Κείμενο φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
Η αντωνανίδα
Ένα πραγματικά υπερβότανο της Κρητικής, και γενικά της Ελληνικής φύσης, είναι η αντωνανίδα ή αντωναίδα. Είναι μονοετές φυτό πόα, η λεγόμενη και μαντζουράνα του βουνού, επειδή μοιάζει πολύ με την ματζουράνα. Το φυτό το συναντάμε σε άγονα βραχώδη μέρη, σε στραγγισμένα και ακαλλιέργητα εδάφη, ακόμα και σε αρκετό υψόμετρο.
Υπάρχουν πολλά είδη, η teucrium polium, η cuneifolium, η teucrium gracile, και μονάχα στην Κρήτη συναντάμε οκτώ διαφορετικά είδη!
Λίγοι όμως γνωρίζουν και σήμερα την αξία του φυτού – βοτάνου αυτού, που όμως δεν πέρασε απαρατήρητο στα χρόνια της Γερμανικής κατοχής, όπου οι Γερμανοί γνωρίζοντας τις ευεργετικές ιδιότητες του φυτού, το συνέλεγαν μανιωδώς σε μεγάλες ποσότητες, με αποτέλεσμα την παρ’ ολίγο εξαφάνιση του! Το έκαναν μάλιστα δεμάτια και τα έστελναν στην πατρίδα τους στην Γερμανία. Οι ίδιοι το χρησιμοποιούσαν κατά κόρον και στην καθημερινότητα τους σαν πρωινό ρόφημα!
Είναι ένα χαμηλό φυτό, που φτάνει το πολύ τα 30 εκ, έχει φύλλα οδοντωτά και στιλπνά, και κάνει μωβ λουλουδάκια την άνοιξη Ιούλιο με Αύγουστο. Φαίνεται κι αυτό πλέον να σπανίζει από την κρητική ύπαιθρο, αφού οι Γερμανοί κόντεψαν να μας το εξολοθρέψουν!
Έχει πολλές ονομασίες ανά την Ελλάδα. Στην Κρήτη το ξέρουν οι βοσκοί και σαν καλοκοιμηθιά, γιατί όταν ήθελαν να κοιμηθούν στην εξοχή, έκαναν ένα πρόχειρο στρώμα, ξεπατώνοντας κάμποσα φυτά αντωνανίδας. Αυτό γιατί έχουν μαλακή υφή, έχουν ωραία οσμή, και κάνουν για ένα τέλειο υπόστρωμα!
Επειδή ακριβώς έκαναν καλό ύπνο, για αυτό ονομάστηκε και καλοκοιμηθιά!
Έχει δροσερά φύλλα και απαλά, οπότε κάνει και καλό ίσκιο το φυτό αυτό, και για αυτό το προτιμούν και οι λαγοί, κυρίως την ημέρα για να ησυχάζουν, για αυτό λέγεται και λαγοκοιμιθιά!
Το ίδιο φυτό όμως το συναντάμε και με πολλές διάφορες άλλες ονομασίες ανά την Ελλάδα, όπως της αγάπης το βοτάνι, το βοτάνι της Παναγιάς, φταρμόχορτο, γερακούνδιο, λουτρόχορτο, ασπρόχωρτο, σπληνοβότανο, πόλιον του βουνού, παναγιόχορτο, της κυράς το χόρτο, λιβανόχορτο κλπ.
Οι θεραπευτικές ιδιότητες του υπερβοτάνου είναι πολλές, και αυτό είναι που το κάνει να ξεχωρίζει ανάμεσα στα άλλα βότανα. Δρα σαν αντισυπτικό, αντιρευματικό, ιδρωταγωγό, χολαγωγό κλπ. Οι πικρές ουσίες που περιέχει, το κάνουν ιδανικό γιατρικό για το στομάχι, διεγείρει την όρεξη, τη χολιδόχο κύστη, τους νεφρούς, και βοηθά στην πέψη, και στο ζάχαρο. Συνιστάται κατά της έμφραξης της σπλήνας, δρα κατά του ίκτερου, του πνευμονικού κατάρρου, της αμμηνόρροιας, της υποχονδρίας του σκορβούτου, των αδιάλειπτων πυρετών και αρθριτικών. Η αντωνανίδα μοιάζει με την ματζουράνα, με παρόμοιες θεραπευτικές ιδιότητες, μεταξύ αυτών η θεραπεία έλκους στομάχου, και δωδεκαδαχτύλου.
Υπάρχει ακόμα το φυτό στην Κρήτη, εξ ου και οι φώτο μας, που είναι παρμένες από τον ορεινό όγκο επάνω από την Λίμνη του Ζαρού, και από τη Μακριά Κεφάλα της Γαλιάς.
Ο ΕΛΊΧΡΥΣΟΣ
Ο ελίχρυσος ή αμάραντος είναι ένα αειθαλές φυτό, που ζει κι αυτό σε αμμώδης ορεινές ή ημιορεινές χέρσες περιοχές της Μεσογείου. Μοιάζουν χρυσά τα άνθη του, τόσο που ακόμα και το τσάι του φυτού έχει χρυσό χρώμα! Ανήκει στην οικογένεια των χειλιανθών, και έχει μικρά λογχοειδή φύλλα, και σαν φυτό φτάνει σε ύψος20 έως 60 εκ.
