Στις νότιες απολήξεις των κεντρικών Λευκών ορέων εκεί που γυμνές κορφές και οι μαδάρες γέρνουν, χαμηλώνουν νότια προς τα φαράγγια της Σαμαριάς και της Ελιγιάς, δίνουν την θέση τους στα πυκνοδασομένα βουνά τα οποία με την σειρά τους πέφτουν απότομα στην θάλασσα του Λιβυκού, σχηματίζοντας μία μοναδική ακτογραμμή με τον Ορμο της Αγ. Ρουμέλης.
Ανατολικά του όρμου και του οικισμού της Αγ. Ρουμέλης στα 4.5 χλμ, μέσω παραλιακού μονοπατιού, σχηματίζεται η παραλία του Αγ.Παύλου.
Μια τοποθεσία ερημική αφού δεν υπάρχουν δρόμοι παρά μόνο φαράγγια, μονοπάτια και τα δασωμένα από πεύκα γκρεμνά που κρατούν δυτικά από το φαράγγι της Ελιγιάς και την κορφή Παπά Κεφάλα έως πέρα ανατολικά στο μικρό ακρωτήριο πλάκα και στην τοποθεσία Σελούδα ψηλότερα στο Περίτεχνο καλντερίμι που οδηγεί βόρεια στο χωριό Αγ. Ιωάννη των Σφακίων.
Αυτά τα δασωμένα γκρεμνά πέφτουν απότομα, σχεδόν κάθετα από τα 600μ ύψος ως τους αμμόλοφους και την παραλία του Αγ. Παύλου. Ανατολικά της παραλίας από το μονοπάτι Ε4 βρίσκονται οι όρμοι Μάρμαρα του Φοίνικα του Λουτρού και Χώρας Σφακίων.
Σ’αυτήν την ερημική παραλία επί χίλια χρόνια στέκεται αλώβητος από τα κύματα του Λιβυκού πελάγους αλλα και τον πανδαμάτωρα χρόνο, ο αξιοθαύμαστος ιερός ναός του Αγ. Παύλου …
Παραλία και ναός υπάγονται διοικητικά στο ορεινό χωριό Αγ. Ιωάννης Σφακίων και στην εκεί εκκλησία του Ιωάννου του Θεολόγου (Γ’ Αρχιερατική Περιφέρεια Επαρχίας Σφακίων Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων).
Η παραλία αυτή μέχρι και την κτίση του ναού γύρω στα 1040μ.χ. έφερε το πανάρχαιο τοπωνύμιο «Οπίσω Γιαλός» όπως μαθαίνουμε από τα χειρόγραφα της διαθήκης του κτήτορα του ναού Αγ. Ιωάννη του Ξένου. Αντίστοιχο τοπωνύμιο με αντίθετη του «Οπίσω» έννοια που διατηρείται ακόμη, φέρει η παραθαλάσσια γειτονιά της Χώρας Σφακίων ο Μπρός γιαλος (Ομπρός Γιαλός).
Τα τοπωνύμια αυτά έρχονται από πολύ παλιά πρίν την έναρξη της Αραβοκρατίας 826 μ.χ (πιθανά να ακούγονταν ακόμη και από την Ελληνιστική–Ρωμαϊκή περίοδο), έχουν να κάνουν με την κυρίαρχη θέση της αρχαίας πόλης Φοίνικας στην Σφακιανή ακτογραμμή που αποτελούσε σημαντικό λιμάνι της Νότιας Κρήτης και επίνειο της αρχαίας Ανώπολης και της αρχαίας Αραδήν.
«Με βάση την σημαίνουσα θέση της πόλης αυτής προσδιορίστηκαν οι αιγιαλοί σε Ομπρός και Πίσω….» (Γίωργης Γρ. Σταματάκης Κρητικό Πανόραμα τ.23 σ102)
Τα παιχνίδια των ανέμων και της φύσης
Αυτή η μοναδική και ερημική παραλία του Αγ. Παύλου μήκους 1,5 χλμ είναι ανοιχτή με το μεγάλο καμπύλο περίγραμμα της στο Λιβυκό Πέλαγο. Οσο κι αν φαίνεται απάνεμη, είναι αποτέλεσμα αιώνιων φυσικών διεργασιών με πρωταγωνιστή τους ανέμους.
