάλαρη, πάνω σε μουσικά μοτίβα και ιδέες που στριφογυρίζαν στο μυαλό του για πολλά χρόνια. Αποσπάσματα από τις οικιακές αυτές πρόβες παρουσιάστηκαν σε CD το 2003 από το Περιοδικό Μετρό, με τίτλο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ (Ανέκδοτη Ηχογράφηση).
Το Φθινόπωρο του ίδιου έτους ο Νίκος Ξυλούρης με την Μαρίζα Κωχ ξεκίνησαν καθημερινό πρόγραμμα στο Καφεθέατρο Αποσπερίδα της οδού Σίνα 4 στην Αθήνα. Τη μουσική διεύθυνση είχε ο Χριστόδουλος Χάλαρης, ο οποίος συμμετείχε στην ορχήστρα. Παρουσιαζόταν ρεπερτόριο από την μέχρι τότε δισκογραφία του Χάλαρη, αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο, καθώς και διάφορα άλλα παραδοσιακά τραγούδια.
― 1976
• Δίσκος 33 στροφών ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ (Columbia – 2J 064-70276)
• Καφεθέατρο Αποσπερίδα
• Καλοκαιρινές συναυλίες
Ο δίσκος ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ηχογραφήθηκε το 1976. Σε αυτόν, ο Χριστόδουλος Χάλαρης επιστράτευσε όλη του την ενορχηστρωτική μαεστρία, δημιουργώντας έναν δίσκο πρωτάκουστης αισθητικής για τα δεδομένα της ελληνικής δισκογραφίας. Ο Νίκος Ξυλούρης με τον Ψαρογιάννη και τον Χάλαρη εργάστηκαν πολύ σε κάθε λεπτομέρεια του υλικού και άφησαν μία σπουδαία παρακαταθήκη στην παγκόσμια μουσική. Την επιλογή και επιμέλεια των στίχων του Ερωτόκριτου ανέλαβε ο Ερρίκος Θαλασσινός. Ο Ψαρονίκος τραγούδησε σε 10, ενώ η Τάνια Τσανακλίδου σε 8 τραγούδια.
———————————————–
• Του κύκλου τα γυρίσματα : Ο τροχός της μοίρας (Νίκος Ξυλούρης)
• Του κύκλου τα γυρίσματα : Ρίζες (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
• Του κύκλου τα γυρίσματα : Η ώρα της αγάπης (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
• Του κύκλου τα γυρίσματα : Τα θλιβερά μαντάτα (Νίκος Ξυλούρης)
• Του κύκλου τα γυρίσματα : Παράπονο της Αρετούσας (Τάνια Τσανακλίδου)
• Του κύκλου τα γυρίσματα : Χωρισμός (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
• Το παραμύθι του Ερωτόκριτου : Η συνάντηση (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
• Το παραμύθι του Ερωτόκριτου : Το παραμύθι (Νίκος Ξυλούρης)
• Το παραμύθι του Ερωτόκριτου : Ταραχή (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
• Το παραμύθι του Ερωτόκριτου : Θρήνος (Τάνια Τσανακλίδου)
• Το παραμύθι του Ερωτόκριτου : Το φανέρωμα (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
• Το παραμύθι του Ερωτόκριτου : Η μέρα η λαμπρή (Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου)
———————————————–
Στον δίσκο έπαιξαν οι: Νίκος Ξυλούρης (κρητική λύρα), Κώστας Τσακαλίδης (ποντιακή λύρα), Γιάννης Ξυλούρης (λαγούτο), Ζαχάρης Φασουλάς (λαγούτο), Χριστόδουλος Χάλαρης (αυτοσχέδια βιολόλυρα, ρεμανέ), Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), Αριστείδης Μόσχος (σαντούρι), Μηνάς Χάλαρης (κρουστά), Μάνος Αβαράκης (φλογέρα), Βασίλης Σαλέας ο νέος (κλαρίνο), Γιάννης Βασιλόπουλος (κλαρίνο).
Παράλληλα, συνεχίστηκαν οι εμφανίσεις στην Αποσπερίδα, με ανανεωμένο πρόγραμμα και με την παρουσία της Τάνιας Τσανακλίδου και του Χρύσανθου δίπλα στον Νίκο Ξυλούρη στο ένα πρόγραμμα, αλλά και της Άλκηστις Πρωτοψάλτη, του Θανάση Γκαϊφύλλια και του Νίκου Δημητράτου σε άλλο πρόγραμμα.
Το Καλοκαίρι του 1976, ο Χριστόδουλος Χάλαρης περιόδευσε στην Ελλάδα για συναυλίες, με τον Νίκο Ξυλούρη, την Τάνια Τσανακλίδου και τον Χρύσανθο, παρουσιάζοντας πρόγραμμα από όλη τη δισκογραφία του.
