Κείμενο – Φωτογραφίες: Νικόλαος Μαθιούδάκης*
Με την δημοσίευση των δύο προχθεσινών φωτογραφιών από την ιστορική ημέρα των εγκαινίων και την συμπλήρωση 68 χρόνια από την ημέρα της Τρίτης 21 Ιουλίου του 1953 όπου γίνονται τα εγκαίνια με την επίσημη έναρξη για το παζάρι του ‘’Πύργου, σε συνέχεια αυτής της δημοσίευσης καταθέτω για το ιστορικό παζάρι τίς δικές μου μνήμες, από τότε που καθιερώθηκε και λειτουργεί ως τίς ημέρες μας ανελλιπώς !!!!
Ένα όραμα και αίτημα της τότε κοινότητας ‘’Πύργου και του κοινοτικού συμβουλίου για την ίδρυση Λαϊκής αγοράς επί προεδρίας Μιχαήλ Πολυχρονάκη από τον Οκτώβριο του 1952 και με τα εγκαίνια που έγιναν το 1953 επί προεδρίας Νικόλαου Λαζαρίδη όπως αναφέρετε σε έγγραφο της τοπικής τότε κοινότητας !!
Δεν ήταν μόνο απαίτησης του της τοπικής κοινότητας αλλά και ολοκλήρου της περιοχής και ιδιαιτέρως των ορεινών χωριών των αστερουσίων που οι λαϊκές αγορές η‘’ Παζάρια’’ του Αρκαλοχωρίου και Ασημίου ήταν μεγάλων και κοπιαστικών αποστάσεων, ελλείψει δρόμων αλλά και οχημάτων μεταφοράς απομακρυσμένες και δικαιολογημένα τα γύρω χωριά ζητούσαν καλλίτερες συνθήκες εξυπηρέτησής αλλά και καλύτερης ποιότητας ζωής μια και όλα τα χωριά την δεκαετία του 1960 ήταν σε ρυθμούς ανάπτυξης και έσφυζαν από ζωή!!
Ο Πύργος πρωτεύουσα της επαρχίας Μονοφατσίου κεφαλοχώρι της μεσαράς ,στέγαζε και φιλοξενούσε τότε όλες οι υπηρεσίες όπως Δικαστήρια, Αστυνομία, ΟΤΕ, Ταχυδρομείο, Αγρονομείο, Τράπεζες, Συμβολαιογραφείο και όλα τα εμπορικά καταστήματα μπακάλικα, καφενεία, εστιατόρια που μπορούσες να προμηθευτείς τα πάντα !!!
Πολλοί έμποροι από το ηράκλειο ενοικίαζαν μαγαζιά και ερχόταν κάθε τρίτη όπως ενδεικτικά αναφέρω και θυμούμαστε ‘’Μαματζάκης’’ με είδη ρουχισμού , ‘’Νιράκης’’ με υποδήματα, ‘’Μακράκης’’με κοσμήματα, ωρολόγια κ.α.
Κάθε τρίτη όλοι οι δρόμοι του κάμπου και τα μονοπάτια από όλα τα ορεινά χωριά των αστερουσίων οδηγούσαν προς το παζάρι του ‘’Πύργου’’ όπως και οι έμποροι να καταφθάνουν αξημέρωτα και να καταλαμβάνουν τίς προβλεπόμενες θέσεις !!!
Θυμάμε από την Εθιά όλοι να ξεκινούν πρωί σχεδόν οι περισσότεροι, άλλοι πεζοί και άλλοι με τα γαϊδουράκια η τα μουλάρια, και σε μικρά καραβάνια και να συζητούν μεταξύ τους στο δρόμο, ο καθένας για τίς προσωπικές τους ανάγκες !!
Κάποιοι η κάποιες κυρίες στην κακόβολη αυτή διαδρομή μιας ώρας περίπου, φορούσαν τα πρόχειρα παπούτσια και όταν έφθαναν για να μπουν στο Πύργο, κρατούσαν και τα καλά τους και τα άλλαζαν για καλύτερη εμφάνιση, και στο γυρισμό επαναλαμβανόταν το ίδιο !!!
