Γράφει ο Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης
Το Αποδούλου, χωριό της Αμπαδιάς βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη σε υψόμετρο 450μ. και σε απόσταση 54 χλμ. ΝΑ του Ρεθύμνου.
Το 2011 αποτελεί δημοτική κοινότητα Δήμου Αμαρίου με 307 κατοίκους (Αποδούλου 256, Μάνδρες 42, Ρίζικας 6 και Σάτα 3).
Το 2001 δημοτικό διαμέρισμα Δήμου Κουρητών με 205 κατοίκους (Αποδούλου 167, Μάνδρες 32, Ρίζικας 0, Σάτα 6).
Στις εκλογές 20-9-2015 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι 195 και ψήφισαν οι 101.
Ονομασία-Ιστορία-Κάτοικοι
Το τοπωνύμιό του είναι αρχαϊκό και προέρχεται από το απόδουλος, δούλος που απελευθερώνεται.
Τα παράλια της Κρήτης ρήμαξαν παλιά πειρατές παίρνοντας τους κατοίκους σκλάβους, τους οποίους πουλούσαν στα σκλαβοπάζαρα.
Ένας τέτοιος δούλος απελευθερώθηκε απόδουλος, ήρθε και εγκαταστάθηκε εδώ αποτελώντας τον πρώτο οικιστή του χωριού, μακριά από τη θάλασσα, κατά την ενετική περίοδο ή βυζαντινή περίοδο (υπάρχει ναός του 11ου αιώνα) και το χωριό πήρε τ’ όνομα του. Σημάδια της περιόδου αυτής υπάρχουν αρκετά, σύμβολα, κτίρια και βυζαντινά ονόματα. Η περιοχή όμως κατοικήθηκε από τη μινωική περίοδο, όπως μαρτυρά ο κοντινός οικισμός που βρέθηκε κοντά στο χωριό του 2000-1600 π.Χ., με 30 δωμάτια (αποθήκες, εργαστήρια, κατοικία). Επίσης βρέθηκαν ενεπίγραφα σκεύη, χρυσός διπλός πέλεκυς, όστρακα αγγείων, τέσσερις σαρκοφάγοι κ.ά. που βρίσκονται στο μουσείο Ρεθύμνου.
Φαίνεται να υπήρχε οδός που συνέδεε τη Φαιστό, να περνούσε από το Αποδούλου, ανάκτορο Μοναστηρακίου-Χαμαλεύρι.
Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1577 και στην απογραφή του 1583 με 139 κατοίκους αλλά και σε τουρκικό αρχείο του 1695. Το 1868 δήμαρχος Αποδούλου ήταν ο Γ.Ε. Ψαρουδάκης. Το 1881 είναι έδρα του Δήμου Αποδούλου, έχοντας 157 χριστιανούς και 24 Τούρκους, με σύνολο των 14 χωριών του Δήμου 2.033 κατοίκους.
Το 1920 είναι έδρα κοινότητας με 290 κατοίκους, ενώ το 1940 έχει τους περισσότερους 346. Το 1971 τους 163 κατοίκους.
Συμμετοχή Αποδουλιανών στους αγώνες της πατρίδας
Από την περίοδο της Αραβοκρατίας (624-961) και της Ενετοκρατίας (1204-1669) οι Αποδουλιανοί είχαν ενεργό συμμετοχή σ’ όλες της εξεγέρσεις που εντάχτηκαν επί Τουρκοκρατίας (1669-1898). Το 1866 ο αδελφός της Καλλίτσας Σταυρουλιός πολιορκούσε το κονάκι στο οποίο είχαν οχυρωθεί 300 Τούρκοι που γλίτωσαν την τελευταία στιγμή φεύγοντας.
Στον πόλεμο του 1897 πήραν μέρος 8 κάτοικοι, στους Βαλκανικούς πολέμους και α’ παγκόσμιο πόλεμο 20, με δύο νεκρούς. Μεγάλη όμως ήταν η συμμετοχή στη Μικρασιατική εκστρατεία από 34 Αποδουλιανούς, οι 7 ήταν ανάμεσα στους νεκρούς και εξαφανισθέντες. Στον πόλεμο του 1940 στην Αλβανία πήραν μέρος 32 άντρες χωρίς κανένας να χάσει τη ζωή του.
