Της Ερμιόνης (Έμη) Γιαλύτη*
Διευκρίνιση: το κείμενο που ακολουθεί, έχει αποκοπεί από κάθε είδους συναισθηματική φόρτιση που όλοι μας ανθρώπινα έχουμε κατά καιρούς, απέναντι στη δυσάρεστη επικαιρότητα. Οι αναφορές έχουν καθαρά ρεαλιστικό και τεχνικό χαρακτήρα, για ευνόητους λόγους. Αυτό τονίζεται προς αποφυγή κάθε αιχμής για πολιτική ή ρητορική αναλγησία.
Στην ενασχόλησή μου για 22 χρόνια ως Γεωλόγος – Γεωτεχνικός, στατιστικά, έχω δει κάθε είδους καθίζηση, ερπυσμό, κατολίσθηση, αστοχία, όχι μόνο στο νησί μας αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε κάθε εδαφικό ή βραχώδη σχηματισμό, με άλλο τρόπο και για άλλο λόγο κάθε φορά. Ειδικά για την περιοχή της Κρήτης, εάν έβαζα κάθε φορά μία κουκκίδα στο χάρτη, δεν θα υπήρχε περιοχή που να μην είναι «σημαδεμένη» (…κάποιες βέβαια με πιο επιβαρυμένο ιστορικό).
Δρόμοι κομμένοι, κατασκευές ρηγματωμένες, βουνά σε μορφή λασπορροής, ογκόλιθοι βράχων στη μέση του δρόμου, εδαφικές μάζες μετακινούνται κατά περιοχές, γέφυρες καταρρέουν τμηματικά και πολλά άλλα που θα μπορούσαν να είναι σκηνές από ταινία, ή υλικό προσομοίωσης για μάθημα τεχνικών κατασκευών.
Όταν έρχονται σε επαφή οι κατασκευές με το έδαφος, αυτή δεν είναι πάντα μια «ειρηνική συνύπαρξη» λόγω διαφορετικών αντοχών και ιδιοτήτων των υλικών. Η αλληλεπίδραση εδάφους – κατασκευής μοιάζει με ένα στοίχημα που βάζει ο άνθρωπος με τη φύση. Χρησιμοποιεί όλη την γνώση και την τεχνική του και παρ’ όλα αυτά, η πραγματικότητα μπορεί να υπερβεί κατά πολύ όχι μόνο τις προβλέψεις του έργου, αλλά και κάθε πιθανότητα που έχει ιστορικά εμφανιστεί.
Τα τελευταία χρόνια, τα έντονα φυσικά φαινόμενα σε όλη την Ευρώπη, στα οποία εντάσσονται και οι εξαιρετικά ακραίες καιρικές συνθήκες του φετινού χειμώνα στην Κρήτη, έχουν κλονίσει μια οριακή ισορροπία σε κάποιες «ήδη επισφαλείς» περιοχές. Και επειδή συνήθως κάθε αστοχία κινητοποιεί μία νέα, προκαλούνται αλυσιδωτές, πολυπαραμετρικές αντιδράσεις .
Χωρίς να υπάρχει η αναγκαιότητα μαθήματος Γεωλογίας, αναφέρεται επιγραμματικά πως η κυριότερη αιτία των αστοχιών, είναι οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Αποφυγή υπερφόρτωσης κλιτύων, διευθέτηση κοιτών χειμάρρων, διαμόρφωση αναβαθμών στα πρανή, αποστράγγιση και διευθέτηση υδάτων, είναι κάποιες από τις απαιτούμενες ενέργειες για ένα ακριβή σχεδιασμό και λειτουργία στη διάρκεια ζωής του έργου.
Τα έκτακτα φαινόμενα (καιρικές συνθήκες, σεισμοί) και οι συνοδές τους συνέπειες, έστω και με λίγα χιλιοστά μετακινήσεων, μπορούν αθροιστικά να κάνουν τη διαφορά. Όχι λόγω κάποιας κοσμογονικής αλλαγής, αλλά λόγω της διατάραξης της φυσικής ισορροπίας που «εν σοφία» υπάρχει. Ένα μικρό χαλίκι που φεύγει από τη θέση του, μπορεί να ξεκλειδώσει την κατάπτωση μεγαλύτερων βραχωδών όγκων.