― 1977
• Ρωμανός ο Μελωδός και το Θείο Δράμα
Τηλεοπτική εκπομπή ιδέας και παραγωγής Γιώργου Σγουράκη που προβλήθηκε στην ΕΡΤ τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1977.
———————————————–
• Τίτλοι αρχής (ορχηστρικό)
• Ψαλμοί «Ιδού, ο Νυμφίος έρχεται», «Τον νυμφώνα Σου βλέπω», «Σήμερον ο Χριστός παραγίνεται» (Νίκος Ξυλούρης, Δήμητρα Γαλάνη, Μανώλης Μητσιάς)
• Ψαλμός «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου» (Μανώλης Μητσιάς)
• Ψαλμός «Η ζωή εν τάφω» (Νίκος Ξυλούρης, Μανώλης Μητσιάς)
• Ψαλμός «Αι γενεαί πάσαι» (Δήμητρα Γαλάνη)
———————————————–
Η ενορχήστρωση των ψαλμών, η μουσική διεύθυνση αλλά και η μουσική των τίτλων αρχής της ταινίας είναι του Χριστόδουλου Χάλαρη.
1978
• Συμμετοχή στον δίσκο 33 στροφών 14 ΧΡΥΣΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ (Columbia – 14C 056-70893)
Στα τέλη του 1978 κυκλοφόρησε η συλλογή 14 ΧΡΥΣΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ του Νίκου Ξυλούρη στην οποία περιλαμβάνονται 14 από τις πιο σημαντικές, κατά την κρίση της εταιρείας, μουσικές στιγμές της περιόδου 1971–1976, στη θητεία του στην Columbia. Τελευταίο τραγούδι της συλλογής είναι το «Του θάνατου παράγγειλα»…
― 1979
• Καφενείο των Μουσικών
• Το Θείο Δράμα σε πρώτο πρόσωπο
Το 1979 ο Χριστόδουλος Χάλαρης πραγματοποιούσε στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ, σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών με τίτλο «Καφενείο των Μουσικών». Στον κύκλο εκπομπών για την κρητική μουσική κάλεσε στο στούντιο, τον Μάρτιο του 1979, τον Νίκο Ξυλούρη και τον Γιώργο Κουμιώτη οι οποίοι έπαιξαν μουσική και μίλησαν.
Έναν μήνα αργότερα ο Χριστόδουλος Χάλαρης ανέλαβε την επιμέλεια μιας σειράς ραδιοφωνικών εκπομπών με τίτλο «Το Θείο Δράμα σε πρώτο πρόσωπο» με την υποσημείωση «Το Θείο Δράμα όπως προκύπτει μέσα από τα κείμενα Βυζαντινών υμνογράφων». Ο Χριστόδουλος Χάλαρης είχε συλλέξει από τα Ευαγγέλια, αποσπάσματα στα οποία ο Ιησούς μιλάει σε πρώτο πρόσωπο. Σε αυτές τις εκπομπές είχαν κληθεί συγκεκριμένοι τραγουδιστές να ψάλλουν ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας. Ο Ξυλούρης είχε ήδη ηχογραφήσει ύμνους για τις μέρες μέχρι και τη Μεγάλη Τετάρτη. Για τις ηχογραφήσεις της Μεγάλης Πέμπτης και της Μεγάλης Παρασκευής, τον αντικατέστησε ο Μανώλης Μητσιάς. Ο Νίκος ήταν ήδη άρρωστος και για αυτό δεν μπόρεσε τελικά να παραστεί στις τελευταίες ηχογραφήσεις που θα πραγματοποιούνταν την Κυριακή 15 Απριλίου 1979.
― 1982
• Διπλός δίσκος 33 στροφών ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ (Columbia – 14C 162-71220/71221)
Τελευταία εργασία του Χριστόδουλου Χάλαρη, σχετική με τον Νίκο Ξυλούρη, ήταν η επιμέλεια της συλλογής ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ που κυκλοφόρησε το 1982. Ο Χάλαρης επέλεξε τις ηχογραφήσεις που υπάρχουν στον δίσκο καθώς και τα αποσπάσματα από συνεντεύξεις του στην ΕΡΤ.
Από το 1980 και έπειτα, ο Χριστόδουλος Χάλαρης ασχολήθηκε επισταμένα με την καταγραφή, ενορχήστρωση και ηχογράφηση μουσικής με βυζαντινές καταβολές, από ψαλμούς και εκκλησιαστική μουσική, μέχρι παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας και άλλα κοσμικά τραγούδια βυζαντινού τρόπου.
Κείμενο – Φωτογραφίες: Από τη Σελίδα του Νίκου Ξυλούρη στο f/b