Την περίοδο της Κατοχής το Αποδούλου υπήρξε το «χωριό των συμμάχων», αφού υπήρξε καταφύγιο αρκετών και τόπος φιλοξενίας. Ο δάσκαλος Αλ. Ψαρουδάκης είχε το μοναδικό ραδιόφωνο της περιοχής και έγραφε τα δελτία ειδήσεων με τους περισσότερους κατοίκους να έχουν ενεργό συμμετοχή στην αντίσταση. Στις 4-8-44 εκτελέστηκε από ένα προδότη ο ανθυπασπιστής Γ.Ν. Ψαρουδάκης, 30 ετών και ο χωροφύλακας Ν. Φυντικάκης αργότερα.
Ο Βαγγέλης Ψαρουδάκης μετά από φοβερά βασανιστήρια γλίτωσε την εκτέλεση, αφού η μητέρα του πρόσφερε στον Γερμανό συνεργάτη Μαγιάση 1.500 οκάδες λάδι (μεταφέρθηκαν από τους Βόρους). Μεγάλη επίσης μορφή της αντίστασης ήταν οΚριτόλαος Ψαρουδάκης και ο διαπρεπής γερμανομαθής οφθαλμίατρος Γ.Ν. Φωτάκης, που είχε ιατρείο στο Ηράκλειο και το οποίο επιτάχτηκε.
Τότε ήρθε στο χωριό και εντάχτηκε στον ΕΟΡ, φυλακίστηκε στην Αγιά και καταδικάστηκε σε θάνατο, αρνούμενος να σκάψει τον λάκκο του, λέγοντας ότι προτιμά να γίνει βορά των σκυλιών, όπως αυτά θα φάνε αργότερα και τους Γερμανούς.
Κλήθηκε τότε ο επικεφαλής που τον αναγνώρισε γιατί τον είχε περιθάλψει στο Ηράκλειο και του χάρισε τη ζωή, ενώ η προσπάθειά του να γίνει το ίδιο και για τους άλλους δεν έφερε αποτέλεσμα.
Στα Δεκεμβριανά του 1944 έπεσαν θύματα 4 Αποδουλιανοί: Εμμ. Τρουλλινός(συνταγματάρχης), Αλ. Τρουλλινός (χωροφύλακας), Σπυρ. Τρουλλινός (φοιτητής), Γ. Λίτινας (χωροφύλακας) και στον εμφύλιο το 1948 οι Κ. Μηναδάκης (λοχαγός) και Χαρ. Τρουλλινός (επιλοχίας).
Η Καλλίτσα από σκλάβα έγινε λαίδη στο Λονδίνο
Το 1823 οι Τουρκοαιγύπτιοι έκαναν συχνές επιδρομές σε χωριά της Κρήτης, πλησιάζοντας και στο Αποδούλου οι κάτοικοι έτρεχαν να σωθούν. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Αλέξανδρος Ψαράκης, που πήρε τη γυναίκα του Αγγελικώ, τα τέσσερα παιδιά του και άλλα τρία ορφανά για να διαφύγουν. Τους έκρυψε μακριά σε μια καλύβα από δεματές, όταν οι Τούρκοι μπήκαν στο Αποδούλου, σκότωσαν τέσσερις γέροντες που βρήκαν και λεηλάτησαν το χωριό.
Την επομένη φεύγοντας για το Τυμπάκι, δυο νιζάμηδες ψάχνοντας για αυγά πουλιών, βρήκαν στην καλύβα τη γυναίκα με τα επτά παιδιά.
Το μεγαλύτερο αγόρι από τ’ ορφανά το έβαλε στα πόδια και γλίτωσε, την Αγγελικώ κλαίγοντας την άφησαν μαζί με τα δυο μωρά (τον τρίχρονο Σταυρουλιώ της και ένα ορφανό).Τ’ άλλα τέσσερα παιδιά τα πήραν στο Τυμπάκι, τον 13χρονο Γιώργη τον αγόρασε ένας μπέης από το Ηράκλειο και μαζί με τ’ άλλα δυο αγόρια χάθηκαν τα ίχνη τους.Τα κορίτσια τα μετέφεραν και τα πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα της Αλεξάνδρειας, με την 11χρονη Καλλίτσα να την παίρνει ένας Άγγλος αρχαιολόγος για υπηρέτρια στο Λονδίνο.
