Γράφει ο Γιώργος Δαμιανάκης
Στην ιστορική πορεία του τόπου μας, υπήρχαν άνθρωποι που αγωνίστηκαν με όποιο μέσο είχαν, για να ζούμε σήμερα εμείς ελεύθεροι και να απολαμβάνουμε τους καρπούς της ελευθερίας. Άλλοι αγωνίστηκαν με το μυαλό και την δύναμή τους, άλλοι δαπάνησαν τους κόπους και τα περιουσιακά τους στοιχεία και άλλοι έδωσαν την ζωή τους πολεμώντας. Η επίσημη ιστορία του Ελληνικού Κράτους, δυστυχώς, δεν έχει καταγράψει και δεν έχει τιμήσει όλους αυτούς τους αφανείς ήρωες.
Σε κάποια χωριά και πολύ περισσότερο σε ένα ορεινό κεφαλοχώρι της Κρήτης, οι απόγονοι κάποιων αγωνιστών, έχουν φροντίσει να αναδειχθεί η δράση τους σε μεγάλο βαθμό και να μπει το όνομα των προγόνων τους σε πολλούς δρόμους και σε κοινόχρηστους χώρους, χωριών και μεγάλων πόλεων.
Υπάρχουν όμως και άλλοι με ισάξια, ή μεγαλύτερη προσφορά στους αγώνες για την ελευθερία της πατρίδας, που δεν έχουν αναδειχθεί. Έμειναν στην αφάνεια είτε από ταπεινοφροσύνη, είτε δεν είχαν κάποιον να αναδείξει την προσφορά τους.
Ένας από αυτούς τους αφανείς αγωνιστές, ήταν και ο ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ!
ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Ο Χαρίδημος γεννήθηκε στο Τυμπάκι το 1830, από γονείς της οικογένειας των γηγενών κατοίκων «Καπετανάκη», που σε μεγάλο πλήθος συνεχίζουν να ζουν σήμερα στη κωμόπολη της Δυτικής Μεσαράς. Ο τόπος είχε περάσει εκείνα τα χρόνια από την Τουρκική στην Τουρκοαιγυπτιακή κατοχή του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου.
Του Μεχμέτ Αλή, που με τους πασάδες Χασάν Πασά και Χουσεΐν Μπέη, το 1823 και 1824 έσπειραν τον όλεθρο στην επαναστατημένη και σχεδόν ελεύθερη Κρήτη! Όχι μόνο έσφαξαν χριστιανούς αλλά έκαψαν, κατέστρεψαν και ισοπέδωσαν χωριά!
Ο Χασάν Πασάς, έκανε το μεγάλο έγκλημα στο σπηλαίου της Μιλάτου και την καταστροφή του Λασιθίου.
Ο Χουσεΐν βρήκε τη Μεσαρά σχεδόν αφύλακτη, γιατί:
- Οι Σφακιανοί και Ανωγειανοί φιλονικούσαν για το ποιος θα είναι αρχηγός.
- Πολλοί Μεσαρίτες άφηναν τις αμυντικές θέσεις τους, γύρω από την Αγία Βαρβάρα και επιδίδονταν στις ζωοκλοπές με τα αιγοπρόβατα και άλογα, που άφησαν επίτηδες ελεύθερα σαν δολώματα οι Τουρκοαιγύπτιοι.
Μπαίνοντας στη Μεσαρά έκαψε, ισοπέδωσε και εξαφάνισε έξι χωριά:
Αγίους Δέκα – Αμπελούζο – Πόμπια – Πετροκεφάλι – Κουσέ – Τυμπάκι και συνέχισε την δολοφονία των χριστιανών μέσα στο σπήλαιο Μελιδόνι του Ρεθύμνου.
Γεννήθηκε λοιπόν, σε μια εποχή που οι γονείς του Καπετανάκη και οι άλλοι χριστιανοί κάτοικοι του Τυμπακίου, προσπαθούσαν να ξαναφτιάξουν τα σπίτια, τις περιουσίες, τα νοικοκυριά, με το γιαταγάνι του κατακτητή έτοιμο να τους κόψει το λαιμό, για ασήμαντη αφορμή!
Μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο δύσκολο τόπο, δεν άργησε να πάρει το δρόμο του χαΐνη (επαναστάτη), ακολουθώντας τους συντοπίτες του Ψωμαδάκη, Χελιδόνη, Σκουντή και άλλους οπλαρχηγούς. Δεν άργησε να μπει στο σώμα του Μιχάλη Κόρακα και να χρισθεί οπλαρχηγός Πυργιώτισσας τριάντα έξι (36) χρονών, στην εξέγερση του Αρκαδίου το 1866.