Απώντος του Βοριά, λόγω του τεράστιου δασομένου ορεινού όγκου που ορθώνεται επιβλητικά πίσω από την παραλία, ανεμπόδιστοι ο Λεβάντες, Ο Σορόκος, η Όστρια, ο Γαρμπής, ο Πουνέντες ακόμη και ο Μαίστρος κάνουν τα δικά τους παιχνίδια ανάλογα με την ένταση τους ανοιχτά του πελάγους…
Καθοδηγούν την θάλασσα του Λιβυκού σ’ ένα αιώνιο παιχνίδι δημιουργίας εναλοσόμενων χρωμάτων του νερού και της παραλίας με τους τεράστιους αμμόλοφους.
Γι’ αυτό η λουλουκιά θάλασσα του Λιβυκού σ’αυτήν την παραλία σχηματίζει αλλεπάληλους χρωματισμούς σ’ όλες τις αποχρώσεις του Μπλέ, γαλάζιου, πράσινου ακόμη και του άσπρου…
Γι’ αυτό είναι ασίγαστος ο φλοίσβος του νερού…
Γι’ αυτό οι αμμόλοφοι φθάνουν σ’ ορισμένα σημεία μέχρι τα τριάντα και σαράντα μέτρα ύψος, αναλαμβάνουν ρόλο «μεσολαβητή» στην αιώνια «κόντρα» μεταξύ ανέμων – θάλασσας με το βουνό και το πευκόδασος.
Να σταματούν, να οριοθετούν οι αμμόλοφοι το άπλωμα της ρίζας του πεύκου προς την θάλασσα… ίσα να παίρνει την αλμύρα. Μονάχα αυτό το καθάριο νερό των Λευκών Ορέων υπόγεια βρίσκει τον δρόμο προς την θάλασσα.
Σ’ ένα σημείο της παραλίας λίγα μέτρα πιο κάτω από το Ιερό του Ναού του Αγίου Παύλου αναβλύζει πηγαία μικρός ποταμός και χύνεται με ορμή στη θάλασσα – όταν τα χιόνια είναι αρκετά στα Λευκά Ορη. Τόσο όσο χρειάζεται για να γλυκαίνει η θάλασσα του Λιβυκού έτσι ώστε όταν αυτό ξαναγυρίζει με την δυνατή Οστρια, κύμα ολόκληρο να φτάνει μέχρι και το τρουλαίο κτίσμα του Αγ. Πάυλου, νά ‘ναι αυτή η γλυκάδα του νερού, η φυσική αντιδιαβρωτική προστασία του.
Πασχίζει αιώνες τώρα το βουνό να οργάνωση την άμυνα του για την διάβρωση της γής από την θάλασσα. Κατακρημνίζει τεράστιους όγκους βράχων από την μάζα του, με την βοήθεια της βροχής και των σεισμών, οι οποίοι κατρακυλώντας έχουν εναποτεθεί στις αμμουτσερές πλακούρες γυμνοί και όρθιοι, μετέωροι και ακλώνητοι να αποτελούν τον φυσικό κυματοθραύστη…
Ενας μεγάλος βράχος έχει κυλήσει μέσα στην θάλασσα (προφανώς πριν την κτίση του ναού) μπροστά από τον Αγ. Παύλο. Ναός και βράχος δίνουν από κοινού την μάχη, στέκονται και αντιστέκονται στον χρόνο και την θάλασσα.. Έτσι όπως ορθώνεται από το νερό αιώνια αγκυροβολημένος όπως είναι διχάζει τα κύματα μειώνει την ορμή τους όταν αυτά κατευθύνονται προς τον ναό.
Τον Χειμώνα σε μέρες με ηλιοφάνεια μετά από βροχές η καθαρότητα των χρωμάτων σε συνδυασμό με την απουσία της ζέστης του καλοκαιριού προσδίδουν μια άλλη διάσταση ζωής στην ερημικότητα του τοπίου της παραλίας… Αλαφραίνει ο τόπος, αμμόλοφοι και γυμνοί βράχοι χάνουν από τον όγκο και το βάρος τους, απόντος της ανθρώπινης παρουσίας, πρωταγωνιστούν ελεύθερα στον χώρο.