Μάλιστα την έβαλε σε σχολείο για να μάθει γράμματα εκτιμώντας τα χαρίσματά της. Η Καλλίτσα γνώρισε τον αξιωματικό Ρόμπερτ Χέιν, γιο του ναυάρχου του αγγλικού στόλου, που την παντρεύτηκε. Μάλιστα ο ίδιος διαδέχτηκε τον πατέρα του στη θέση του ναυάρχου, το 1843 και σ’ ένα ταξίδι του αγγλικού στόλου στη Μεσόγειο την πήρε μαζί του και όταν έφτασαν στη Σούδα, ο ναύαρχος ζήτησε από τον Τούρκο πασά να φέρουν κοντά τους τον πατέρα της Καλλίτσας. Πράγματι ότι οι Τούρκοι ζήτησαν από τον πατέρα της να έρθει στη Σούδα, γιατί τον ζητά ο πασάς, αυτός φοβήθηκε γιατί είχε σκοτώσεις τρεις Τούρκους, όμως πήγε. Οι στιγμές αναγνώρισης με την κόρη του ήταν συγκινητικές, με την υπόσχεση της Καλλίτσας ότι θ’ επιστρέψει σύντομα να δει τη μάνα και τ’ αδέλφια της. Τον επόμενο χρόνο 1844, ο Άγγλος γαμπρός του Ψαράκη, μαζί με την Καλλίτσα ήρθαν στο Αποδούλου, γνωρίζοντας την οικογένειά τους. Του Χέιν άρεσε πολύ το χωριό, το ωραίο κλίμα και έδωσε εντολή να χτιστεί ένας πύργος για ν’ έρχεται να παραθερίζει μαζί με τα τέσσερα παιδιά του, το λεγόμενο Φράγκικο Κονάκι. Το κτίριο ήταν εντυπωσιακό με πλάκες από τη Μάλτα και το 1847 που ήρθαν όλοι μαζί με τα δυο μεγαλύτερα παιδιά τους, δεν ήθελαν να φύγουν. Ερχόταν τακτικά μέχρι το 1863 που πέθανε ο άντρας της.
Εκκλησίες-Ιερείς
Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος (21/8). Ενοριακή εκκλησία που θεμελιώθηκε το 1894 και τελείωσε το 1920, στη θέση παλαιού ναού. Κατά το κτίσιμο της έπεσε από το καμπαναριό ο Γρηγόρης Τρουλλινός, χωρίς να πάθει τίποτα.
Αγ. Νικόλαος. Δίπλα στο παλαιό σχολείο (στο κοινοτικό γραφείο), παλαιό κοιμητήριο. Το 1979 χτίστηκε το 1958, εντός του νεκροταφείου από τους Εμμ. και Ευαγγ. Τρουλλινό.
Αγ. Γεώργιος (3/11). Στου Τερζή το Λάκκο. Λιθόκτιστος ναός, χτίστηκε το 1997 στα ερείπια παλαιού ναού, με δαπάνες του τότε προέδρου Γ. Ψαρουδάκη.
Προφήτης Ηλίας. Κοντά στις Μάνδρες πάνω σε ύψωμα, ολοκληρώθηκε το 1999.
Αγ. Πάντες. Στην αυλή του σχολείου χτίστηκε με δαπάνες της Στυλ. Ψαρουδάκη το 2002.
Γέννηση Θεοτόκου. Χτίστηκε το 2004 κοντά στο χωριό στον δρόμο προς το Τυμπάκι.
Αγ. Ραφαήλ. Νέος ιδιωτικός ναός.
Αγ. Γεώργιος Ξιφηφόρος, στη θέση Νούφια κοντά στο χωριό. Ήταν παλιό μοναστήρι του 12ου-13ου αιώνα, αλλά και λατρευτικό κέντρο επί Τουρκοκρατίας και Κρυφό Σχολειό.