Επίσης εάν κάποιος δεν μπορούσε να κατέβει στο παζάρι έδινε εντολή σε συγγενή η σε κάποιο συγχωριανό για να του εκτελέσει την παραγγελιά και να αποφύγει το δρομολόγιο !!
Αξέχαστες οι ιστορίες του Θωμά για την εκτέλεση παραγγελίας από το ‘’Παζάρι’’ και καυτηρίαζε κάποιον που ξεχνούσε τα πουσούνια του η ξεχνούσε να εκτελέσει την παραγγελιά και έλεγε: Άμα μου παραγγέλλανε κάποιος να πάρω κάτι από το παζάρι έδενα ένα κόμπο στην άκρη της μπολίδας… (στο σαρίκι που φορούσε στο κεφάλι).. …και άμα λέει η παραγγελιά ήταν πολύ σοβαρή και σημαντική για να μη το ξεχάσω, έδενα δυό κόμπους !!! Στην μνήμη του και στην ψυχή του γιατί τα παθήματα του ήταν διηγήσεις αρμηνιάς, αλλά και γέλιου και χωρίς παρεξήγηση απο κανένα !!!
Το κατέβασμα στο παζάρι ήταν περισσότερο για τίς σπιτικές ανάγκες σε τρόφιμα δεν υπήρχαν τότε ψυγεία, και έπρεπε να καταναλωθούν μέχρι την επόμενη Τρίτη …και οι προμήθειες από τα μπακάλικα του ”Τριβιζαδάκη του Μανώλη Αγγελιδάκη ή του ”Δικηγορομανώλη” του Στελιανού Βελεγράκη, του Γιάννη Βελεγράκη του ”Καμένου” του Νικηφοράκη του Ντελάκη του Γιώργη του Μπακάλη στην καμάρα κ.α.
Ξεχωριστή εικόνα στο ρυάκι στην πλαγιά ανατολικά του Πύργου που ήταν το σημείο της ζωαγοράς με τούς ζωέμπορους απο τίς Αρχάνες με τον Χαρίλαο και τον Καρά όπως και άλλων να περιμένουν τους βοσκούς να κατεβάζουν τα πρόβατα αλλά και άλλα ζώα προς πώληση !!!
Εκεί έβλεπες και την παρουσία του ”Πεταλά” να βάζει τα πέταλα στα άλογα και στα μουλάρια !!
Στο ίδιο σημείο και πολύ σημαντικό πιστεύω, ήταν και τα δημόσια ουρητήρια για τίς ανάγκες των επισκεπτών στο παζάρι !!
Πολλές από τίς ιστορίες που σήμερα διηγούμαστε όπως του μεγάλου ποιητή Μανώλη του Λουλάκη του Παπαδογιώργη και άλλων διαδραματίστηκαν και ειπώθηκαν στον Πύργο !!
Αξέχαστες οι εικόνες έξω από τα δικαστήρια ειρηνοδικείο και στο αγρονομείο οι μηνήσεις συχνές για παραβατικές υποθέσεις και αγροζημίες με τα ανάλογα αποτελέσματα, και να τους βλέπεις σε πηγαδάκια να σιγοκουβεντιάζουν, άλλοτε με μεσίτες άλλοτε με τους δικηγόρους για επίλυση των παραβατικών διαφορών και εάν επικρατούσε ευνοϊκό αποτέλεσμα για αθώωση η γινόταν ο σασμός η συνέχεια ήταν στα εστιατόρια του ”Οδυσσέα” του ”Στειακάκη” της ”Γαρεφαλιάς” του ”Μπαριτάκη” κ.α. όπως βέβαια και πολλών επισκεπτών που κατέληγαν σε αυτά που δεν έφευγαν από τον Πύργο χωρίς να περάσουν για ένα κρασί από τους χώρους εστίασης και των πολλών καφενείων όπως του ”Χατζή ” του Ανδρέα Περικλειδάκη του Μιχάλη Σαριδάκη του Αλκιβιάδη του Καπετανάκη κ.α.!!!