Μαζί με το κτίσμα του Αγ. Παύλου, που στέκει όρθιο σε σχήμα σταυρού με την ανάλαφρη βοτσαλωτή δόμηση του στις τοιχοποιίες του, να δένει μ’αυτό το προικισμένο φυσικό περιβάλλον ως αναπόσπαστο μέρος του…
Είναι όμως και αυτή η αδιάκοπη εναλλαγή της μέρας με την νύχτα σ’ αυτήν την ερημική παραλία. Όταν ο ήλιος σιγά – σιγά αποσύρεται από τούτο το κομμάτι της γής τα φθινοπωρινά σούρουπα καθώς βουτάει ανοιχτά του πελάγους της Αγ. Ρουμέλης αφήνει αυτήν την χρυσοκόκκινη ανταύγεια του, στο χρώμα της φωτιάς, βαθειά στον ορίζοντα και στην θάλασσα του Λιβυκού.
Είναι μία χρωμάτινη λουρίδα στενή και πορφυρή ανοιχτά του πελάγους χρυσοκόκκινη να τρεμοπαίζει με το λουλακί του νερού καθώς απλώνεται στην θάλασσα όσο έρχεται προς την ακτή, να κυριεύει τελικά βγαίνοντας, τον τόπο όλο.
Παλεύει τούτη την ώρα η νύχτα με την μέρα καθώς ο ήλιος ξεψυχά στο πέλαγος.
Ο ναός, οι αμμόλοφοι, το δάσος πίσω και τα γκρεμνά παίρνουν ξέθωρους χρωματισμούς του μώβ, ο ναός του Αγ. Παύλου και το τρουλαίο κτίσμα του αποκτούν με φόντο τους αμμόλοφους πίσω του αλλεπάλληλες μέσα σε δευτερόλεπτα γλυκές – απαλές γίηνες χρωματικές διαστάσεις και αποχρώσεις της ερήμου…
Μέχρι να κυριαρχήσει το μαύρο της νύχτας.
Τότε που το φθινοπωρινό λιγοστό φεγγάρι πέφτει νωρίς- νωρίς, βιαστικά δυτικά της Γαυδοπούλας στο πέλαγος και αποκαλύπτεται ένας άλλος ουράνιος έναστρος κόσμος πάνω από την απέραντη σκοτεινή πια θάλασσα του Λιβυκού.
Τότε ένας βαθύς ίσκιος φανερώνει το μπόι του. Το μαύρο σκοτεινό καμπυλόγραμμο περίγραμμα του, (του ορεινού όγκου), από την μια μεριά του όρμου έως την άλλη, να σφιχτοδένει την ανθρώπινη παρουσία δίνοντας στην νύχτα μια ονειρική υπόσταση κάποιου άλλου κόσμου… Χωρίς περιθώριο διαφυγής.
Μονάχα το αχνό φως των επτά κεριών που αντιφεγγίζει από τις επτά άτεχνες μικρές – σαν παιδικού κάστρου στην άμμο – θυρίδες του τρουλαίου κτίσματος του ναού και τα λιγοστά απόμακρα φωτάκια σαν πυγολαμπίδες μεσ’ στη νύχτα της Αγ. Ρουμέλης να επαναφέρουν, να θυμίζουν την επι γής μας παρουσία…
Το διεθνές μοναπάτι Ε4 και ο Αγ. Παύλος
Ενας κόσμος διαφορετικός στην κουλτούρα και την ποιότητα ως προς το περιεχόμενο της έννοιας «διακοπές» απ’ αυτόν των βορείων παραλίων (του μαζικού τουρισμού) κινείται αδιάκοπα, περιπλανάται σ’αυτά τα μέρη …στους Οπίσω Γιαλούς ιδιαίτερα κατά τους φθινοπωρινούς μήνες. Δεκάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας φύλλου θρησκεύματος και εθνικότητας γνωρίζουν περπατούν, ιδρώνουν, καθημερινά στο μονοπάτι του Ε4 για να νοιώσουν και να βιώσουν την ομορφιά και την απλότητα στις έννοιες περιβάλλον – Ιστορία – Φύση σ’αυτούς τους τόπους.
Απαραίτητη η στάση για όλους, λες και το επιβάλλει κάποιος άγραφος νόμος, στον Αγ. Παύλο. Λές και έρχονται ακόμη –πλήθος πιστών – να ακούσουν τον λόγο και να δούν τον Αϊ –κύρ Γιάννη τον Ξένο που ασκήτεψε εδώ πρίν από 1.000 χρόνια
Δυτικότερα του ναού στα 200μ. περίπου και λίγο πιο ψηλά τραβηγμένο από την παραλία, σχεδόν κρυμμένο από τους αμμόλοφους από την μεριά του βοριά, προβάλλει και το μοναδικό «σύγχρονο» κτίσμα σ’ αυτήν την παραλία.