Ο Βυζαντινός ναός με τοιχογραφίες, στις οποίες ξεσπούσαν με τις ξιφολόγχες τους οι Τούρκοι, βγάζοντας τα εικονιζόμενα μάτια του αγίου. Ο ναός δεν είχε πόρτα κλειστή, γιατί πάντα βρισκόταν ανοιχτή έτσι την ήθελε ο Άγιος. Ονομάζεται Ξιφηφόρος γιατί η εικόνα του Αγίου φέρει ξίφος αντί για δόρυ, με χάραγμα επιγραφής 1496 οικογένειας Λουρωτού και αφιερωτή Αναστασίου. Η Μονή είχε τεράστιες εκτάσεις, όμως λεηλατήθηκε επί Τουρκοκρατίας, με την παράδοση ν’ αναφέρει ότι τα ιερά σκεύη και η καμπάνα να κρύφτηκαν σε πηγάδι. Σήμερα σώζονται ο ναός και ερείπια κελιών μοναχών.
Ιερείς: Γιάννης Πετράκης, Μάρκος Ψαρουδάκης, Μανόλης Ψαρουδάκης, Ιερομόναχος Καλλίνικος Λουρωτός, Αλέξανδρος Τρουλλινός, Μιχάλης Ψαρουδάκης (1903), Αθανάσιος Λασηθιωτάκης, Κωστής Βολανάκης (1960).
Σχολείο-Δάσκαλοι
Το σχολείο Αποδούλου ιδρύθηκε το 1850 και ήταν το τρίτο της επαρχίας (μετά το Μοναστηράκι 1840 και Ν. Αμάρι το 1844). Από το 1861 λειτούργησε ως αλληλοδιδακτικό με πρώτο δάσκαλο τον Διονύση ή Σπυρίδωνα Ψαρουδάκη με μισθό 1.000 γρόσια στο κτίριο Κονάκι.
Το 1889 δεν αναγνωρίστηκε από τον νόμο «περί παιδείας» για να επανιδρυθεί το 1899 ως μονοτάξιο. Το 1901 χτίστηκε κοινοτικό διδακτήριο που στέγασε το σχολείο μέχρι το 1934, οπότε χτίστηκε νέο που λειτούργησε ορισμένα χρόνια και ως 2θέσιο, φτάνοντας τους 60 μαθητές.Το 1911 λειτούργησε και μονοτάξιο σχολείο θηλέων. Από το 1891-1933 δάσκαλος ήταν ο παπά Μιχάλης Ψαρουδάκης και ακολούθησαν Αλέξανδρος, Βαγγέλης και Γιώργης Ψαρουδάκης κ.ά.
Το σχολείο συγχωνεύτηκε από το 1993 και μετά με τον Φουρφουρά. Από το Αποδούλου είναι 20 δάσκαλοι, οι 7 είναι Ψαρουδάκηδες (παπά Μιχάλης, Αλέξανδρος, Ευάγγελος, Νικόλαος, Χρυσούλα, Γεώργιος, Διονύσης ή Σπυρίδων) και οι Τρουλλινός(Μανόλης, Χρυσούλα, Καλλιόπη, Αγγελική), Δαμβουνέλης Ιωάννης, Βολάνης Θεοχάρης, Βολανάκης Χρήστος, Τζωρτζάκης Εμμανουήλ, παπά-Γιώργης Παττακός, παπά-Ιωάννης Βολανάκης, Λίτινας Αντώνιος, Μαραγκάκη Ευαγγελία,Φωτάκης Ν. Νικόλαος.
Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Αποδούλου 1965
Δάσκαλος Ευάγγελος Ψαρουδάκης με τους 49 μαθητές του (οι οκτώ από το Βαθιακό), από αυτούς οι τριάντα τελείωσαν το Γυμνάσιο και οι 13 ΑΕΙ.
Κάτω 1η σειρά: Α. Ψαρουδάκης, Ν. Παπαγιαννάκης, Θ. Τρουλλινός, Κ. Ψαρουδάκης (Κτηνίατρος), Γ. Λιοδάκης, Α. Γιαννάκης,
2η: Μ. Μανουσάκης, Σ. Ψαρουδάκης, Ν. Τρουλλινός, Λυρώνη, Κ. Βολάνιου, Ε. Ανδρουλάκη, Ε. Φουντουλάκη.
3η: Γ. Φουντουλάκης, Κ. Λιοδάκης, Κ. Ψαρουδάκη (γιατρός), Δ. Λιοδάκη, Μ. Ψαρουδάκη (εισαγγελέας), Ε. Μελιδονιώτη, Ζ. Λυρώνη, Ε. Παττακού.
4Η: Ε. Παττακός (μηχαν.), Δ. Τρουλλινού, Δ. Παπαγιαννάκη, Χ. Ψαρουδάκη, Ν. Μελιδονιώτης, Α. Φωτάκης, Ι. Ψαρουδάκη.
