Γράφει ο Δρ Ζαχαρίας Καψαλάκης*
Τα πρώτα στοιχεία για την ύπαρξη σχολείου στο Χάρακα τα συναντούμε σε έγγραφα του 1862. Συγκεκριμένα οι «προεστώτες του Χωρίου» Νικόλαος Αποστολίδης και Νικόλαος Ζαχαριουδάκης με επιστολή τους προς την Δημογεροντία βεβαιώνουν ότι «ο κύριος Εμμανουήλ Παππαδάκης διδάξας εν τω χωρίω μας μερικά παιδιά…».
Ένα από αυτά τα παιδιά ήταν ορφανό και ζητούν από την Δημογεροντία να πληρωθεί ο δάσκαλος με 80 γρόσια, μέσω της Ορφανικής Τράπεζας .
Νέα προσπάθεια για την ίδρυση σχολείου γίνεται το 1863.
Η Δημογεροντία με επιστολή της στον Ιερέα και στους Δημογέροντες του Χάρακα, τους ζητά να βρουν κατάλληλο οίκημα, προκειμένου στο χωριό να ιδρυθεί Σχολείο.
Η προσπάθεια όμως αυτή δεν τελεσφόρησε, με πιθανότερο λόγο την έλλειψη καταλλήλου χώρου, προκειμένου να φιλοξενηθεί το Σχολείο.
Για τον ίδιο λόγο αποτυγχάνει και η νέα προσπάθεια της Δημογεροντίας την Άνοιξη του 1870.
Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του Μουεβίνη Μονοφατσίου και μέρους Ρίζου Μ. Π. Μαστοράκη: «… σπεύδω να σας πληροφορήσω ότι ομίλησα όσον ηδυνάμην εις τους Δημογέροντας του χωρίου Χάρακα περί συστάσεως αλληλοδιδακτικής Σχολής, αλλ’ επειδή οι άνθρωπο υστερούντο ένεκα της παρελθούσης εποχής δεν έβαλον αμέσως εις ενέργειαν το έργον και μόλις τώρα ήρχησαν να επιδιορθώνουν οίκημα τι, και άμα τελειώσει η επιδιόρθωσίς του θέλουμεν ειδοποιήσει την έντιμον Δημογεροντίαν όπως αποστείλη τον διδάσκαλον…»
Το φθινόπωρο του 1872, όλα ήταν έτοιμα.
Το οίκημα είχε επιδιορθωθεί, όπως ενημερώνουν οι Δημογέροντες του χωριού την Δημογεροντία Ηρακλείου και έτσι αυτή προχωρεί στην ίδρυση της «Δημοτικής Σχολής Χάρακος».
Με επιστολή της προς τους Δημογέροντες του χωριού με ημερομηνία 1η Νοεμβρίου 1872, τους γνωστοποιεί ότι διόρισε δάσκαλο τον Μιχαήλ Σιβάκη.
Ο Μιχαήλ Σιβάκης εργάζεται πρώτη φορά ως δάσκαλος και έχει τελειώσει την Ελληνική Σχολή Ηρακλείου.
Τα μαθήματα άρχισαν στις 22 Νοεμβρίου, όπως πιστοποιούν ο εφημέριος του χωριού παπα – Γρηγόριος, ο επιστάτης Αγγελής Κουντάκης, και οι Έφοροι της Σχολής Μανόλης Ζερνιάς, Αναγνώστης Κοκολάκης, Αναγνώστης Κεφαλάκης, Εμμανουήλ Ζαχαριουδάκης και Καπετάν Χαράλαμπος Αγγελιδάκης.
Ο μισθός του δασκάλου είναι 250 γρόσια. Ως επίτροπό του ορίζει τον αδελφό του Γεώργιο Σιβάκη, προκειμένου να λαμβάνει τους μισθούς του.
Οι ελλείψεις της νεοϊδρυθείσης Σχολής είναι πολλές.
Σε πρώτη προτεραιότητα μπαίνουν οι πίνακες αναγνώσεως, τους οποίους ζητούν από τη Δημογεροντία οι Έφοροι της Σχολής.
Σημαντικές πληροφορίες για τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του Σχολείου μας δίνει ο Διευθυντής της Δημοτικής Σχολής Αρρένων Ηρακλείου Εμμανουήλ Νιωτάκης, ο οποίος παρευρέθη στις καλοκαιρινές εξετάσεις.
Στο Σχολείο ήταν γραμμένοι 38 μαθητές, αλλά στις εξετάσεις προσήλθαν οι 29, τους οποίους ο δάσκαλος παρέλαβε όλους αρχάριους και στους οποίους δίδαξε Ανάγνωση, Γραφή και Αριθμητική.
Στην ανώτερη τάξη φοίτησαν 9 μαθητές.
Διάβασαν ανάγνωση από την Ηθική του Κάμπη καλώς, ενώ είπαν «…δε και εκ μνήμης εκ της Ιεράς Κατηχήσεως και Ιεράς Ιστορίας. Εκ δε της Αριθμητικής, δύο μεν έκαμον Πολλαπλασιασμόν, τρεις Αφαίρεσιν, οι δε λοιποί τέσσερες Πρόσθεσιν»
Η επόμενη τάξη είχε τρεις μαθητές οι οποίοι ανέγνωσαν καλά από την Παιδική Βιβλιοθήκη ενώ «… είπον και εκ μνήμης εκ Προσευχηταρίου, εκ δε της Αριθμητικής Πρόσθεσιν».