Ένα «τρίκλητο» κεραμοσκεπές κτίσμα τριών μικρών συνεχόμενων δωματίων και ισόγειας απλής αυλής με καλαμοσκεπή, χώρος απλής και λιτής εστίασης για τους οδοιπόρους, ή απλού αγναντέματος και χαλάρωσης με την μόνιμη παρουσία της αγκυροβολημένης στην θάλασσα βάρκας.
Το «ντεκόρ» της αυλής εκτός από τα θαλασσινά βότσαλα στα πεζούλια, και των δύο βράχων που ορθώνονται στην άκρη της, συμπληρώνει ο κάθε λογής εξοπλισμός των περιπλανόμενων από Σούγια ή Αγ. Ρουμέλη προς χώρα Σφακίων, αραδιασμένος στην αυλή και τα πεζούλια:
Χρωματιστά σακίδια, μπατόν, σκονισμένες μπότες ορειβασίας κλπ. Η εικόνα αυτή του αραδιασμένου εξοπλισμού, δηλώνει και τον χαρακτήρα αυτού του κτίσματος.Αντιγράφουμε από τον αξιόπιστο και διεθνώς ανεγνωρισμένο ορειβατικό χάρτη 11.11 της Ανάβασης.
«Παρόλο που είναι κοντα στην Αγ. Ρουμέλη η ταβέρνα αυτή αποτελεί τον αγαπημένο σταθμό για όσους κάνουν την διάσχιση Αγ. Ρουμέλη – Σφακιά, Εξυπηρέτηση, πληροφορίες…»
Ο ναός, οι …γρίφοι της Ιστορίας, η Επιστήμη και η Παράδοση
Ο ναός του Αγ. Παύλου είναι από τα λίγα κτίσματα – μνημεία – της Μεζοβυζαντινής περιόδου, έχει προσδιορισθεί έπειτα από έρευνα η κτίση του στις αρχές του 11ου αιώνα και γύρω στα 1040μ.χ. μόλις 80 χρόνια από την λήξη της Αραβοκρατίας (826-961μχ) με την επαναφορά των Βυζαντινών στο νησί Β΄ Βυζ. Περίοδος (961-1205), που παραμένει στο σύνολό του ατόφιος, με ελάχιστες επιδιορθώσεις, όπως ήταν όταν ανεγέρθηκε.
Λες και ο δημιουργός του αλλά και οι τεχνίτες που τον έκτισαν πρίν 1.000 χρόνια ήθελαν μ’ αυτόν τον ναό να αφήσουν απτά σημάδια στους σημερινούς επιστήμονες αρχαιολόγους – αρχιτέκτονες-ιστορικούς να μελετήσουν την αρχιτεκτονική την τεχνοτροπία την ναοδομία την ιστορία του.
Η ναοδομία του ανήκει στον τύπο του Ελεύθερου Σταυρού με τρούλο. Ο τύπος αυτός αποτελεί εξέλιξη της Σταυρικής Βασιλικής. Οι τέσσερις κεραίες μένουν ελεύθερες και το κεντρικό τμήμα καλύπτεται με τρούλο.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Αναστάσιος Ορλάνδος (1887-1979) αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος, ακαδημαϊκός από τους σπουδαιότερους ερευνητές της Ελληνικής αρχιτεκτονικής και από τους θεμελιωτές της επιστήμης της Βυζαντινής τέχνης στην Ελλάδα και της Εκκλ. Αρχιτεκτονικής, ο επιστήμονας που αναστήλωσε την Ακρόπολη (1910-1917) και πλήθος μνημείων, μελέτησε και ασχολήθηκε με τα κτίσματα, τους ναούς του Αί – Γιάννη του Ξένου στα Χανιά.
Σύμφωνα με την κατάταξη του Αν. Ορλάνδου ο ναός του Αγ. Παύλου ανήκει στην παραλλαγή Ι που τον χαρακτηρίζουν τέσσερα, ισομήκη ή περίπου ισομήκη σκέλη που με μικρή εξοχή σχηματίζουν τον λεγόμενο «Ελληνικό» Σταυρό.
