Αρδάχτια ή Αργάθια, ένα χωριό – μια ιστορία!

Οικισμός του Δημοτικού Διαμέρισματος του Αγίου Θωμά, του Δήμου Γόρτυνας και βρίσκεται σε υψόμετρο 283μ..

Παλαιότερη μνεία τού ονόματος αναφέρεται το 1577 στην επαρχία Μονοφατσίου από τον Fr. Barozzi στην επαρχία Μονοφατσίου με την ονομασία Argati Apano και Argati Cato. Ακόμα από τον Καστροφύλακα το 1583 με την ονομασία Argatia Apano με 99 κατ. και Argatia Cato  με 71 κατ., ενώ το Βασιλικάτα το αναφέρει ως Argathia Apano και Argathia Cato  το 1630.

Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως  Irgadye με 10 χαράτσια (4 πλούσιοι, 3 μεσαίας τάξεως και 3 πτωχοί).

Στην απογραφή του ο Χουρμούζης αναφέρει ότι τα Επάνω Αργάτια πριν την επανάσταση του 1821 είχε 35 οικογένειες μουσουλμανικές, ενώ δεν αναφέρονται  εκκλησίες και ελαιοτριβεία. Το 1832 το χωριό είχε 20 οικογένειες μουσουλμανικές. Στην ίδια απογραφή τα Κάτω Αργάτια πριν την επανάσταση του 1821 είχε 28 οικογένειες μουσουλμανικές, 1  εκκλησία και 1 ελαιοτριβείο. Το 1832 το χωριό είχε 18 οικογένειες μουσουλμανικές, 1 εκκλησία, ενώ δεν αναφέρεται πλέον το ελαιοτριβείο.

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως ένα χωριό Argathia με  12 οικογένειες (8 χριστιανικές και 4 μουσουλμανικές).

Στην επανάσταση του 1866, το χωριό έπαθε αρκετές καταστροφές, όπως μας πληροφορεί μία έκθεση ωμοτήτων που δημοσίευσε η Κατερίνα Τσατσαρωνάκη: «Αρδάχθια: Τας 20 οικίας του χωριού απεγύμνωσαν και τα κινητά, ήτοι βόδια, μουλάρια, αιγοπρόβατα αφήρεσαν. Τους υποτεταγμένους Γεώργ. Πιστιδιανόν και Κωνστ. Μοναχόγαμβρον κατέσφαξαν. Αφού αφήρεσαν τα πράγματα της οικίας  του ηΓεωργ. Μπακιόγαμβρου ητίμασαν την σύζυγόν του. Ο ίδιος ο Δελή Χουσεΐνης αφήρεσε τα πρόβατα του Ιωάννου Πιτσιδιανού 24 κυψέλια μέλισσαι του Γεωργίου Πετρογιαννάκη κατέστεψαν».

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό ανήκει στο Δήμο Μεγάλης Βρύσης και  έχει 167 κατοίκους (83 άρρενες και 84 θήλεις) Οι χριστιανοί είναι 96 (άρρενες 42 και θήλεις 54) και οι μουσουλμάνοι 71 (άρρενες 41 και θήλεις 30). Σε αριθμό οικογενειών το χωριό αριθμεί 37, εκ των οποίων οι 20 είναι χριστιανικές και οι 17 μουσουλμανικές).

Τα Αργάτια στις απογραφές από το 1900 και μετά με τον παρακάτω αριθμό κατοίκων.

Στη δεκαετία του 1960 παρατηρήθηκαν κατολισθήσεις βράχων και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό και να κάνουν μια νέα συνοικία τού Αγ. Θωμά, στη θέση Πλάκα. Γι’ αυτό δεν αναφέρεται στις επόμενες απογραφές.

Η ταλαιπωρία του ονόματος.

Και ενώ το χωριό συναντάτε ως Αργάτια, στην πορεία το όνομα άλλαξε. Συγκεκριμένα στην απογραφή Σταυράκη το χωριό αναφέρεται ως Αρδάχτια και με αυτό το όνομα συνεχίζει να υπάρχει. Όμως στην απογραφή του 1940 το όνομα άλλαξε πάλι και έγινε Αρδάκτια. Και όπως σημειώνει και ο Σπανάκης «ο απογραφέας ασφαλώς δεν ήταν Κρητικός και δεν ήξερε την κρητική διάλεκτο και το Αρδάκτια τά έγραψε Αδράκτια».

Πηγές:

Στέργιος Σπανάκης, Πόλεις και Χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, εκδ. Γ. Δετοράκης, Ηράκλειο 1993.

Αρχείο Ζαχαρία Καψαλάκη