Κόσμος κάθε τρίτη στο συμβολαιογραφείο του ‘’Ελιώτη’’ για την σύνταξη συμβολαίου με την αγορά η την πώληση περιουσίας !!!
Τα χρόνια αυτά της δεκαετίας του 1960-1970 ήταν που τα ορεινά χωριά οι γυναίκες που εκτός από τις καθημερινές σπιτικές ασχολίες τους περνούσαν και πολλές ώρες της Ημέρας στο αργαλειό για την προίκα στα παιδιά τους !!!
Κάθε τρίτη οι περισσότερες περνούσαν, από την ξαστομηχανή που υπάρχει στον Πύργο του αείμνηστου Νικόλα Κακουδάκη την επονομαζόμενη ‘’Λανάρα’’ όπως την ακούγαμε και την αποκαλούσαν ένα εργοστασιακό εργαλείο με μηχανές και κυλίνδρους που γυρνούσαν με λουριά και επεξεργαζόταν το μαλλί του προβάτου και το έβγαζε σε τούφες, έτοιμο να το πάρει η νοικοκυρά για κλώσιμο στην ρόκα να γίνει κλωστές και να φθάσει στο Αργαλειό !!
Άλλες εικόνες στον αλευρόμυλο του ‘’Μεταξάκη με τα γαϊδουράκια δεμένα σε δεματαρές να περιμένουν υπονομευτικά το αφεντικό τους, να πάρει το άλεσμα, να το φορτώσει, και την επιστροφή τους στο χωριό !!
Εκείνα τα χρόνια έκαναν την εμφάνιση τους τα φορτηγά δημόσιας χρήσεως με άδεια της νομαρχίας για την εξυπηρέτηση των ορεινών χωριών όπως του Ζαχαρία Συντιχάκη στον Αχεντριά του Εμμανουήλ Μαρκάκη στην Εθιά καθώς και σε άλλα χωριά και έτσι οι μεταφορές τρίτη ήταν ποιο ξεκούραστες και άνετες για την μεταφορά εμπορευμάτων αλλά και την αποφυγήν όσων δεν ήθελαν το κοπιαστικό μονοπάτι !!
Η χαρά μας να σε πάρει ο πατέρας ή η μητέρα σου στο παζάρι ήταν μεγάλη, διότι κάτι θα σου αγόραζε, κάτι καλό και γλυκό θα έτρωγες και ιδίως αυτές τίς καλοκαιρινές ημέρες την ανυπομονησία των μικρών αλλά και των μεγάλων για να φθάσει το τρίκυκλο ποδήλατο με το τετράγωνο καρότσι με τα παγωτά που τα περίμεναν όλοι πως και πώς για μια ανάσα δροσιάς !!!
Εάν δεν πηγαίναμε η χαρά μας και πάλι εάν μας κρατούσαν στο γυρισμό την φρατζόλα η ένα κουλουράκι από τον φούρνο του Σαριδάκη !!
Εκείνα τα χρόνια έκαναν δειλά -δειλά και την εμφάνιση τους τα πρώτα ηλεκτρικά είδη και οικογενειακές συσκευές όπως και τα ραδιόφωνα και εν συνεχεία τα πικάπ που λειτουργούσαν με μπαταρίες μικρής διάρκειας !!
Μεγάλο πράγμα τότε αλλά αποτελούσε και είδηση στο χωριό η αγορά των μεγάλων μικρών και επιτραπέζιων ραδιοφώνων, που ήταν είδος πολυτέλειας απέναντι στην φτωχική του εικόνα και η απόφαση της αγοράς ήταν για τους περισσότερους με δόσεις, που κατέβαλαν κάθε τρίτη στον έμπορα και ελάχιστοι με την δυνατότητα τοις μετρητοίς !!!