Ο αρχιτέκτονας από το Ηράκλειο Κων/νος Λασιθιωτάκης, με πλούσιο έργο στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, ανέλαβε το 1961 μικρά έργα προστασίας του ναού και περιγράφει:
«Απορείς πώς και γιατί ανοικοδομήθηκε ένα τέτοιος ναός, μάλιστα με πολλή φροντίδα κτισμένος, σ’ αυτήν την απρόσιτη ερημιά τόσο μακριά από τους ανθρώπους….Η κατασκευή είναι έντεχνη τόσο που προξενεί εντύπωση όταν μάλιστα κανείς έχει υπ’ όψιν του πόσο δύσκολοι είναι οι κατασκευαστικοί όροι της περιοχής. Με ιδιαίτερη φροντίδα έχει δουλευτεί η δυτική όψη με τις γωνιακές παραστάδες που φέρνουν τα τόξα καθώς αυξάνεται βαθμιδωτά το πλάτος τους και αποκτά μια ελαφρότητα το κτίσμα από την πλευρά αυτήν…».
Η αρχαιολόγος Αγγελάκη Βασιλική (εφορία αρχαιοτήτων Ρεθύμνου) στην πτυχιακή της εργασία ειδίκευσης το 2006: Η Παναγία στα Μυριοκέφαλα, ο Αί-κύρ Γιάννης στον Αλικιανό και ο Αγ. Παύλος στα Σφακιά, όψεις στην μεσοβυζαντινή αρχιτεκτονική στην Κρήτη, σημειώνει: «…μολονότι τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του Αγ. Παύλου συναντιούνται και σε άλλα μνημεία της Κρήτης, ως πλάσιμο όγκων και τελικό αρχιτεκτονικό και μορφολογικό αποτέλεσμα ο ναός δεν ομοιάζει με κανένα σωζόμενο μεσοβυζαντινό μνημείο της Κρήτης..» «…οι κεραίες του στεγάζονται με ημικυλινδρικές καμάρες στην διασταύρωση των οποίων υψώνεται τρούλος με κυλινδρικό τύμπανο …. Κατασκευασμένο από θαλάσσιες πέτρες και πορόλιθους… Μετά τον Αγ. Παντελεήμονα στα Νοπήγια ο Αγ. Παύλος αποτελεί το τελευταίο σωζόμενο μνημείο της μεσοβυζαντινής περιόδου στο οποίο εφαρμόζεται αυτός ο τύπος τυμπάνου…».
Τον κτήτορα του ναού τον μαθαίνουμε από την διαθήκη και το αυτοβιογραφικό κείμενο του Αί – Κυρ. Γιάννη του Ξένου από χειρόγραφο της Οξφορδης του 15ου -16ου αιώνα που πρωτοδημοσίευσε ο Βολλανδιστής μοναχός Hippolyte Delehaye το 1921 και αναδημοσίευσε στα Κρητικά Χρονικά το 1948 o Ν. Β. Τωμαδάκης ακαδημαϊκός (1907-1993) και όχι από αυτούσιο ίδιον χειρόγραφο του Αγίου την Χρονολογία που κοιμήθηκε στο Καβούσι Κισσάμου 11ος αιώνας.
Μεταγενέστερη παραλλαγή του χειρόγραφου αυτού σώθηκε σε χειρόγραφο στα Τσουρουνιανά Κισσάμου γραμμένο το 1844 από αντιγραφή παλαιότερου του 1703, του οποίου όμως αγνοείται η τύχη του όπως και μεταγενέστερου που υπήρχε στα Μυριοκέφαλα Ρεθύμνου.
Σύμφωνα με έρευνα του Γ. Αντουράκη (1936-2006) επίσης ακαδημαϊκού το αρχαιότερο κείμενο, αυτό της Οξφόρδης είναι αυθεντικότερο, προέρχεται είτε από την γραφίδα του αγίου είτε αποτελεί μεταγενέστερο αντίγραφο της ιδιόχειρης συγγραφής του.
Παρά την ανεπάρκεια αρχαιολογικών ευρημάτων, για την πλήρη ταυτοποίηση βίου του Αγίου και των Ναών του, με την συμβολή νεότερων επιστημόνων όπως του Μιχάλη Ανδριανάκη αρχαιολόγου και από εργασίες ειδικών κρητολογικών συνεδρίων έχουν αποσαφηνισθεί κάποια θέματα που έχουν να κάνουν με τον βίο του Αγίου, τα έργα του, τα κείμενα του, την λανθασμένη παλιότερα ταύτιση του με άλλον άγιο, θέματα ναοδομίας και χρονολόγησης των ναών του Ιωάννη του Ξένου.
