Του Ζαχαρία Καψαλάκη
Αξέντι!
Εγκαταλελειμμένος οικισμός του Δήμου Γόρτυνας μεταξύ Αγίας Βαρβάρας και Αγίου Θωμά. Το όνομά του το οφείλει στον πρώτο του οικιστή Α(υ)ξέντι(ο) και για πρώτη φορά αναφέρεται ως Axendi και Asenda το 1367. Επίσης αναφέρεται από τον Fr. Barozzi (Axedi ) το 1577 και το 1583 από τον Καστροφύλακα (Axendi ) με 432 κατ. και από Βασιλικάτα (Axendi) το 1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Aksendi με 71 χαράτσια (43 πλούσιοι, 22 μεσαίας τάξεως και 6 πτωχοί).
Στην απογραφή του ο Χουρμούζης αναφέρει ότι το Αξέντι πριν την επανάσταση του 1821 είχε 2 χριστιανικές οικογένειες, 55 μουσουλμανικές και 1 ελαιοτριβείο, ενώ δεν αναφέρεται η ύπαρξη εκκλησιών (Ο ναός του Αγίου Πνεύματος είχε μετατραπεί σε τζαμί). Το 1832 το χωριό είχε 40 μουσουλμανικές οικογένειες μόνο και 1 ελαιοτριβείο….
Στην Αιγυπτιακή απογραφή (1834, Pashley), το Αξέντι έχει 30 μουσουλμανικές οικογένειες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απογραφή του 1881. Το Αξέντι ανήκει στο Δήμο Μεγάλης Βρύσης και έχει 280 κατοίκους όλοι μουσουλμάνοι (144 άρρενες και 136 θήλεις) σε 83 οικογένειες.
Το Αξέντι δε φαίνεται να κατοικείται στις απογραφές μετά το 1900.
Σύμφωνα με το συγγραφέα, Δρ. του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αντώνη Σανουδάκη πάντως, «το Αξέντι αλλαξοπίστησε από το 1740, μάλλον από το φόβο των κατοίκων κι έτσι προσχώρησαν οι Αξεδιανοί στο Μωαμεθανισμό. Και αναφέρουμε το 1740 και όχι το 1730 της προφορικής παράδοσης, γιατί το 1740, τριάντα χρόνια πριν από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη του 1770, είχε γίνει η πρώτη επανάσταση στην Κρήτη, από Μαλεβυζιώτες, Μονοφατσώτες και Ρεθυμνιώτες, δηλαδή Κρητικούς πέριξ του Ψηλορείτη.
Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του Αυξεντίου μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, εγκατέλειψαν το χωριό του, καθώς φοβήθηκαν εκδικήσεις για τα πολλά εγκλήματα που είχαν διαπράξει. Ήταν οι πιο αιμοφόροι Τούρκοι της Μεσαράς. Μάλιστα από το Αξέντι καταγόταν ο Ντελή Χουσεΐν, που ήταν για τους μουσουλμάνους ότι ο καπετάν Μιχάλης Κόρακας για τους χριστιανούς εκείνα τα χρόνια. Έκτοτε το Αξέντι δεν ξανακατοικήθηκε…
Η εκκλησία του Αγίου Πνεύματος δεσπόζει στον οικισμό για να μας θυμίζει την ύπαρξή του. Ο G. Gerola κατέγραψε στο κωδωνοστάσιο το οικόσημο των Venier, το οποίο φέρει τα αρχικά R.V. και τη χρονολογία 1568.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Στέφανο Ξανθουδίδη, ο ναός αυτός χρησιμοποιούνταν ως μουσουλμανικό Τέμενος μέχρι και το 1898: το έτος δηλαδή που οι Τούρκοι έφυγαν από την Κρήτη, την οποία είχαν κατακτήσει το 1645 και έμειναν για 253 χρόνια. Το ότι ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως τζαμί – ίσως ήταν και αυτό που τον έσωσε για αυτό δεν είχε τη μοίρα που είχαν οι υπόλοιπες εκκλησίες, πολλές εκκλησίες που βρισκόταν στην ενορία του Αξεντίου και οι οποίες καταστράφηκαν από τους κατακτητές .
Πηγές:
Στέργιος Σπανάκης, Πόλεις και Χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, εκδ. Γ. Δετοράκης, Ηράκλειο 1993.
madeincreta.gr