Το νερό που μας κάνει να χαιρόμαστε όταν γεμίζουν τα φράγματα, είναι το ίδιο που διεισδύει στις ρωγμές, δημιουργώντας ολισθηρές επιφάνειες με αποτέλεσμα νέες βραχοπτώσεις. Το νερό είναι που ξεπλένει ή διαλυτοποιεί το συνδετικό υλικό των πετρωμάτων, τα οποία χάνοντας τη συνοχή τους, αποσαθρώνονται και κατολισθαίνουν. Οι ετήσιοι κύκλοι του νερού, μέσω διόγκωσης και συρρίκνωσης των εδαφών, είναι αμείλικτοι για την ευστάθεια των πρανών και των κατασκευών που εδράζονται πάνω τους. Το νερό δυστυχώς αποτελεί ευλογία και κατάρα την ίδια ημέρα, την ίδια στιγμή. Αφήνει το ίχνος του ανεξίτηλο, μέσα σε δευτερόλεπτα μπορεί να διαλύσει μια πέτρινη γέφυρα που γερνούσε ήσυχα και με αξιοπρέπεια για χρόνια, αλλά σε μία στιγμή, ξεπέρασε τα όρια ανθεκτικότητας και λειτουργίας της.
Οι δυσμενείς φυσικές συνθήκες βέβαια, αν και σημαντικές, δεν είναι ο μόνος λόγος. Κακοτεχνίες, λάθος σχεδιασμός, ελλιπείς μελέτες, υπερεκτίμηση των παραμέτρων, μπορεί συχνά να έχουν συμβάλλει όλα αυτά τα χρόνια σε μία κατάσταση που ήταν ήδη επιβαρυμένη, και δεν είναι ξαφνικό αποτέλεσμα του φετινού χειμώνα. Είναι σαφές πως σε ένα νησί με τόσο έντονη μορφολογία και ποικιλία σχηματισμών του υποβάθρου, δε γίνεται να αποκατασταθούν όλες οι δυσκολίες και τα κακώς κείμενα σε 4, 8 ή 10 χρόνια.
Μπορούμε να καταλογίσουμε τις ευθύνες εκεί που πρέπει, μπορούμε και πρέπει να απαιτήσουμε βελτίωση σχεδιασμού των κατασκευών, αρκεί και εμείς οι ίδιοι:
- Να συναισθανόμαστε και τη σοβαρότητα των αστάθμητων παραγόντων σε μία «εξ’ορισμού» φυσική καταστροφή
- Να κατανοήσουμε πως δεν είναι σημερινό μόνο το πρόβλημα μιας αστοχίας, αλλά αποτέλεσμα αθροιστικής επιβάρυνσης πολλών ετών (γήρανση των κατασκευών)
- Να αποδεχτούμε και την ευθύνη που μας αναλογεί, στην άκριτη και άκρατη παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση
- Να συνειδητοποιήσουμε πως δεν είναι όλες οι περιοχές όμοιες και κυρίως δεν είναι όλες κατάλληλες για κάθε χρήση, δεν είναι πάντα οι συνθήκες σταθερές
- Να γνωρίζουμε πως σε όποιο βαθμό ετοιμότητας κι αν βρίσκεται ένας φορέας, δεν είναι δυνατόν να βρίσκεται ταυτόχρονα παντού για να αναχαιτίσει φαινόμενα ακραίας έντασης στα οποία εμπλέκεται και ανθρώπινη δράση. Δε μπορεί επίσης να προλάβει ταυτόχρονα να προβλέψει βλάβες σε κατασκευές παλαιότητας πολλών δεκάδων ετών. Μπορεί να θωρακιστεί για μελλοντικά συμβάντα, δυστυχώς κάποιες φορές μαθαίνοντας με το δυσάρεστο τρόπο τις αδυναμίες ανά περιοχή, μπορεί να θεραπεύσει τις αστοχίες, να σχεδιάσει προβλέποντας ασφαλείς νέες κατασκευές …και αυτό οφείλει να κάνει.