Ο ναός του Αγ. Παύλου έχει ταυτοποιηθεί με τον κτήτωρα του από τις πληροφορίες του βίου του, το τοπωνύμιο της θέσης του και ως προς την χρονολόγηση του ναού.
Όμως παραμένει ο γρίφος ως προς την θέση του ναού να βασίζεται σε ενδείξεις – υποθέσεις και στην παράδοση.
Γιατί σ’αυτήν την θέση; Σ’αυτήν την απρόσιτη παραλία;
Ο Αϊ-Κυρ Γιάννης ο Ξένος στα πλαίσια του «ιεραποστολικού» του έργου και της δημιουργικής περιπλάνησης του από τον Σίβα της Μεσσαράς ως το Καβούσι Κισάμου στα χρόνια της αναμόρφωσης της μετά Αραβοκρατίας εποχής αναζητούσε τα βήματα του Απόστολου Παύλου όταν με πλοίο πέρασε από την Κρήτη.
Αναζήτησε την αρχαία πόλη Φοίνικα της Αγ. Γραφής μέρος της οποίας αποτελεί σήμερα το Λουτρό Σφακίων. Η ακμή της αρχαίας πόλης Φοίνικας οφειλόταν στο ασφαλές και απάνεμο λιμάνι της. Χάρη σ’ αυτό μνημονεύεται στην Αγία Γραφή (Καινή Διαθήκη-Πράξεις Αποστόλων). Όταν το καράβι που πήγαινε τον Παύλο να δικαστεί στην Ρώμη βρήκε δυνατούς ανέμους στους καλούς Λιμένες της Μεσσαράς «…τινά καλούμενο καλούς Λιμένας ως εγγύς ην πόλις Λασσαία…»
«…ανεθεύτου δε του λιμένος υπάρχοντος προς παραχειμασίαν οι πλείους εθεντο βουλήν αναχθήναι κακείθεν, εί πως δύναιντο καταντήσαντες εις Φοίνικα παραχειμάσαι, λιμένα της Κρήτης βλέποντα κατά λίβα και κατά χώρον..».
Δεν μπόρεσαν όμως να «ποδίσουν»γιατί ο άνεμος «..ο καλούμενος Ευροκλείδων..» θερμός δυνατός νοτιανατολικός άνεμος που δημιουργεί σφοδρή θαλασσοταραχή, τους έσπρωξε προς την Γαύδο.
«…συναρπασθέντος δε του πλοίου.. εφερόμεθα νησίον δε τι υποδραμόντες καλούμενην Κλαύδην μόλις ισχύσαμεν..» (Κλαύδη: H Γαύδος σήμερα).
Εν τέλει όπως πληροφορούμαστε σε παρακάτω εδάφιο των κειμένων της Αγ. Γραφής το πλοίο του αποστόλου Παύλου εναυάγησε στην νήσο Μίλητο, σημερινή Μάλτα…
Στο «οδοιπορικό των Σφακίων» το 1969 ο Γ. Μανουσάκης περιγράφει: «..Τώρα τα απομεινάρια του αρχάιου Φοίνικα είναι σπαρμένα ανάμεσα σε χαρουπιές, βράχους και θάμνα. Τοίχοι από απροσδιόριστα χτίρια μαυρισμένα από τον καιρό γειτονεύουνε με σύγχρονους σταχτωπούς ξεροτρόχαλους. Λίγο πιο πάνω από το χώμα υψώνεται εδώ μία βάση κολόνας, εκεί δύο σκαλοπάτια, παραπέρα τα υπολείμματα ενός τόξου.
Η κόγχη του Αγ. Παύλου μιας μεγάλης Βασιλικής που ήταν μητρόπολη στα (πρώτα) βυζαντινά χρόνια, ξεχωρίζει στον χώρο των ερειπίων.
Στην θέση του Ιερού στέκεται, πάνω σε δύο μικρές μαρμάρινες κολόνες ένα εικονοστάσι..»
Αυτήν την μεγάλη παλιά Βασιλική που υπήρχε προς τιμήν του Απόστολου Παύλου και τα ερείπια της αναζήτησε στον αρχαίο Φοίνικα ο Αι Ιωάννης ο Ξένος. Για να οικοδομήσει στην αρχαία θέση της τον ναό του Αγ. Παύλου.
