Του Ζαχαρία Καψαλάκη
«Δω πέρα η κάθε πέτρα έχει πελεκημένο ένα όνομα
κάπου από τρεις χιλιάδες χρόνια…
Κάθε λιθάρι έχει ζωγραφισμένο ένα άγιο
με άγρια μάτια και με μαλλιά σκοινένια…»
— Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη
Τα λόγια του ποιητή μοιάζουν να αντηχούν μέσα στον χρόνο, καθώς διασχίζει κανείς τα νοτιοδυτικά Αστερούσια, εκεί όπου η φύση και ο άνθρωπος περπάτησαν μαζί, αιώνες τώρα. Εκεί όπου η Ορθοδοξία και ο ασκητισμός άνθισαν στη θεοβάδιστη έρημο του Αγιοφαράγγου. Κι όμως, αυτός ο τόπος, ιερός και ιστορικός, εξακολουθεί να απειλείται – όχι από φυσικές καταστροφές, αλλά από τις επιλογές του σύγχρονου ανθρώπου.
Ένας τόπος που δέχεται συνεχώς επιθέσεις
Από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα, σχεδόν κάθε δεκαετία φέρνει μαζί της και έναν νέο «εχθρό» για το Αγιοφάραγγο και τα νότια Αστερούσια:
- Τη δεκαετία του ’80, οραματίστηκαν βιομηχανία τσιμέντου.
- Λίγα χρόνια αργότερα, πρότειναν παραθεριστικό οικισμό.
- Στη δεκαετία του ’90 έγινε σοβαρή απόπειρα «ξεπουλήματος» της περιοχής.
- Το 1996, μεθοδευόταν η δημιουργία ΧΥΤΑ βόρεια του Αγιοφάραγγου.
Αυτή η τελευταία προσπάθεια αποτράπηκε χάρη στις ενέργειες του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων και της 13ης Εφορείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, μετά από σχετικές ενστάσεις του δραστήριου Πολιτιστικού Συλλόγου Σίβα «Θέμος Κορνάρος». Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στην αείμνηστη αρχαιολόγο Κατερίνα Μυλοποτατάκη και στον επίσης αείμνηστο μετεωρολόγο Γιώργο Κορνάρο, που στάθηκαν μπροστάρηδες σ’ αυτή την προσπάθεια.
Προστασία μόνο στα χαρτιά
Το Αγιοφάραγγο δεν έχει μόνο θρησκευτική αξία, αλλά και σημαντικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Όπως ανέφερε το 1992 η τότε Υπουργός Πολιτισμού Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη, απαντώντας σε σχετική κοινοβουλευτική ερώτηση των βουλευτών Ηρακλείου του ΠΑΣΟΚ (Αποστολάκης, Μπαντουβάς, Σαρρής, Σκουλάς):
«Η περιοχή του Αγιοφαράγγου αποτελεί κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο και τόπο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, με ποικίλα μνημεία από τη Μινωική έως τη Βυζαντινή εποχή. Προστατεύεται από τις διατάξεις του ΚΝ 5351/32 “Περί Αρχαιοτήτων”, ενώ οποιοδήποτε έργο απαιτεί την έγκριση και επίβλεψη των αρμόδιων Εφορειών Αρχαιοτήτων.»
Κι όμως, παρόλη τη θεσμική προστασία, οι απειλές δεν σταματούν. Τα τελευταία χρόνια, το Αγιοφάραγγο και η γύρω περιοχή μπαίνουν στο στόχαστρο σχεδίων για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, ανεμογεννητριών, ακόμη και τουριστικών χωριών. Προτάσεις που όχι μόνο αλλοιώνουν το χαρακτήρα του τοπίου, αλλά και προσβάλλουν την πολιτισμική και πνευματική του κληρονομιά.
Και η συνολική πρόταση… αγνοείται
Πέρασαν δεκαετίες, όμως συνολική πρόταση για την προστασία και ανάδειξη των αρχαιολογικών και θρησκευτικών μνημείων των νοτιοδυτικών Αστερουσίων ακόμα δεν έχουμε δει. Οι απειλές συνεχίζονται, ο πολιτιστικός πλούτος μένει έκθετος, και η φωνή της τοπικής κοινωνίας σπανίως ακούγεται από τα κέντρα αποφάσεων.
Η ερώτηση παραμένει απλή, αλλά βασανιστική: Θα δούμε ποτέ ουσιαστική προστασία για το Αγιοφάραγγο; Ή θα συνεχίσουμε να παλεύουμε ανά δεκαετία με νέες μορφές απειλής, κάθε φορά πιο ύπουλες;
Η μνήμη, η ιστορία και η πνευματικότητα αυτού του τόπου αξίζουν περισσότερα από αδειοδοτήσεις και πρόχειρα επενδυτικά σχέδια. Αξίζουν όραμα και σεβασμό.
(Φωτογραφίες: Μιχάλης Ψωμαδάκης)