Η συναναστροφή του με σημαντικά πρόσωπα από Πετροκεφάλι, με σκοπό την ελευθερία της Κρήτης, τον έφερε κοντά στην οικογένεια των Μιχελινάκη.
Τον επόμενο χρόνο μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, παντρεύεται το 1867 με την κόρη του Χατζή Κωνσταντή Μιχελινάκη, Ειρήνη. Με την Ειρήνη είχαν μια κόρη την Ευαγγελία. Για την συνέχεια της οικογένειας δεν έχω στοιχεία.
Για την κόρη τους Ευαγγελία, το μόνο στοιχείο που έχω είναι ένας κατάλογος με απουσίες των μαθητών της Δημοτική Σχολής Πετροκεφαλίου- Κουσέ τον Δεκέμβρη του 1886.
Μαζί με την Ευαγγελία μαθητές αναφέρονται: Ο Κανακαρομανόλης, ο Κανακαροηλίας, ο Μυρτομανόλης, η Άννα Δασκαλάκη γυναίκα του Σταμάτη Μιχελινάκη, ο Μανόλης Μαρκάκης (Τζαγκάρης), ο Μαρκάκης Δημήτρης, ο Μιχαήλος του Μανούσο Σπυριδάκης, ο Τσικνομανόλης (Χατζής), ο Ευτύχης Δασκαλάκης, ο Αριστοτέλης Κουρτικάκης από τον Κουσέ κ.ά..
Αυτό που έμαθα από τον Μανόλη Α. Σαββάκη ήταν πως ο πύργος που έμενε, ήταν απέναντι από τον πύργο του δημογέροντα Αντώνη Συγγελάκη, ή Ν. Ψιλάκη σήμερα.
Στον πύργο του Καπετανάκη μισογκρεμισμένο με ταράτσα για σκεπή στο ισόγειο, έμενε ο Μανόλης(Κανέλης) Ηλιάκης με την γυναίκα του Ειρήνη. Επίσης, ότι την κόρη του τη λέγανε Ολυμπιάδα. Ίσως έκανε λάθος στο όνομα.
Ο συνταξιούχος δάσκαλος Γιάννης Λεκάκης, μου επιβεβαίωσε πως την λέγανε Ευαγγελία και το σπίτι ήταν στο σημείο που είπαμε.
Ο Μανόλης Ιωάννου Πετράκης, που μεγάλωσε στον πύργο του Α. Συγγελάκη, σήμερα της οικογένειας Ν. Ψιλάκη, μού είπε πως ο πύργος του Χ. Καπετανάκη είχε πρόσοψη με δωμάτια και από την ΝΑ πλευρά στο δρόμο κοντά στου Μπορνόβα.
Από τις πληροφορίες που ζήτησα από τον Κώστα Γ. Μιχελινάκη, δισέγγονο του Γιώργη, αδερφού της Ειρήνης, μου είπε ότι δεν έχει σωθεί τίποτε γραμμένο για την οικογένεια του Χ. Καπετανάκη.
ΤΙΤΛΟΙ – ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ -ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ – Κ.Α.
- 1. Οπλαρχηγός Πυργιώτισσας
Ο Καπετάν Μιχάλης Κόρακας, μόλις εντάχθηκε στο «σώμα» του ο Χ. Καπετανάκης, διέκρινε τον ηρωισμό, την εξυπνάδα, την παλικαριά, την σωφροσύνη και την μορφή του ηγέτη. Σε ηλικία τριάντα έξι (36) χρονών, τον έκανε οπλαρχηγό Πυργιώτισσας. Οπλαρχηγοί από την επαρχία της Πυργιώτισσας στο Αρκάδι το 1866, ήταν και οι: 1. Στυλιανός Χελιδόνης από την Γρηγοριά, 2. Αδάμης Δαμιανάκης ή Αδαμάκης από τα Βορίζα παντρεμένος στον Άγιο Ιωάννη – Βώρους, 3. Γεώργιος Κασωτάκης, ή Βου-λής από το Μαγαρικάρι, πατέρας της γιαγιάς μου Μαρίας Κασωτάκη- Δαμιανάκη, ο Κων/νος Πολυχρονάκης κ. ά..
