* αναφορά στην Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου), που θεσπίστηκε από τον ΟΗΕ από το 1972 για την ενημέρωση σχετικά με περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Της Ερμιόνη (Έμη) Γιαλύτη*
Στα της νομοθεσίας: η ραγδαία υποβάθμιση του περιβάλλοντος κυρίως λόγω της ρύπανσης, της μείωσης των φυσικών πόρων και της συνακόλουθης ενεργειακής κρίσης, έκανε έκδηλη την ανάγκη για νομοθετικές περιβαλλοντικές ρυθμίσεις τόσο στον Διεθνή όσο και στον Κοινοτικό χώρο. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα αποτελούν τα συμπτώματα των προτύπων κατανάλωσης και συμπεριφοράς, σε μία κοινωνία η οποία δεν αντιλαμβάνεται το πεπερασμένο των φυσικών πόρων του πλανήτη.
Ωστόσο, η περιβαλλοντική προστασία στηρίζεται σήμερα σε ένα νέο μοντέλο «βιώσιμης ανάπτυξης». Σε αυτό, η οικονομία παραμένει σημαντική, αλλά εντάσσεται ισότιμα στα ανθρωπογενή συστήματα και γίνεται σαφής η περιβαλλοντική της εξάρτηση. Έτσι, παρατηρείται ότι ενώ στις ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων δεν υπήρχε καμία αναφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, σήμερα πλέον το περιβάλλον τυγχάνει αξιοσημείωτης νομικής προστασίας, μέσω πλήθους διατάξεων και ρυθμίσεων του Κοινοτικού Δικαίου.
Από την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ (1992) και μετά, το περιβάλλον πλέον αντιμετωπίζεται ως κοινοτική πολιτική και όχι ως επιμέρους δράση. Έτσι αποκτά αυτοτελή νομική κατοχύρωση στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και ορίζονται οι επιδιωκόμενοι ειδικοί στόχοι (προστασία περιβάλλοντος και ανθρώπινης υγείας, ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων).
Και επειδή οφείλουμε να είμαστε ενήμεροι ως πολίτες της Κοινότητας, ας δούμε επιγραμματικά κάποιες από τις βασικές αρχές της περιβαλλοντικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
- η αρχή της ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στις κοινοτικές πολιτικές: το περιβάλλον παύει να είναι απλή παράμετρος και προάγεται σε κύρια συνιστώσα και των άλλων κοινοτικών πολιτικών προστασίας και ελέγχου της περιβαλλοντικής δράσης.
- η αρχή της επικουρικότητας: η Κοινότητα δε διαθέτει τεκμήριο αρμοδιότητας για θέματα που άπτονται του περιβάλλοντος, αλλά επεμβαίνει όταν το έννομο αυτό αγαθό διασφαλίζεται με μεγαλύτερη επιτυχία με τη δική της δράση και όχι από εκείνη των κρατών μελών. Η αρχή αυτή συνιστά έκφραση της αποκέντρωσης και της δημοκρατικής αρχής.
- η αρχή της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης: οι προσβολές στο περιβάλλον θα πρέπει να αποφεύγονται εκ των προτέρων. Η προληπτική αντιμετώπιση είναι πιο αποτελεσματική από ότι η κατασταλτική, καθώς οι δραστηριότητες μπορεί να έχουν και μη αναστρέψιμα αποτελέσματα για το περιβάλλον. Επιπρόσθετα η αρχή της προφύλαξης αποτελεί ένα είδος επιφυλακής, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν επαρκείς επιστημονικές γνώσεις γύρω από ενδεχόμενους κινδύνους και δυσμενείς επιπτώσεις έργων και δραστηριοτήτων.
- η αρχή της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος κατά προτεραιότητα στην πηγή: η δυσμενής επίδραση κάθε δραστηριότητας στο περιβάλλον πρέπει να περιορίζεται στην πηγή της ρύπανσης, όπου είναι απαραίτητο να γίνεται και η καταπολέμηση της πριν διαχυθεί σε ευρύτερο χώρο. Η αρχή αυτή έχει εφαρμογή και σε περιπτώσεις διασυνοριακών ρυπάνσεων καθώς και μεταφοράς επικίνδυνων υλικών ή διαχείρισης αποβλήτων.
- η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»: η επιβολή οικονομικής επιβάρυνσης σε αυτόν που προκαλεί περιβαλλοντική βλάβη στηρίζεται στη λογική ότι κατά αυτόν τον τρόπο οι επιχειρηματίες αποκτούν το απαραίτητο κίνητρο για αναζήτηση «καθαρών τεχνολογιών» και λιγότερο ρυπογόνων.
Η ανθρώπινη διάσταση
Οι πολλές και διαφορετικές θεωρήσεις για το τι σημαίνει προστασία περιβάλλοντος και αειφορία, έχουν οδηγήσει σε μία κοινή διαπίστωση: Δεν είναι πια μια θεωρητική έννοια, και Δεν είναι κάτι που περιστασιακά κάνουμε συλλέγοντας απορρίμματα, εξοικονομώντας ενέργεια, φροντίζοντας να είναι καθαρή η θάλασσα, ή ανακυκλώνοντας.
Το περιβάλλον, πέρα από όλες τις νομοθετικές ρυθμίσεις και πέρα από κάθε δράση που αναδεικνύει τη σημαντικότητά του, έχει μια δεσμευτική και αμφίδρομη σχέση με τον άνθρωπο. Από την ώρα που ανοίγουμε τα μάτια μας το πρωί, έως το βράδυ της ίδιας ημέρας, αλληλεπιδρούμε κάθε στιγμή με το περιβάλλον. Καθώς οδηγούμε, δουλεύουμε καπνίζουμε, πλένουμε, κολυμπάμε, μαγειρεύουμε, καταναλώνουμε… Όλα οδηγούν στο περιβάλλον και από εκεί επιστρέφουν σε μας…
Μπορεί να φαίνεται απλοϊκή διαπίστωση, όμως στην ουσία είναι μια συνειδητοποίηση που θα πρέπει να ενσωματώσουμε στην ίδια μας την ύπαρξη. Όπως η υγεία, οι ανθρώπινες σχέσεις, η διαβίωση, η εργασία. Είναι το περιβάλλον μέρος της έμβιας υπόστασής μας, και όχι μία θεσμική παράμετρος.
Δεν χρειάζεται επομένως, απλά να υιοθετήσουμε δράσεις και συμπεριφορές «φιλικές προς το περιβάλλον». Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι…Είμαστε το περιβάλλον!!!
* Η Ερμιόνη (Έμη) Γιαλύτη είναι Γεωλόγος Α.Π.Θ., Msc Γεωτεχνικός Πολυτεχνείου Κρήτης Τομέας: «Γεωτεχνολογία & Περιβάλλον
