Αφιέρωμα: Ο Μίκης Θεοδωράκης και το Πανεπιστήμιο Κρήτης
Του Γιώργου Κοντάκη, Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης
Στο παρόν τεύχος του Τρίτωνα φιλοξενούνται κείμενα ενδεικτικά της σχέσης του Μίκη Θεοδωράκη με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και με την Κρήτη, αποτιμήσεις του έργου του από ειδικούς επιστήμονες και μαρτυρίες φίλων και ομοτέχνων του σχετικές με την περιπετειώδη ζωή του. Ενημερώνουμε με αυτόν τον τρόπο τα νεώτερα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας -ειδικά τους φοιτητές μας- και το ευρύ κοινό πώς μέχρι σήμερα το Πανεπιστήμιο Κρήτης τίμησε τον αγωνιστή της ελευθερίας Μίκη Θεοδωράκη -τον μεγάλο «Απόντα», που μια παραγγελιά του, όπως διαβάζουμε στο παρόν τεύχος, είναι να τον θυμόμαστε ως «Μουσικό και επαναστάτη. Επαναστάτη μουσικό»1 . Όμως, τα παραπάνω «πεπραγμένα», συμπεριλαμβανομένου του παρόντος αφιερωματικού τεύχους, δεν εξαντλούν το χρέος του Ιδρύματός μας απέναντι στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος, το 2006, στο τέλος του Συμποσίου Μουσική και Συμπαντική Αρμονία, παρακάλεσε ευγενικά το Πανεπιστήμιο Κρήτης να συνεχίσει τη διεπιστημονική διερεύνηση του πολύπλευρου έργου του – «μια ελπίδα» του, που εκφράστηκε δημόσια ως εξής: «Τι θα γίνει λοιπόν με το έργο μου; Ό,τι γίνει, θα γίνει εδώ, στην Κρήτη. Δεν είναι δωρεά, αλλά μια ελπίδα, μια παράκληση προς το Πανεπιστήμιο Κρήτης, ότι η Κρήτη θα γίνει το λίκνο, αφού εδώ έγινε το πρώτο βήμα. Φανταστείτε, πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια με κάλεσαν να μιλήσω για αυτά τα πράγματα…». Ήδη στο Πανεπιστήμιο Κρήτης έχουν αρχίσει οι πρώτες συζητήσεις για το δεύτερο βήμα μίας νέας, διεπιστημονικής ερευνητικής προσέγγισης του αδιαίρετου έργου του, σε συνεργασία με άλλα Α.Ε.Ι. της χώρας και του εξωτερικού, με τον Παγκρήτιο Σύλλογο Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη και με άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς του νησιού και της χώρας μας. Με τον τρόπο αυτό συνεχίζουμε να τιμούμε μία σπάνια, οικουμενική, δημιουργική, αδέσμευτη προσωπικότητα, η οποία με παρρησία, νίκες, ήττες και βαρύ τίμημα έπραξε το Χρέος της απέναντι στην Πατρίδα μας και σε άλλες Πατρίδες, πάντα στο όνομα της «αρμονίας» – δηλαδή, των πανανθρώπινων δικαιωμάτων για ελευθερία, ειρήνη, κοινωνική δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια. Χρέος στον Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου μας, ο οποίος στις φυλακίσεις, στα βασανιστήρια και στις εξορίες απάντησε με αγώνες, νότες και ποίηση, υμνώντας έμπρακτα την αξία της ζωής όλων των όντων του πλανήτη – και με συνθέσεις σαγήνης υπερασπίστηκε το πανανθρώπινο δικαίωμα στο όνειρο.