Κάθε Τρίτη λοιπόν στο παζάρι του Πύργου ερχόταν ένα αυτοκίνητο κούρσα ”station wagon” με την επωνυμία τα επίθετα ”Πλατανάκης- Ταβλάς ”!!!! Δύο έμποροι της εποχής τους συνέταιροι που διατηρούσαν κατάστημα ηλεκτρικών ειδών στο ηράκλειο που εκτός των άλλων πουλούσαν ραδιόφωνα, Πικάπ καθώς επίσης και τους δίσκους που κυκλοφορούσαν στην συνέχεια.
Επίσης ενοικίαζαν τότε μικρόφωνα, μεγάφωνα και ενισχυτές στους λυράρηδες !!!
Θυμάμαι τότε την ανυπομονησία των μερακλήδων που μαζευόταν σαν μέλισσες, σαν μια μεγάλη παρέα αγκαλιασμένοι γύρω από το αυτοκίνητο που μόλις έφθανε στην είσοδο του παζαριού ανέβαζε την ένταση του μεγάφωνου για να τον ακούσουν αλλά και να διαφημίσει την νέα κυκλοφορία του δίσκου που τους είχε υποσχεθεί ότι θα έφερνε από την προηγούμενη Τρίτη !!! Συγκεκριμένα μου έχει μείνει αξέχαστο στην μέση της αγοράς του Πύργου όταν κυκλοφόρησε ο μεγάλος δίσκος του Κώστα Μουντάκη ” η ”Μάχη της Κρήτης” και ο ”Κρητικός Γάμος” με τα ”Κρητικά Νάκλια ” που έπαιζε το ΠΙΚ-ΑΠ πάνω στο καπό του αυτοκινήτου ο δίσκος όλη μέρα στο παζάρι μετατρέποντας το για κάποιες ώρες σε πανηγύρι και κάποιοι που αγαπούσαν τον Κώστα Μουντάκη φαινόταν εμφανώς συν επαρμένοι, μερακλωμένοι και συγκινημένοι..!!
Μεγάλη η αγάπη και συμπάθεια στα ορεινά χωριά των Αστερουσίων..!!
Ο Πύργος κάθε τρίτη εκτός από τον εμπορικό χαρακτήρα είχε πολλαπλό επικοινωνιακό χαρακτήρα γνωριμίες, συναντήσεις φίλων, αλλά και πολλά προξενιά ξετέλευαν σε γάμο με μια απλή γνωριμία και μόνο εμφανισιακά με τούς προξενητάδες να δίνουν μυστικά το ραντεβού στην αγορά του ‘’Πύργου’’ !!!
Μεγάλες συναντήσεις στο παζάρι του Πύργου όπως ο ερχομός του Ελβετού μουσικολόγου Samuel Baud-Bovy (Σάμουελ Μπω-Μποβύ … που ήρθε στίς 12 και 13 Απριλίου του 1954 στο παζάρι του Πύργου για μουσικές και παραδοσιακές καταγραφές !!!!! Φιλοξενούμενος σε ένα δωμάτιο δίπλα στο τότε συμβολαιογραφείο, συναντήθηκε εκείνη την ημέρα και κατάγραψε Εθιανούς να τραγουδούν το τραγούδι του Γάμου όπως της Μαρίας Κατσαπρακάκη- Κουτεντάκη της Μαρίας Κακουδάκη -Λουλάκη του Σταύρο Λουλάκη και του Μανώλη Μαθιουδάκη ,…. Καθώς και τον Γιάννη Βελεγράκη η ”Σωμαρά” να απαγγέλει Ερωτόκριτο και τον ποιητή Μανώλη Λουλάκη στο τραγούδι της ”Βοσκοπούλας” !!!!
Στα εγκαίνια στο πρώτο παζάρι στο Πύργο στίς 21 Ιουλίου του 1953 είχαν κατέβει από όλα τα χωριά και φυσικά από την Εθιά !!Ο πατέρας μου για αυτήν την ημέρα μου διηγήθηκε μεταξύ άλλων !!