Για κάποιους άγνωστους σ’ εμάς λόγους οδηγήθηκε δυτικότερα ανάμεσα των ερειπίων του αρχαίου Φοίνικα και της Αρχαίας Τάρας «..εις έρημον τόπον Οπίσω Αιγιαλόν..» και ίδρυσε «ευκτήριο» τον Αγ. Παύλο (οίκο προσευχής) τον ναό που βλέπουμε σήμερα.
Δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας όμως ότι για την παραλία αυτή, όπως και για αρκετές στην νότια Κρήτη, διατηρείται η παράδοση σύμφωνα με την οποία τον χώρο, την παραλία του Οπίσω Γιαλού είχε επισκεφθεί ο Απόστολος Παύλος και είχε βαπτίσει Χριστιανούς.
Ο Φλωρεντιανός Μοναχός περιηγητής Μπουoντελμόντι στα 1415 αναφέρει: «…είδα κάτω από αυτές τις υψηλές ακτές το εκκλησάκι του Αγ. Παύλου που κοντά του αναπηδά από μικρές φλέβες μεγάλη ποσότητα ψυχρότατου νερού. Ο Αρνος μας (ποταμός της Ιταλίας) με δυσκολία θα υπερηφανευόταν ότι έχει το διπλάσιο. Υστερα από μια μικρή διαδρομή, αυτά τα νερά χύνονται στην θάλασσα. Λένε ότι σ’αυτήν την εκκλησία ήλθε ο απόστολος Παύλος που δίδαξε το λόγο της αλήθειας και προσηλύτισε πολλούς ανθρώπους στην Χριστιανική πίστη.
Τώρα οι μοναχοί φροντίζουν την εκκλησία αυτή..».
Ανεξάρτητα από την Ιστορική Αλήθεια, η παράδοση και μόνο, η αναφορά των βιβλικών τόπων Φοίνικα – Γαύδου, η ύπαρξη παλαιότερα της Βασιλικής του Αγ. Παύλου στην περιοχή, η ερημότητα του τόπου σε συνδυασμό με την ύπαρξη του ναού του Αγ. Παύλου προσδίδεται μια ιστορικότητα και αγιότητα στον χώρο.
Ισως έτσι δικαιολογείται η ανέγερση του ναού στην παραλία αυτή σχεδόν πάνω στην άμμο και δίπλα στην πηγή που αναβλύζει το νερό των Λευκών Ορέων.
Σ’ αυτήν την πηγή που αναβλύζει το νερό των Λευκών Ορέων ο αείμνηστος Σφακιανός Παπάς Γιώργης, που κράτησε ζωντανό τον ναό επί δεκαετίες, όταν γίνονταν βάπτιση και λόγω κακοκαιρίας πήγαινε με τα πόδια, αντί της κολυμβήθρας που δεν μπορούσε να κουβαλά, ετελούσε το μυστήριο της βάπτισης σ’ αυτήν την πηγή…
Η λησμονιά των σημερινών ανθρώπων
Ο ναός του Αγ. Παύλου σήμερα συνεχίζει να στέκεται αλώβητος και ατόφιος αφημένος στην ερημότητα του τόπου χωρίς την φροντίδα της επίσημης συντήρησης του.
Σ΄ αυτόν τον τόπο τον Οπίσω Αιγιαλόν πρίν χίλια χρόνια αναζητήθηκαν τα πρώτα βήματα του απόστολου των Εθνών και κατά συνέπεια τα πρώτα βήματα για την εξάπλωση του Χριστιανισμού στην Μεγαλόνησο, με το αποστολικό πέρασμα.
Σημαντικά Ιστορικά γεγονότα. Ξεχασμένα;
Το αξιοθαύμαστο αυτό κτίσμα συμβολίζει ακριβώς αυτά τα γεγονότα όσο θα υπάρχει…
Δεν μπορεί να διανοηθούμε ότι μπορεί να καταρρεύσει ή και να υποστεί σοβαρές ζημιές… από την λησμονιά των ανθρώπων. Γιατί στον πανδαμάτωρα χρόνο και στα κύματα του Λιβυκού απέδειξε ότι αντέχει.
Στην λησμονιά όμως θ’ αντέξει;
Τελικώς η Αραβοκρατία που έκανε ερείπια την μεγάλη Βασιλική του Αποστόλου Παύλου στον αρχαίο Φοίνικα στο ακρωτήριο Μούρες δυτικά του Λουτρού, σε τι θα διαφέρει από την Λησμονιά;
«..Το βαρύ, μονολιθικό υπέρθυρο, από φαιά λατυποπαγή πέτρα διαστάσεων 1,15Χ0,50Χ021…» που περιέγραψε το 1961 ο Κων/νος Λασιθιωτάκης, έχει κόψει (διαμπερές) τώρα και αρκετά χρόνια..