- Πρώτος βουλευτής της Μεσαράς στη Βουλή των Ελλήνων το 1868
Την περίοδο που έγινε ο ξεσηκωμός και το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου το 1866, οι Κρητικοί έκαναν αγώνα και είχαν διακαή πόθο την ένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα. Για την πραγματοποίηση του στόχου αυτού είχαν την μυστική βοήθεια από την Ελλάδα και από ευρωπαϊκές χώρες. Το μεγαλύτερο ρόλο στον ξεσηκωμό της Κρήτης από τους Ευρωπαίους, έπαιζε η μυστική διπλή διπλωματία της Αγγλίας.
Η μυστική διπλωματία της Αγγλίας, από τη μια παρακινούσε τους Κρητικούς να ξεσηκωθούν και να ανεξαρτητοποιηθούν από την Τουρκία, με σκοπό την ένωση με την Ελλάδα. Από την άλλη προσπαθούσε να πείσει τους Τούρκους να τους παραχωρήσουν την Κρήτη, όπως έκαμαν με την Κύπρο το 1878.
Οι Κρητικοί έκαναν συνελεύσεις και αποφάσισαν να εκλέξουν 16 βουλευτές αντιπροσώπους να τους στείλουν στην Ελληνική Βουλή, να ορκιστούν μαζί με τους Ελλαδίτες, για να φανεί πως η Κρήτη είναι ενιαία με την Ελλάδα.
Από την Μεσαρά εκλέχτηκε βουλευτής ο Χαρίδημος Καπετανάκης και από την άλλη Κρήτη οι:
Ιωάννης Μαρής, Κων. Σαρολίδης, Μιχ. Τσουδερός, Κων. Βολουδάκης, Μιχ. Κυριακίδης, Αναγν. Παπά Γεωργίου, Αναγν. Κασσελάκης, Παντελής Στρατουδάκης, Αντ. Ξανθουδίδης, Απόστολος Πατακός, Νικ. Νικολουδάκης, Μιχ. Βιστάκης, Αναγν. Πολογιαννάκης, Μανόλης Παπαδημητρόπουλος, Μάρκος Σκουλούδης.
Μπήκαν στο καράβι για τον Πειραιά, την Αθήνα και την Βουλή.
Στον Πειραιά τους περίμενε η αστυνομία, για να μην τους αφήσει να κατεβούν. Ο Πρωθυπουργός Βούλγαρης, οι Γάλλοι, οι Ρώσσοι, οι Τούρκοι και οι Άγγλοι, φανερά ήταν ενάντιοι σε αυτή την κίνηση των Κρητικών. Ο Άγγλος πρόξενος τους απάντησε με σκληρό τρόπο: «Αν νομίζετε πως η Κρήτη είναι δική σας , κάμετέ την ότι θέλετε!»
Μόνο ο Γάλλος φιλέλληνας Φλουράνς τους έδωσε θάρρος να προχωρήσουν και να φτάσουν μέχρι τον Βασιλιά.
Στη Βουλή τους περίμενε και τους έδιωξε πάλι η αστυνομία. Ζήτησαν να πάνε στο παλάτι, όμως δεν τους επέτρεψαν να δουν επίσημα το Βασιλιά. Ο Βασιλιάς Γεώργιος τους ειδοποίησε και πήγαν ανεπίσημα, μυστικά, στο εξοχικό του στην Κηφισιά. Ο Βασιλιάς τους δέχτηκε εκεί και υποσχέθηκε βοήθεια και στήριξη στον αγώνα τους, για την ελευθερία της Κρήτης.
- Για πολλά χρόνια δημογέροντας Τυμπακίου και Πετροκεφαλίου
Οι δημογέροντες την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη, ήταν σαν να λέμε σήμερα κάτι παραπάνω από δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοί. Τα καθήκοντα του Νομάρχη εκτελούσε ο μητροπολίτης της μεγαλούπολης και τα καθήκοντα του περιφερειάρχη Κρήτης ο μητροπολίτης του Ηρακλείου. Νομαρχιακοί και περιφερει-ακοί σύμβουλοι ήταν οι λεγόμενοι δημογέροντες.
Όλοι οι δημογέροντες εκλέγονταν από την κοινοτική διοίκηση των Ελλήνων. Δικαίωμα να γίνει κάποιος δημογέροντας είχε αυτός που πλήρωνε κεφαλικό φόρο, να είναι δηλαδή ραγιάς (υπόδουλος). Η εκλογή γινόταν με συγκεντρώσεις των κατοίκων, συνήθως στην εκκλησία και η ψηφοφορία δια βοής (φωναχτά). Η θητεία ήταν ετήσια και μπορούσε κάποιος να εκλεγεί πολλές φορές.