Όμως πρέπει να αποφασίσουμε όλοι μας: η άλωση της φύσης δε μπορεί να μείνει χωρίς συνέπειες, ούτε και μπορεί να αποτελεί μόνιμα την απάντηση στα αμέτρητα «γιατί» που ανακύπτουν μετά το πρώτο σοκ της είδησης! Πόσοι από όσους κατασκευάζουν κτίρια, κατοικίες, βιοτεχνίες, ξενοδοχεία κλπ, συμπεριέλαβαν στο κόστος υλοποίησης μία σοβαρή γεωτεχνική έρευνα του υπεδάφους? Πόσοι φρόντισαν για τα θεμέλια, εκτός από την ανωδομή? Πόσοι επέλεξαν να δαπανήσουν χρήματα για να διαγνώσουν τις συνθήκες ευστάθειας του σπιτιού τους και όχι για την εσωτερική διαρρύθμιση? Από την εμπειρία μου, θα πω πολύ λίγοι ποσοστιαία, και μόνο σε περιοχές με ήδη διαπιστωμένα φαινόμενα αστοχιών. Και ακόμα πιο λίγοι, αυτοί που το έκαναν συνειδητά και όχι επειδή τους υποχρέωσε κάποιος νόμος ή η πολεοδομία. Τι σημαίνει λοιπόν αυτό? Ότι πρέπει να πάθουμε για να μάθουμε; Ότι αγνοούμε την κοινή λογική? Όταν αλλάξουμε τη νοοτροπία αυτή, θα σταματήσουμε να πατάμε θυμωμένα και δακρυσμένα εικονίδια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα σταματήσουμε να εκτοξεύομε αδιακρίτως κατάρες σε κάθε αρμόδια αρχή και φορέα.
Θα φροντίζουμε για νόμιμη και ασφαλή δόμηση, για συνειδητοποιημένο σχεδιασμό, επειδή έτσι ορίζουν οι φυσικές και τεχνικές συνθήκες, όχι επειδή «κάποιος μας υποχρέωσε» και προσπαθούμε να γλιτώσουμε το κόστος. Γιατί αν το αποφύγουμε σε χρήματα, θα το πληρώσουμε πολλαπλάσιο μετά και ίσως σε δυσβάσταχτη μονάδα μέτρησης. Αξίζει τον κόπο τέτοιο αντίκρισμα;
Στα της νομοθεσίας: οι αρμοδιότητες μιας Περιφέρειας σε ότι αφορά την Πολιτική Προστασία, περιλαμβάνουν συντονισμό, ετοιμότητα, αντιμετώπιση και αποκατάσταση των καταστροφών, μέσω του απαραίτητου δυναμικού και μέσων. Προηγούμενο στάδιο αυτού, η περιφερειακή ανάπτυξη να περιλαμβάνει ακριβή σχεδιασμό, πρόληψη, εναρμονισμό με τις ευρωπαϊκές και διεθνείς προδιαγραφές. Προηγούμενο στάδιο αυτού, να είμαστε οι πολίτες διατεθειμένοι να αλλάξουμε τρόπο σκέψης και νοοτροπία.
Όπως έλεγε ο Ιπποκράτης, «πριν θεραπεύσεις κάποιον, ρώτησέ τον αν είναι πρόθυμος να αφήσει όλα αυτά που τον αρρωσταίνουν». Αν είμαστε λοιπόν έτοιμοι, καιρός να αφήσουμε την λογική του «πάντα φταίνε οι άλλοι» και να δούμε τι μερίδιο ευθύνης αναλογεί στον καθένα μας.
Πριν από όλες τις τεχνικές αστοχίες λοιπόν που συχνά βλέπουμε, επικρίνουμε, αναλύουμε, ας φροντίσουμε να μην μας συμβαίνει η σπουδαιότερη: η Αστοχία στην κρίση.
* Η κ. Ερμιόνη (Έμη) Γιαλύτη είναι Γεωλόγος Α.Π.Θ. Msc Γεωτεχνικός Πολυτεχνείου Κρήτης
Υποψήφια Περιφερειακή Σύμβουλος με το Συνδυασμό Στ. Αρναουτάκη για την Π.Ε. Ηρακλείου