Η νότια τοιχοποιία του ναού από την πλευρά της θάλασσας ανοίγει από ψηλά στην ανατολική πλευρά.. Τα βότσαλα που έχουν τοποθετηθεί μεταξύ των αρχιτεκτονικών μελών ( των πορόλιθων) σ’ ορισμένα σημεία έχουν πέσει μ’ αποτέλεσμα κάποια στιγμή να πέσουν και οι πορόλιθοι …
Οσο υπάρχει αυτός ο ναός θα θυμίζει σ’ εμάς αλλά και σε μελλοντικές γενναιές ότι αυτός ο τόπος είναι βιβλικός, άρα Αγιος τόπος, Τόπος ερημικός και Ιστορικός και έτσι πρέπει να παραμείνει. Με «ζωντανό» όμως το τεκμήριο του. Τον Αγ. Παύλο. Και οι… πατημασιές των περιπατητών και περιπλανώμενων στους αμμόλοφους του Αγ. Παύλου που κατά πολύ παράδοξο τρόπο μένουν ανέπαφες καθ’ όλη την περίοδο του Χειμώνα, δείχνουν την πολύτιμη ανθρώπινη παρουσία, έστω λιγοστής και πολυεθνικής, έστω μοναχικής και εποχικής που σέβεται χωρίς να ξέρει πολλά.. αλλά βλέπει και αισθάνεται.. που φυλάσσει άθελά του φύση–ιστορία-ναό ανεξαρτήτως εθνότητας και πίστης.
Αυτές οι πατημασιές αυτά τα ίχνη των ανθρώπων στους αμμόλοφους που δεν σβήνουν αλλά μένουν χρονιά με την χρονιά στην άμμο σαν στάμπα, έχουν να κάνουν με τα βήματα του απόστολου των εθνών; Και τα βήματα του Κτήτωρα του ναού Ιωάννη του Ξένου από την ασκητική περιπλάνηση και οδοιπορία του;
Μην με ακολουθάτε, είμαι χαμένος..
Σίγουρα δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε, μπορούμε όμως να μην λησμονήσουμε.
Μπορούμε να περιπλανηθούμε, να χαθούμε στην ερημιά αυτού του τόπου, να σεβαστούμε την φύση, την Ιστορία του και να φροντίσουμε ως κοινωνία και Εκκλησία αυτόν τον ναό όπως του ταιριάζει… να συνεχίσει να στέκεται για άλλα 1000 και πλέον χρόνια όρθιος…
Κατά Λίβα και κατά χώρον.
Βιβλιογραφία
-Δέσποινα Αθανασιάδου – Στεφανουδάκη Δρ. Βυζαντινής Φιλολογίας Αγιος Κυρ. Γιάννης ο Ξένος
-Αγγελάκη Βασιλική αρχαιολόγος Πτυχιακή Εργασία ειδίκευσης 2006 : Η Παναγία στα Μυριοκέφαλα – ο Αι. Κύρ Γιάννης στον Αλικιανό – ο Αγ. Παύλος Σφακίων. Οψεις μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής στην Κρήτη
–Σύλογος φίλων Ιεράς Μονής Οδηγήτριας CIBAS 2015
-Ο Αγ. Κυρ. Ιωάννης ο Ξένος ο εν τη Κρήτη
Chtristoforo Buondelmonti Φλωρεντιανιός Μοναχός
-Ενας γύρος της Κρήτης στα 1415
-Κρητικό Πανάρομα τ.23 σελ.98-119 Γιώργη Γρ. Σταματάκη
-Αγ. Παύλος χίλια χρόνια όρθιος στα κύματα.
-Γιώργος Μανουσάκης Καθηγητής Φιλόλογος Συγγραφέας – Ποιητής
-Οδοιπορικό των Σφακίων.
-Μιχάλης Ανδριανάκης Αρχαιολόγος Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης
-Μιχάλης Ανδριανάκης Ελλωτία τ.1 Ο Αγ. Ιωάννης Ο Ξένος και ο ναός του Αλικιανού
Πηγή: haniotika-nea.gr