Ο Χ. Καπετανάκης ήταν δημογέροντας Τυμπακίου και μετά που παντρεύτηκε συνέχισε να εκλέγεται αρκετές φορές στο χωριό της γυναίκας του.
Στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, υπογράφει σαν δημογέροντας σε πολλά έγγραφα, που αφορούν υποθέσεις των κατοίκων Πετροκεφαλίου.
- Συνέλευση στην Ι. Μ. Καλυβιανης για υπόδειξη έδρας ίδρυσης
Ελληνικής Σχολής (Ακαδημίας) στη Δυτική Μεσαρά
Συγκαλείται συνέλευση των καπεταναίων, προκρίτων και δημογερόντων των επαρχιών Πυργιώτισσας και Καινουργίου στην Ι. Μ. Καλυβιανής , για την εκλογή τόπου και χωριού στη Μεσαρά, όπου θα λειτουργήσει η Ελληνική Σχολή. Εκεί θα φοιτούσαν δάσκαλοι της Μεσαράς και όχι μόνο. Άλλες δύο Ε. Σχολές ιδρύονταν στο Ηράκλειο και στον Κρουσώνα. Το πρακτικό της συνέλευσης γράφει ότι
ευχαριστούν οι δημογέροντες τον Μητροπολίτη Σωφρόνιο για την ίδρυση της Σχολής και ότι προτείνουν σαν καταλληλότερο χωριό και προσιτό στις δυο επαρχίες το ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ.
Παρακάτω το πρακτικό γραμμένο με κονδυλοφόρο και μελάνι καλλιγραφημένο και ορθογραφημένο στην καθαρεύουσα. Διακρίνονται οι υπογραφές κατά χωριό με πρώτες του Μιχάλη Κόρακα και του Λεωνίδα Κουρμούλη. Η Ελληνική Σχολή λειτούργησε αρκετά χρόνια στο Πετροκεφάλι. Μετά την πήγαν με…δόλιο τρόπο στην Πόμπια.
Ο Χαρίδημος Καπετανάκης υπογράφει σαν δημογέροντας Τυμπακίου στο τέλος.
Μαρτυρία δασκάλου Ιωάννη Φραγκιουδάκη (1920 – 2018):
Με αφορμή τον ξυλοδαρμό από τους Πετροκεφαλιανούς …. κάποιου δασκάλου, που παρενόχλησε σεξουαλικά μια μαθήτρια και με υποκινητή τον σχολάρχη Ειρηναίο, μεταφέρθηκε το 1884 στην Πόμπια, όπου και λειτουργεί σήμερα σαν Γυμνάσιο και Λύκειο! Ο Ειρηναίος και ο δαρμένος δάσκαλος ήταν φίλοι και συγχωριανοί. Ο Ειρηναίος από την κατακραυγή και από τις τύψεις, μετανιωμένος για το κακό που προξένησε στο Νοτιοανατολικό Ρέθυμνο και την Πυργ/σσα!
αυτοκτόνησε στους Βόρρους
Στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου υπάρχουν δεκάδες αναφορές από την Πυργιώτισσα, τις Μέλαμπες και άλλα χωριά, για να μη γίνει η μετακίνηση της Σχολής. ( βλέπε διδακτορική διατριβή δ/λου Ζαχ. Καψαλάκη).
- Κατάλογος εκλέξιμων Εφετών, Πρωτοδικών, Ειρηνοδικιακών
Παρέδρων Χριστιανών και Μουσουλμάνων Κρητικών- 1892
Στην εφημερίδα «ΚΡΗΤΗ» της Γενικής Διοίκησης του Νησιού, με ημερομηνία 27 Μαρτίου 1892, αριθμός φύλλου 1291 – Χανιά, ήταν δημοσιευμένος ο κατάλογος.
Τα ονόματα που ήταν γραμμένα με τους Ειρηνοδικειακούς Πάρεδρους κατοίκους Πετροκεφαλίου ήταν:
α΄. Ιωάννης Μιχελινάκης, β΄. Ματθαίος Μιχελινάκης, γ΄. Νικόλαος Φουστανάκης, δ΄. Χαρίδημος Καπετανάκης, ε΄. Αναγνώστης Σπυριδάκης, στ΄. Γεώργιος Σαραντά-κης, ζ΄. Εμμ. Μιχελινάκης, η΄. Ιωάννης Κουκουριτάκης, θ΄.Μανόλης Φραγιουδάκης, ή Φραγκιουδοδάσκαλος.
