Η 21η Μαρτίου είναι η Διεθνής Ημέρα για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων και του ρατσισμού στην κοινωνία και την εκπαίδευση. H Ημέρα αυτή αποτελεί μια ευκαιρία για να επικαιροποιηθούν και ενισχυθούν οι δράσεις για την προάσπιση των δικαιωμάτων όλων των παιδιών και την αποτροπή φαινομένων ρατσισμού, ξενοφοβίας και διακρίσεων μέσα στη σχολική κοινότητα.
Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας, όπως ορίζεται στο άρθρο 2 του Συντάγματος. Ο προσανατολισμός αυτός επιβάλλει την απαγόρευση των διακρίσεων κάθε είδους, όπως επιβεβαιώνεται στο άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγματος, όπου ρητά ορίζεται ότι όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων.
Η ανάγκη καταπολέμησης των διακρίσεων, και δη των αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών που ενισχύουν τον ρατσισμό υπαγορεύεται, επιπλέον, και από διεθνείς συμβάσεις που δεσμεύουν τη χώρα. Ειδικότερα, η απαγόρευση των διακρίσεων με βάση τα ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά ομάδων ή προσώπων (όπως η φυλή, το χρώμα, η θρησκεία, οι γενεαλογικές καταβολές, η εθνική ή εθνοτική καταγωγή, η αναπηρία, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η ταυτότητα φύλου) θεμελιώνεται στην αρχή της προστασίας της ελευθερίας και αξιοπρέπειας του ανθρώπου, καθώς και στις αρχές της δίκαιης και ίσης μεταχείρισης χωρίς διάκριση. Τα δικαιώματα και οι ελευθερίες αυτές κατοχυρώνονται σε πολλά διεθνή κείμενα και συμβάσεις, που εδώ και δεκαετίες συγκροτούν το διεθνές πλέγμα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Ο.Η.Ε, στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα και τα πρόσθετα πρωτόκολλα, στη Διεθνή Σύμβαση «περί καταργήσεως πάσης μορφής φυλετικών διακρίσεων» του 1966 (κύρωση με το Ν.Δ. 494/1970), στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας του 1984, στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989, στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο και στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και στις Ιδρυτικές Συνθήκες, καθώς και στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το οποιοδήποτε όμως νομοθετικό πλαίσιο αποδεικνύεται αποτελεσματικό μόνον δια της ενεργούς συμμετοχής και στάσης όλων των πολιτών.
Η εκπαίδευση συγκεκριμένα, δεν εξαντλείται, όπως είναι γνωστό, στη μετάδοση γνώσεων. Οφείλει να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες, να υπηρετεί την καταπολέμηση των προκαταλήψεων και να προκρίνει πρακτικές που θα διέπονται από αντιρατσιστικό πνεύμα, από την αποδοχή της ετερότητας και από τις ανθρωπιστικές αξίες. Ιδιαίτερα σήμερα, αυτοί οι σκοποί είναι πρωταρχικής σημασίας, καθώς τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας παρατηρείται πολλαπλασιασμός των κρουσμάτων βίας, φυλετικών διακρίσεων, ξενοφοβίας και ρατσισμού σε όλες τις μορφές του, όπως τεκμηριώνεται και από την πρόσφατη Έκθεση του Επιτρόπου του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα κ. Νιλς Μούιζνιεκς (2013), η οποία αφορά στα εγκλήματα μίσους, στην ανάπτυξη λόγου μίσους, στα νομοθετικά κενά, στις κακές διοικητικές πρακτικές που συνδέονται με τα προαναφερθέντα και διαπιστώνει την έξαρση των εγκλημάτων ρατσιστικού μίσους εναντίον μεταναστών αλλά και άλλων κοινωνικών ομάδων στη χώρα μας.
Ο ρόλος της εκπαίδευσης μέσα στο σύγχρονο πλουραλιστικό και πολυπολιτισμικό πλαίσιο αναδεικνύεται πρωταρχικός. Το Σχολείο έχει όλα τα εχέγγυα για να βοηθήσει τους/τις μαθητές/μαθήτριες να οικοδομήσουν τις αξιακές τους θέσεις και να τους καθοδηγήσει ατομικά και ομαδικά ώστε να επιτευχθούν:
- η ειρηνική συνύπαρξη των ατόμων που ζουν σε μια χώρα, στη βάση της ισονομίας και της ισότητας,
- η αλληλοκατανόηση και αλληλοεκτίμηση των ανθρώπων,
- η αποδοχή και ο σεβασμός της πολιτισμικής ετερότητας, γιατί η διαφορά είναι δικαίωμα και όχι προνόμιο,
- η καταπολέμηση ρατσιστικών τάσεων, προκαταλήψεων και εκδηλώσεων μισαλλοδοξίας και ξενοφοβίας, ώστε οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες που ζουν σε μια χώρα να μπορούν να επικοινωνούν απρόσκοπτα μεταξύ τους και να συμβάλλουν στην πρόοδο και την ευημερία της,
- η εμπέδωση της αλληλεγγύης,
- η παροχή ίσων ευκαιριών σε όλα τα άτομα για εργασία, εκπαίδευση και κοινωνική και οικονομική ανέλιξη και πρόοδο.