Έντεκα μαθητές φοιτούσαν στην αμέσως επόμενη τάξη. Σύμφωνα με την έκθεση του Νιωτάκη «… ανέγνωσαν εις το Μέγα Αλφαβητάριον τινές μεν καλώς, τινές δ’ ού. Είπον δε και ούτοι εκ μνήμης εκ του Προσευχηταρίου. Εκ δε της Αρηθμητικής Αρίθμησιν. Οι δε λοιποί ανέγνωσαν εκ των πινάκων, οι μεν λέξις, οι δε συλλαβές, οι δε ούτε συλλαβάς».
Η επίσκεψη του Νιωτάκη έφερε στο φως και τα πρώτα σοβαρά προβλήματα του σχολείου, που έχουν να κάνουν τόσο με τη φοίτηση των μαθητών (παράπονα του δασκάλου), όσο και από την συμπεριφορά του δασκάλου (παράπονα των γονέων).
Ο Σιβάκης παραπονέθηκε «…ότι οι μαθηταί απουσιάζουσι πολλάκις και ότι, τινές αυτών αφότου ήρχισε το θέρος δεν ενεφανίσθησαν πλέον. Μετά το τέλος όθεν των εξετάσεων απήγγηλα τοις παρούσι των γονέων αυτών προτροπήν τινά, την οποίαν ήχον επί τούτου συντεταγμένην. Μετά δε τούτο και ο Έπαρχος, όστις ήτο παρών μεθ’ όλων των υπαλλήλων αυτού, ωμίλησεν αυτοίς πολλά περί τούτου και παρήγγηλεν εις τον διδάσκαλον να τω αναγγέλλη τίνες των γονέων κωλύουσι τα τέκνα αυτών του να φοιτώσι τακτικώς εις το Σχολείον, δια να τοις επιβάλλη πρόστιμον».
Αλλά και οι γονείς είχαν τα δικά τους παράπονα με το δάσκαλο, αλλά και τη δικαιολογία για την ελλιπή φοίτηση των παιδιών τους: «Τινές των γονέων μοι παρεπονέθησαν κατ’ ιδίαν ότι, ο διδάσκαλος μεταχειρίζεται τα τέκνα αυτών με μεγάλη σκληρότητα και δια τούτο αναγκάσθησαν πολλοί να τα αποσύρωσι».
Απρόβλεπτη ήταν όμως και η συνέχεια μεταξύ των γονιών και του δασκάλου, καθώς και τα γεγονότα που θα ακολουθούσαν.
Στις 27 Αυγούστου 1873, κάτοικοι από τα χωριά Χάρακα, Πύργο, Δωράκι, Ασήμι, Πραιτώρια και Στέρνες, στέλνουν επιστολή στην Δημογεροντία Ηρακλείου, κατηγορώντας τον δάσκαλο. «Ο τρόπος, η διαγωγή και η συμπεριφορά του νυν παιδαγωγού της διαληφθείσης Σχολής μας κατέστησαν πλέον ανυπόφορα, εφ’ ω και προλαμβάνοντες καθικετεύομεν υμάς ίνα, ευαρεστόμενοι, αποσύρητε τον εν λόγω διδάσκαλον…».
Όμως στον αντίποδα της παραπάνω επιστολής, οι έφοροι της Σχολής και Δημογέροντες των χωριών, στέλνουν άλλη επιστολή στη Δημογεροντία, γράφοντας τα ακριβώς αντίθετα.
Συγκεκριμένα κατηγορούν τους υπογράφοντας την πρώτη επιστολή, ότι «…δεν έχουν τέκνα εν αυτή ή επιθυμούν να παύση όλως διόλου, άλλοι δε θέλοντες να συστηθή συγγενής αυτών δάσκαλος και ως εκ τούτου πάντες ούτοι ασήμαντοι άνθρωποι, δηλαδή ούτε έφοροι ούτε Δημογέροντες του χωρίου έκαμαν…». Τέλος ζητούν να παραμείνει ο ίδιος δάσκαλος, γιατί αν αντικατασταθεί ο δάσκαλος και έλθει άλλος θα παρουσιαστεί «..ετέρα φατρία πράτουσσα ομοίως και έτσι θα ερημωθή η Σχολή…».
Μετά τη λήψη των επιστολών αυτών, στο θέμα παίρνει θέση η Δημογεροντία, με επιστολή της στους Ιερείς και Δημογέροντες των χωριών της περιοχής, αναφέρει ότι θα παραμείνει ο ίδιος δάσκαλος αφού έχει τα απαραίτητα προσόντα, αλλά η συμπεριφορά του θα διορθωθεί αφού του έγιναν οι απαραίτητες συστάσεις…
(Φωτογραφία: Κουκλινός, από τη σελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Χάρακα)
* Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι συνταξιούχος Δάσκαλος και Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Το κείμενο που δημοσιεύεται αποτελεί απόσπασμα από την ανέκδοτη εργασία του: Δημοτική Σχολή Χάρακα – Έτος Ιδρύσεως 1872