Το απόγευμα έχουμε μαζευτεί οι Εθιανοί στο εστιατόριο που έκανε εκείνη την ημέρα ο Μανώλης Ιωάννου Βελεγράκης η ‘’Τσιριντάνης’’απο το Ροτάσι !! Είχαμε έρθει όλοι στο κέφι και στην όρεξη όπου κάποια στιγμή αντιληφθήκαμε οτι πέρασε ο Λυρατζάκης απέξω με αποτέλεσμα να το προσκαλέσουν στην παρέα δεν άργησαν να έρθουν στην όρεξη και στο κέφι με αποτέλεσμα να στείλουν κάποιο στο Μεσοχωριό για να φέρουν την λύρα !! Ήρθε η Βιολόλυρα άρχισαν οι κοντυλιές , βγήκαμε όλοι αγκαλιασμένοι σαν μια παρέα στον δρόμο της κεντρικής αγοράς και σταματούσαμε μπροστά σε κάθε κατάστημα όπου μετά το κέρασμα από τους καταστηματάρχες, στήναμε ένα χορό και συνεχίζαμε για το επόμενο μαγαζί !!!Αξιοσημείωτο ότι στην παρέα ήταν ο Μιχάλης Βελεγράκης η ”Σωμαρομιχάλης” ο οποίος έκανε διάφορα κωμικά τα οποία αποκαλούσε ‘’Γαλλικά πάσα’’ και η διασκέδαση ανέβαινε περισσότερο σκορπώντας κέφι και γέλιο !!! Κάποια στιγμή που αποφάσιζε να χορέψει πιάνοντας πρώτος στην ομπρός μεριά, γύριζε την ποδιά την υφαντή που φορούσαν τότε οι περισσότεροι και την δίπλωνε στην μέση του, έπιανε πρώτος στο μαλεβιζιώτη, έκανε τα Γαλλικά του πάσα (φιγούρες δικές του αυτοσχεδίαστες) και κάποια στιγμή σταματούσε απότομα ,ξαφνικά και απευθυνόμενους με ενθουσιασμό στην παρέα φώναζε: ‘’Γειά σας Κρήτες ‘’.. !!!!!
Σήμερα έχουν αλλάξει πολλά και η εικόνα δεν είναι όπως παλιά, και από τους παλιούς και λιγοστούς που έχουν παραμείνει και μας θυμίζουν με την παρουσία τους το παλιό παζάρι και την παλιά αγορά είναι ο Κωστής ο Τερζάκης ο ”Σωμαράς” στην καμάρα και στην είσοδο από τα ανατολικά του Πύργου που παραμένει στο ίδιο μαγαζί από το 1956, όπως και ο κουρέας ο Γιάννης ο Καπετανάκης που συνεχίζει το επάγγελμα του στο μέσον της αγοράς και αυτός από το ξεκίνημα του ‘’Παζαριού, ίσως και άλλοι !!
Ο Πύργος και το παζάρι μας σημάδεψε όλους μικρούς μεγάλους !! Εικόνες αξέχαστες, μοναδικές και νοσταλγικές !! Όλοι μας κρατάμε τίς καλύτερες αναμνήσεις και όλοι αναπολούμε ιδιαίτερα αυτά τα ευχάριστα παιδικά και ξέγνοιαστα χρόνια !!!
Το ευχαριστώ μου στην Κυρία Ελευθερία Βελεγράκη για την παραχώρηση των ιστορικών φωτογραφιών που πιστεύω ότι ήταν το ερέθισμα και πιστεύω ότι ξύπνησαν μνήμες σε πολλούς !!
Οι φωτογραφίες έχουν βγει ανατολικά από την είσοδο της κεντρικής αγοράς και στο βάθος βλέπομε την Δωρακιανή Χαλέπα !!!
Αν και παραδομένες στην φθορά του χρόνου …. μιλάνε και μας διηγούνται πολλά !!!!
Στην μνήμη όλων που φέραμε την αθιβολή τους !!!
* Ο Νικόλαος Εμμανουήλ Μαθιουδάκης είναι από την Εθιά