Δείτε τον κατάλογο των περιεχομένων:
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Δημήτρης Μυλωνάκης Προλεγόμενα
Γεώργιος Κοντάκης Μίκης Θεοδωράκης: Το δεύτερο βήμα
Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ
Γιώργος Γραμματικάκης Ο δικός μας Μίκης Αντιφώνηση του Μίκη Θεοδωράκη κατά την τελετή απονομής του Χρυσού Μεταλλίου από το Πανεπιστήμιο Κρήτης (1996) Μιχάλης Ταρουδάκης Όταν το Πανεπιστήμιο Κρήτης παρουσίασε το Άξιον Εστί του Μίκη Θεοδωράκη – Μίκης Θεοδωράκης ΕΚ ΒΑΘΕΩΝ … από τους χαιρετισμούς στην έναρξη του Συμποσίου Μουσική και Συμπαντική Αρμονία
Κώστας Γεωργουσόπουλος Ο Αναγεννησιακός Θεοδωράκης
Γιώργος Νικολακάκης Μίκης Θεοδωράκης: Η εικόνα Συμπαντική Αρμονία Μίκης Θεοδωράκης 10 Μαρτίου 2006
Jerome Bruner Αρμονία και διχόνοια
Γιάννης Κουγιουμουτζάκης Και φυσικά δεν ησύχασε… Και μετά σωπάσαμε. Πήγαμε εκεί που η επιστήμη απλώς δεν μπορεί να πάει… Το έργο του Μίκη Θεοδωράκη στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΚΑΙ Η ΚΡΗΤΗ
Γιώργος Αγοραστάκης Μίκης Θεοδωράκης: Μουσικός και επαναστάτης
Μιχάλης Ταρουδάκης Καζαντζάκης και Θεοδωράκης: Η συνάντηση των δύο Οικουμενικών Ελλήνων
Γιώργος Ζεβελάκης O Μανόλης Αναγνωστάκης μέσα από τις Μπαλάντες του Μίκη Θεοδωράκη
Γιώργος Νικολακάκης Ο Μίκης Θεοδωράκης και ο «Εργοτέλης» Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων Πανεπιστημίου Κρήτης Συνεδριακό Κέντρο
ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Χρήστος Λεοντής Η γνωριμία με τον Μίκη Χρήστος
Λεοντής Μια μέρα αγωνίας…
Ελένη Καραΐνδρου Με τη σκέψη στον Μίκη Μίκης Θεοδωράκης: Ο άνθρωπος είναι μουσικό ον
Μάρτιος 2006 : Οι εργασίες του Διεθνούς Διεπιστημονικού Συμποσίου με τίτλο «Μουσική και συμπαντική αρμονία» προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη
Διαβάστε το ρεπορτάζ και οι φωτογραφίες του Ζαχαρία Καψαλάκη που κάλυψε δημοσιογραφικά τις εργασίες του Διεθνούς Διεπιστημονικού Συμποσίου με τίτλο «Μουσική και συμπαντική αρμονία» προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη το Μάρτιο 2006:
Έκπληξη η μεγάλη συμμετοχή στο Συμπόσιο
Ο Μίκης σε συμπαντική αρμονία με τη νεολαία…
Πάνω από 1.000 σύνεδροι παρακολούθησαν τις εργασίες του Διεθνούς Διεπιστημονικού Συμποσίου με τίτλο «Μουσική και συμπαντική αρμονία» προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη
Για ένα πράγμα θα πρέπει να είναι περήφανο το Πανεπιστήμιο Κρήτης και ιδιαίτερα το Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, καθώς και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου, που συνδιοργάνωσαν το Διεθνές Διεπιστημονικό Συμπόσιο με τίτλο «Μουσική και συμπαντική αρμονία» προς τιμήν του μεγάλου Έλληνα μουσουργού, Μίκη Θεοδωράκη: Ότι γνώρισαν το Μίκη Θεοδωράκη στη νεολαία του Πανεπιστημίου, στη νεολαία του νησιού, αλλά και στους απλούς ανθρώπους που είχαν την τύχη να παρακολουθήσουν το παραπάνω Συμπόσιο.
Ήταν ένα συμπόσιο διαφορετικό. Το θέμα του λίγο παράξενο: «Μουσική και Συμπαντική Αρμονία», όμως το τιμώμενο πρόσωπο σημαντικό: Μίκης Θεοδωράκης!
Σημαντικοί και οι συμμετέχοντες πνευματικοί ταγοί του τόπου: Κ. Γεωργουσόπουλος, Β. Κάλφας, Π. Καϊμάκης, Ν. Βαγενάς, Γ. Παπαμαστοράκης. Αλλά και ξένοι επιστήμονες όπως ο μεγάλος J. Bruner και οι: M. Campbell, R. Turner, B. Marker, K. Payne, K. Overy, K. Payne, L. Custodero, M. Gratier, D. Lee, C. Feldam, C. Trevarthen.
Στο κεφάλι του Συμποσίου, δυο καθηγητές του Πανεπιστήμιου Κρήτης οι κ. Γιάννης Κουγιουμουτζάκης και ο κ. Γιώργος Νικολακάκης.
Τόπος διοργάνωσης το συνεδριακό κέντρο Creta Maris στη Χερσόνησο και παρόντες πάνω από 1.000 σύνεδροι, αριθμός πρωτόγνωρος και απρόσμενος για τους διοργανωτές, με αποτέλεσμα να μη φτάσουν ούτε οι φάκελοι και τα έντυπα που είχαν τυπωθεί για τις ανάγκες του Συνεδρίου.
Παρόντες στο Συμπόσιο ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Παλλήκαρης οι Βουλευτές κ. Σχοιναράκη, Στρατάκης και Ματζαπετάκης, ο Νομάρχης Ηρακλείου κ. Σαρρής, ο νομάρχης Χανίων κ. Κατσανεβάκης, ο Δήμαρχος Χερσονήσου κ. Δανέλλης, ο πρώην πρύτανης του Π. Κ. κ. Γραμματικάκης κ.α.