5η: Ε. Φουντουλάκη, Μ. Τρουλλινός, Α. Φουντουλάκης, Γ. Ψαρουδάκης, Μ. Λαντζουράκη, Α. Τρουλλινού.
6η: Μ. Ψαρουδάκης, Γ. Βολανάκης, Ι. Φωτάκης, Γ. Ψαρουδάκης, Ε. Τρουλλινός, Ε. Βολανάκης, Ν. Τυροκομάκης (καθηγητής).
7η: Ι. Βολάνιου, Μ. Λιοδάκη, Ε. Τρουλλινού, Γιασαφάκη, Τρουλλινού, Χ. Βολανάκη, Γ. Μελιδονιώτη, (όπως διακρίνονται στη φώτο 1).
Επιστήμονες και προσωπικότητες
Πολλές δεκάδες είναι οι Αποδουλιανοί επιστήμονες σ’ όλους τους κλάδους και συγκεκριμένα 13 γιατροί (οι 8 Ψαρουδάκηδες), 11 δικηγόροι (μία εισαγγελέας και ένας στρατιωτικός δικαστής), 3 συμβολαιογράφοι, 22 καθηγητές, 14 μηχανικοί, 20 δάσκαλοι (οι Ψαρουδάκηδες) και αρκετοί άλλοι.
Μεταξύ αυτών επτά Απουδουλιανοί που διακρίθηκαν σε διάφορους τομείς είναι οι:
Βολανάκης Ιωάννης, έφορος αρχαιοτήτων-ερευνητής και συγγραφέας.
Ρηγηνιώτης Θεόδωρος, καθηγητής, αρθρογράφος και συγγραφέας, με καταγωγή από Φθιώτιδα (η μητέρα του Γ. Φωτάκη).
Τυροκομάκης Νικόλαος, καθηγητής με πολύτιμη προσφορά.
Φωτάκης Γ. Ιωάννης, μηχανικός, πρώην νομάρχης, με καταγωγή και από Κρύα Βρύση.
Φωτάκης Κ. Γεώργιος (1923) υποστράτηγος ΕΛΑΣ ε.α., νομικός και συγγραφέας.
Φωτάκης Μ. Γεώργιος (1882-1950). Δάσκαλος, διάσημος οφθαλμίατρος και αντιστασιακός με φυλακίσεις και βασανιστήρια.
Ψαρουδάκης Στ. Κριτόλαος (1919-03) Διευθυντής ΕΛΤΑ, αντιστασιακός και συγγραφέας.
Ψαρουδάκης Γεώργιος, βουλευτής κρητικής πολιτείας.
Ψαρουδάκης Στ. Νικόλαος (1917-06) δάσκαλος, δικηγόρος, βουλευτής (Χριστιανικής Δημοκρατίας), εκδότης εφημερίδας που εξορίστηκε στη Γυάρο.
Ψαρουδάκη Καλλίτσα (1810-1885) η Αποδουλιανή που η περιπέτεια της μοιάζει με παραμύθι.
Ψαρουδάκης Μανόλης Αντιπρόεδρος ΕΣΕΕ, επιμελητηρίου Ρεθύμνου και αντιδήμαρχος Αμαρίου.
Τα επτά αδέλφια
Στη φώτο 5 τα επτά παιδιά του Σταύρου Ψαρουδάκη και της Χρυσάνθης Καπαρού:Νικόλαος (δικηγόρος-βουλευτής), Μανόλης, Τίτος (οδοντίατρος), Γεώργιος(δάσκαλος), Μαρία, Κριτόλαος (Διευθυντής ΕΛΤΑ), Ελευθερία.
Αθλητισμός-Πολιτισμός
Το 1962 ιδρύθηκε ο ΑΟ Αποδούλου που πήρε μέρος στο πρωτάθλημα Γ’ Τοπικού ΕΠΣΡ, το 1965 (4η θέση), 1966 (3η θέση).
Στη φώτο (6) Όρθιοι: Π. Τζωρτζάκης, Γ.Ι. Φωτάκης, Μιχ. Γ. Ψαρουδάκης, Μιχ. Φουντουλάκης, Ι. Βολανάκης, Σταύρος Ψαρουδάκης.