- 6. Συμβούλιο Οπλαρχηγών Μεσαράς – Καλούς Λιμένες. 25 – 7 – 1896
Το καλοκαίρι του 1896 τον Ιούλιο, συνενοούνται όλοι οι οπλαρχηγοί της Μεσα-ράς δηλαδή των επαρχιών Πυργιώτισσας, Καινουργίου και Μονοφατσίου, να μαζευτούν στους Καλούς Λιμένες και να αποφασίσουν, την κοινή και οργανωμένη πορεία για την επίτευξη του στόχου της ένωσης της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα. Ίδιες κινήσεις έγιναν συντονισμένα σε όλη την Κρήτη.
Η συνέλευση αποφάσισε να εκλεγεί επιτροπή που θα φροντίζει:
α. Να τηρείται η δημόσια τάξη σε όλη τη Μεσαρά και να μην δίνονται αφορμές για ταραχές και δυσμενή σχόλια από τις Μεγάλες Δυνάμεις.
β. Η επιτροπή θα φροντίζει να υπάρχει ενημέρωση και αλληλογραφία με τις ξένες και τις ντόπιες επιτροπές που ασχολούνται με το Κρητικό Ζήτημα.
γ. Να υπάρχει αλληλογραφία με τους προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη. Η συνέλευση αποφάσισε να τεθούν επικεφαλής της επιτροπής δύο δικά μας πρόσωπα σοβαρά, υπεύθυνα, ηρωικά και αγαπητά στη Μεσαρά και όλη την Κρήτη:
ΠΡΟΕΔΡΟΣ. Ο ηγούμενος της Ι.Μ.Οδηγήτριας Γεράσιμος Μανιδάκης από Σίββα.
ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ. Ο οπλαρχηγός Καπετανάκης Χαρίδημος με καταγωγή από το Τυμπάκι, κάτοικος και παντρεμένος στο Πετροκεφάλι.
Το πληρεξούσιο της συνέλευσης υπογράφουν 28 οπλαρχηγοί και δημογέροντες της Μεσαράς στις 23 Ιουλίου 1897. Με επιφύλλαξη για το «δυσανάγνωστο» των υπογραφών. Οι υπογραφές και ο τόπος καταγωγής όσων ξέρω, είναι: 1. Ευθ. Ν. Χαριστάκης, 2. Χ. Αγγελιδάκης, 3. Ιωάννης Νικολιωτάκης ή Αϊνικολιώτης- Καπετανιανά, 4. Ν. Μαρής, 5. Διον….,6. Ιωάννης Μαρής, 7. Αλεξ. Τζανομανολάκης, 8. Βαρδής Βαρδάκης, 9. Ρωμάνος Νικόλαος-Βορίζα, 10. Φραγκάκης Μανόλης, 11. Μπρεκατσούνης Ματθαίος- Άγιοι Δέκα, 12.Χαριστάκης Γεώργιος, 13. Χατζή Μύρων Παπαδάκης,14 Δαρ…Κωστανταράκης,15. Ιωάννης Φραγκάκης, 16, Μανιουδάκης Γεώργιος, 17. Εμμανουήλ Δαμιανάκης-Ζαρός, 18. Εμμανουήλ Ματθ. Μιχελινάκης- Πετροκεφάλι,19. Πολυχρονάκης Κων/νος-Βώροι, 20. Κασώτης Γεώργιος ή Βουλής-Μαγαρικάρι, 21. Κασώτης Μιχαήλ, Μαγαρικάρι, 22. Πολιουδάκης Ιωάννης-Πόμπια, 23. Δημήτρης Τσιτερής-Πιτσίδια, 24. Ιωάννης Στεφανίδης-Σίββας ή Βώροι;, 25. Μιχάλης Σακλαμπάνης, 26. Μιχάλης Μπορνόβας-Πετροκεφάλι, 27. Ιερομόναχος Αγαθάγγελος Τζωρτζακάκης Ι.Μ.Οδηγήτριας, 28. Στεφανίδης Κων/νος- Βώροι ή Σίββας;.
Σχολική Βιβλιοθήκη Πετροκεφαλίου
Γ. Δαμιανάκης
Συν/χος δάσκαλος