Η δομή
Το Συμπόσιο ήταν χωρισμένο σε οκτώ ενότητες:
Στους Δρόμους του Αρχαγγέλου
Συμπαντική Αρμονία
Θεωρίες Μουσικής στην Αρχαία και τη Σύγχρονη Ελλάδα
Η Μουσική των Σφαιρών και των Ημισφαιρίων του Νου
Η Μουσική των Ζώων
Η Μουσική των Ανθρώπων και η Γένεσή της
Κοινωνική Αρμονία
Συμπαντική, Κοινωνική και Μουσική Αρμονία
Συνοψίζω τα πιο χαρακτηριστικά σημεία:
Δ. Σαρρής: Είναι ένας Κρητικός, Έλληνας, Ευρωπαίος
Στο χαιρετισμό του ο Νομάρχης Ηρακλείου κ. Δημήτρης Σαρρής τόνισε μεταξύ των άλλων: «Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένας Κρητικός, Έλληνας, Ευρωπαίος. Αυτοί οι τρεις ομόκεντροι κύκλοι αποτελούν τα θεμέλια της ύπαρξής του, της δημιουργίας του, της εμπλοκής και της δέσμευσής του.
Ξεκίνησε από την Ελευσίνα και από την Κρήτη (γήπεδο Εργοτέλη) τις συναυλίες του προς τον Λαό, που απετέλεσαν και το λίκνο των μετέπειτα λαϊκών συναυλιών, γιατί ήθελε να πάρει δύναμη από τους αρχαίους και τους σύγχρονους προγόνους του.
Πραγματοποίησε πάνω από 2000 συναυλίες στην Ελλάδα και σε όλη την Υφήλιο. Αγώνας για την Ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μοναδικός συνθέτης, αυθεντικός συγγραφέας, ποιητής μεγάλης ευαισθησίας.
Το μουσικό του έργο είναι από τα μεγαλύτερα και τα πιο ποικίλα όλων των εποχών.
Έδωσε φωνή στους μεγαλύτερους ποιητές του 20ου αιώνα, στους βραβευμένους με Νόμπελ Σεφέρη, Νερούντα, Ελύτη και Λόρκα, Ρίτσο, Αναγνωστάκη Σικελιανό, Χικμέτ, Ελευθερίου, Γκάτσο, Λειβαδίτη, Καμπανέλλη, Παπαδόπουλο, Γιάννη και Μίκη Θεοδωράκη. Πιστεύει στο ζωογόνο και ανωθρώσκοντα ρόλο για τους σύγχρονους Έλληνες της γνώσης της προσφοράς των αρχαίων Ελλήνων προγόνων μας στην ανθρωπότητα».
Γ. Κουγιουμουτζάκης: Αναζητώντας τον Κρητικό Μίκη Θεοδωράκη
Απαντώντας σε πέντε βασικά ερωτήματα παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο βιογραφικό του Μίκη Θεοδωράκη, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, δίνοντας βάρος στον «Κρητικό» Μίκη, αλλά και στο «Μουσικό» Θεοδωράκη.
– Γιατί η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Κρήτης αποφάσισε ομόφωνα να ανακηρύξει τον Μίκη Θεοδωράκη Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών;
– Ποια ήταν εκείνα τα κρίσιμα πρώιμα βιώματα που συνέτειναν στη διαμόρφωση της πολυτάλαντης και δημιουργικής προσωπικότητάς του;
– Με ποιους τρόπους ο Μίκης Θεοδωράκης υλοποιεί στη ζωή, την κοινωνική δράση και το έργο του το Συν- της Σύνθεσης;
– Ποιοι λόγοι τροχοπέδησαν το ενδιαφέρον μας για μια προσωπικότητα, την οποία πολλοί λαοί διακαώς θα ήθελαν να συγκαταλέγεται στα μέλη τους;
– Ποιες είναι οι άγνωστες κρητικές ρίζες του Μίκη Θεοδωράκη;
Γ. Νικολακάκης: Μίκης Θεοδωράκης – Η Εικόνα
Τη δική του άποψη για το μεγάλο μας Μουσουργό κατέθεσε στο Συμπόσιο ο έτερος των οργανωτών κ. Γιώργος Νικολακάκης, καθηγητής επίσης του Πανεπιστημίου Κρήτης: «Ο Θεοδωράκης από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 αποτελεί μια ξεχωριστή persona του εθνικού αρχικά και στη συνέχεια του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Η αγωνιστική -στράτευση, η μουσική δημιουργία, η πολιτική και πολιτιστική δράση συντίθενται σε μια εικόνα που εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου για να ενσωματώσει μια σειρά από έντονα συμβολικά στοιχεία που σκιαγραφούν τη σημασιολογική της πολυπλοκότητα. Με βασικά σημαίνοντα τις φωτογραφικές απεικονίσεις του, επιχειρούμε τη διερεύνηση μιας παρουσίας, που με αφετηρία τους άξονες μουσική και ποιητική, διατρέχει το δεύτερο ήμισυ του 200υ αιώνα και δι αντιδρά με τα μεγάλα κοινωνικά πολιτικά και πολιτισμικά φαινόμενα και γεγονότα που σημάδεψαν την εποχή μας».