Καθήμενοι: Εμμ. Βολανάκης, Π. Βολανάκης, Κ.Γ. Ψαρουδάκης, Κ. Μελιδονιώτης, Β. Βολανάκης.
Στον πολιτιστικό τομέα στο χωριό δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος με αρκετές και ποικίλες εκδηλώσεις όλο το χρόνο, με τους 15 και πλέον οργανοπαίκτες του κατά καιρούς.
Κέντρο της Αμπαδιάς και έδρα Αρχών
Το Αποδούλου ως κέντρο των 13 χωριών της Αμπαδιάς ήταν έδρα διαφόρων Αρχών.
Σταθμός χωροφυλακής, στο κτίριο Κονάκι αρχικά από τις αρχές του 20ου αιώνα.
Ταχυδρομικό Γραφείο από το 1930 (με τηλεφωνείο, τηλεγραφείο και ταχυδρομείο) με το κτίριο του να χτίζεται το 1954.
Πρώτος προϊστάμενος του ο Μιχ. Μαστοράκης, ενώ για πολλά χρόνια ήταν ο Κριτόλαος Ψαρουδάκης.
Από τους πρώτους διανομείς ο Πάμφιλος και Παύλος Γιασαφάκης.
Το 1998 το Γραφείο καταργήθηκε.
Από το 1956 λειτουργούσε ιατρείο με γιατρούς τους Γ. Ψαρουδάκη, Γ. Φωτάκη, Παντ. Γιασαφάκη (Αγ. Παρασκευή) Νίκο Δανδουλάκη (Νίθαυρη), Γιάννη Γιαννακάκη (Πλάτανο) κ.ά.
Το 1949 ξεκίνησε ο αμαξωτός δρόμος από Κουρούτες προς Λοχριά και από το 1951 ο δρόμος Αποδούλου-Μάνδρες με προσωπική εργασία των κατοίκων.
Το 1968 ήρθε στο φως στο χωριό, όπως και στα άλλα χωριά της Αμπαδιάς
Πλούσιο αγροτικό χωριό
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ιδιαίτερα με την παραγωγή λαδιού.
Πριν μισό αιώνα περίπου πενήντα μαζώχτρες από διάφορα χωριά μάζευαν ελιές στο χωριό, παίρνοντας εβδομήντα οκάδες λάδι στη μαζωχτική τους. Τότε μια ελιά έβγαζε μέχρι και πενήντα οκάδες λάδι, ενώ στο χωριό υπήρχαν τέσσερις φάμπρικες. Στο Αποδούλου και γενικά στην Αμπαδιά παράγονται οι καλύτερες ψαρολιές ή σταφιδολιές.
Τα χρόνια εκείνα 1940-1960 υπήρχαν 50 ζευγάρια βόδια, καθώς και 40 αλώνια, πριν τις αλωνιστικές μηχανές, ενώ εκτός από γεωργούς υπήρχαν αρκετοί επαγγελματίες (κτίστες σωμαράδες, τσαγκάρηδες κ.ά.).
Κατά καιρούς λειτούργησαν 12 παντοπωλεία, 17 καφενεία, μάλιστα το 1936 στο καφενείο Μανόλη Μηναδάκη, ήρθε ο Ν. Καζαντζάκης.
Πάνω από 30 οικογένειες
Στο Αποδούλου κατοικούν πάνω από 30 διαφορετικές οικογένειες (επώνυμα), που κατάγονται από διάφορα μέρη της Κρήτης: Ανδρουλάκης, Βερναδάκης, Βολανάκης, Βολάνιος, Γιαννάκης, Δαμβουνέλης, Δρυγιαννάκης, Ζαχαριουδάκης, Ζωιδάκης, Καδιανάκης, Καραπιδάκης, Κουφάκης, Καλογεράκης, Καπελώνης, Λαντζουράκης, Λιοδάκης, Λίτινας, Μανουσάκης, Μαραγκάκης, Μελιδονιώτης, Μηναδάκης, Μουρτζανός, Μπερκουτάκης, Παπαγιαννάκης, Παττακός, Ριζικιανός, Τζωρτζάκης, Τρουλλινός, Τυροκομάκης, Φιντικάκης, Φουντουλάκης, Φωτάκης, Ψαράκης ή Ψαρουδάκης.
Πηγή: rethemnosnews.gr