Τα μέλη της σχολικής κοινότητας πρέπει να μη σιωπούν, να μην παραμένουν απαθή ή αδιάφορα και κυρίως να μην φοβούνται να ενημερώνουν τους αρμοδίους ή να καταγγέλλουν τα φαινόμενα της βίας, των φυλετικών διακρίσεων και του ρατσισμού που μπορεί να διαπιστώνονται στον χώρο του σχολείου. Η ρατσιστική βία δεν έχει θέση σε μια δημοκρατική κοινωνία και σε ένα δημοκρατικό σχολείο και όσοι την ασκούν θα πρέπει να τιμωρούνται.
Ενδεικτικά θέματα των δράσεων μπορεί να είναι:
- Μαθαίνω για τον ρατσισμό και τις διακρίσεις και για τα δικαιώματα κάθε παιδιού.
- Όλοι μαζί οικοδομούμε το σχολείο της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης. Τι μπορούμε να κάνουμε για να υπερασπιστούμε συμμαθητές/συμμαθήτριές μας που γίνονται θύματα ρατσισμού.
- Τι είναι ο ρατσισμός και ποια τα είδη του. Μήπως φέρομαι ρατσιστικά χωρίς να το συνειδητοποιώ; “Πώς θα ένιωθα αν…Πώς νιώθει το θύμα του ρατσισμού; “
- «Είμαστε διαφορετικοί αλλά είμαστε ίσοι».
- Μπαίνω στη θέση ενός παιδιού πρόσφυγα παίζοντας το διαδικτυακό παιχνίδι «Το ταξίδι της φυγής» της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες
Οι εκπαιδευτικοί για αναζήτηση σχετικού υλικού μπορούν να ανατρέχουν στις ακόλουθες ιστοσελίδες:
Συνήγορος του Πολίτη, http://www.synigoros.gr
Συνήγορος του Παιδιού, http://www.0-18.gr
Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, http://www.unhcr.gr
Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, http://diaforetikotita.gr/
Unicef, http://www.unicef.gr/reports/symb.php#2
Διεθνής Αμνηστία – Ελληνικό τμήμα, http://amnesty.org.gr
Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, http://www.ministryofjustice.gr
Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, http://www.nchr.gr
Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, http://www.hlhr.gr/index.php
Ινστιτούτο για Δικαιώματα, Ισότητα και Ετερότητα (Ιnstitute for Rights Equality & Diversity), http://www.i-red.eu/?i=institute.en.home
Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας,
http://www.hlhr.gr/images/site/1010/1035_large/report2013final.pdf
ΕΚΘΕΣΗ του Νιλς Μούιζνιεκς, Επιτρόπου του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, μετά την επίσκεψή του στην Ελλάδα από τις 28 Ιανουαρίου έως την 1η Φεβρουαρίου 2013
https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=2053623&Site=CommDH&BackColorInternet=DBDCF2&BackColorIntranet=FDC864&BackColorLogged=FDC864
COMPASS-Καινοτόμα Εκπαιδευτικά Εργαλεία για την Εκπαίδευση Εκπαιδευτών στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, http://www.minedu.gov.gr/publications/docs2012/120517_compass_edition_gr.pdf
Κέντρο Εκπαιδευτικών Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ, http://kemete.sch.gr/?p=719 και Σχολείο χωρίς σύνορα : βιβλίο της καθηγήτριας, του καθηγητή
Οδηγός αντιρατσιστικής εκπαίδευσης, http://users.auth.gr/gtsiakal/tsiakalos_book.pdf
Εκπαιδευτικό υλικό του Ιδρύματος της Βουλής:
α) Τι είναι ρατσισμός; Ποια τα είδη του; http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/racism/0_3racism.pdf
β) Εργαστήρι 1: «Οι διαφόρων ειδών Άλλοι» http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/racism/0_7racism.pdf
γ) Εργαστήρι 2: «Είμαι ρατσιστής; Ένα καθημερινό τεστ» http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/racism/1_5racism.pdf