J. Bruner: Οι Νόμοι της Κοινοτικής Αρμονίας
Για τους «Νόμους της Κοινοτικής Αρμονίας» έκανε λόγο ο 90χρονος, αλλά πάντα νέος, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης κ. Jerome Bruner στην εισήγησή του: «Το μυστικό της αρμονίας, φυσικά, είναι «η ενότητα στην πολλαπλότητα», το να ενοποιείς τα πολλά σε κάτι πιο ενιαίο και αυτοσυντηρούμενο. Η αρμονία προϋποθέτει την τιθάσευση μίας προηγηθείσας δυσαρμονίας. Πάρτε για παράδειγμα την «κοινοτική αρμονία» όπου οι άνθρωποι ζουν ειρηνικά μεταξύ τους. Το βασικό προαπαιτούμενο είναι η αμοιβαία εκτίμηση της διαφοράς – διαφορές συμφερόντων, τρόπων σκέψης, τρόπων ζωής. Ένα σύστημα κατάκτησης της αρμονίας παρέχει τα μέσα για την ένταξη της διαφοράς σε μία λειτουργική σχέση…
Μ. Θεοδωράκης: Συμπαντική Αρμονία
Τη δική του άποψη για τη Συμπαντική Αρμονία, έδωσε στην εισήγηση του ο κ. Μίκης Θεοδωράκης, σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Τα πρώτα χρόνια της ζωής μου από τα 1925 έως τα 1930 τα έζησα στη Λέσβο. Το σπίτι μας ήταν πλάι στη θάλασσα και τα βράδια συνηθίζαμε να κοιμόμαστε στο ύπαιθρο κάτω από τον έναστρο ουρανό. Ο πατέρας μου, που τον ενδιέφερε η αστρονομία, αν και ήμουν πολύ μικρός, επέμενε να μου μιλά για τα ουράνια σώματα, τους αστερισμούς και τους γαλαξίες, έτσι που τελικά ο ουράνιος θόλος να χαραχτεί βαθιά μες στην ψυχή μου και να γίνει αναπόσπαστο μέρος του θυμικού και στη συνέχεια του πνευματικού μου κόσμου.
Έτσι ο χάρτης με τον Γαλαξία του μουσικού μου έργου θα πρέπει να θεωρηθεί ως η αντανάκλαση εκείνου που χαράχτηκε στην παιδική μου ψυχή και που όπως αποδείχθηκε δεν ήταν για μένα μια απλή εικόνα με άστρα, αλλά κάτι το πολύ βαθύτερο που έφτανε στα μύχια του εαυτού μου, που με αναστάτωνε. Όσο ωρίμαζα, συνειδητοποιούσα όλο και πιο πολύ ότι μετουσιωνόταν μέσα μου σε μια θάλασσα μουσικής που μου ζητούσε να ανακαλύπτω κάθε φορά κάποιες από τις αναρίθμητες μορφές της και να τις δίνω μια συγκεκριμένη μουσική υπόσταση.
Έτσι οδηγήθηκα στο να ακούω είτε να νομίζω ότι ακούω, όπως ο Πυθαγόρας, τη μουσική των πλανητών και των ουράνιων σφαιρών, για να καταλήξω στην διατύπωση της θεωρίας μου για την Συμπαντική Αρμονία, η οποία όμως στην ουσία επαναλάμβανε όσα είχαν ήδη αποκαλύψει οι Πυθαγόρειοι πριν από 2.500 χρόνια. Ασυγχώρητο βεβαίως από μια πλευρά είναι το ότι δεν γνώριζα τότε ακόμη (ήμουν 16 χρονών) τον Πυθαγόρα και την θεωρία του (τον ανακάλυψα αργότερα), αξιοσημείωτο όμως -ας μου επιτραπεί να πω- είναι το ότι κατέληξα έστω και μετά 2.500 χρόνια στα ίδια συμπεράσματα εντελώς μόνος, οδηγημένος βασικά από τις δικές μου εμπειρίες, τις οποίες απέκτησα γράφοντας μουσική».