Ο ελίχρυσος ήταν γνωστός και από τους αρχαίους Έλληνες, για τις θαυματουργές του ιδιότητες, και κυρίως στην επούλωση τραυμάτων, και στην γρήγορη ανάπλαση δέρματος.
Η ονομασία του φυτού προέρχεται από το Ελλίσσω + χρυσός, ή Ήλιος + χρυσός, που σημαίνει χρυσός Ήλιος, επειδή έχει το χρυσό χρώμα του Ήλιου.
Ο ελίχρυσος σαν βότανο, χρησιμοποιείται με δυο κυρίως τρόπους, σαν αφέψημα των ανθέων του, τσάι ή βραστάρι, μαζί με άλλα βότανα δηλαδή, είτε σαν αιθέριο έλαιο κατόπιν απόσταξης των ανθέων του φυτού, με άριστα αποτελέσματα εκείνου της ιταλικής ποικιλίας.
Ανθίζει την Άνοιξη και είναι ιδιαίτερα προτιμητέο από τις μέλισσες, καθώς και άλλων εντόμων που ζουν από τη γύρη του φυτού.
Τα χρυσοκίτρινα άνθη του φυτού κρατούν μέχρι το Καλοκαίρι, και έχουν ένα μεθυστικό άρωμα μελιού. Ακόμα κι αν τα κοπεί το άνθος αυτό και αποξηρανθεί, διατηρείται έτσι αποξηραμένο με την ίδια εμφάνιση αλλά και άρωμα για πολύ καιρό, για αυτό το λένε πολλοί και αμάραντο,ή αθάνατο. Αυτός είναι και ο λόγος που και σήμερα ο περισσότερος κόσμος κόβει το φυτό στις διάφορες εξορμήσεις του, το κάνει ματσάκια, για να τα βάλει στη συνέχεια στα βάζα να στολίσει το σπίτι, είτε για να φτιάξει ένα μαγιάτικο στεφάνι την Πρωτομαγιά, για αυτό και κάποιοι το λένε και Μάη.
Το φυτό είναι γνωστό και αμάραντος (Κρήτη), καλοκοιμιθιά (Κρήτη – Θήρα), ανθονοίδα ή αθάνατος (Κήθυρα), αλλά λέγεται επίσης και χορτάρι της Παναγιάς, αγαποβότανο ή αγαπόχορτο, άγριος αμάραντος , ενώ η επιστημονική του ονομασία είναι Helichrysum stoechas, η δε ελληνική επιστημονική του ονομασία είναι Λειμώνιο το Κολπωτό.
Κατά των δερματικών παθήσεων, με αντικαρκινική δράση!
Μία έρευνα του Departament de Farmacologia, Universitat de València, ταυτοποίησε επτά οργανικές ενώσεις στα υπέργεια μέρη του φυτού, οι οποίες εμφανίζουν έντονες αντιμικροβιακές δράσεις Gram-θετικών βακτηρίων. Οι ουσίες που περιέχει το φυτό, όπως κερκετίνη, μυρικετίνη, καμφερόλη, λουτεολίνη, οξικό εστέρα, υδρογονάνθρακες και φλαβοειδή, έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική και καρκινοκατασταλτική δράση.
Μια άλλη επίσης έρευνα του Faculty of Pharmacy, Aljabal Algharby University, έδειξε ότι το αιθανολικό εκχύλισμα του φυτού παρουσιάζει σημαντική αναλγητική δράση που μπορεί να επενεργεί κεντρικά και περιφερικά, όπως σε πονοκεφάλους, ημικρανίες, μυϊκούς πόνους, νευραλγίες, στο ευαίσθητο έντερο, σε φλεβίτιδες, αρθρίτιδες κυστίτιδες θρομβώσεις, τις επίμονες αιμορροίδες, μειώνοντας τον πόνο από τα πρηξίματα.
Δρα επίσης κατά των διαφόρων δερματικών παθήσεων όπως ακμή, έρπητες, κυτταρίτιδες, ευρυαγγείες, κιρσούς, σε εκζέματα η ψωρίαση, αλλά ανακουφίζει και πόνους από πληγές και άλλες δερματικές παθήσεις ή τραυματικές καταστάσεις, όπως νωπά τραύματα, μελανιές, εκδορές, εκζέματα, εγκαύματα, μώλωπες, κλπ, όπου επιταχύνεται η θεραπεία τους. Είναι επίσης κατάλληλο και για διαφόρων ειδών μυκητιάσεις.
Είναι το μόνο βότανο που φιλτράρει τις υπεριώδεις ακτίνες του Ήλιου, και μπορεί να επαναφέρει το δέρμα σε πιο υγιή κατάσταση, να κάνει ακόμα και…λίφτινκ στην επιδερμίδα! Μπορεί να ανανεώνει και να αναπλάθει τα νεκρά κύτταρα, για αυτό να καθυστερεί τη γήρανση, χάρη στην ισχυρότατη κυταρρο-αναπλαστική του δράση, κι από ότι λένε, αναπλάθει ακόμα και το γνωστό «πόδι της χήνας»!
Η ίαση επιταχύνεται λόγω των ιδιοτήτων του, που είναι αντιβακτηριδιακές, αντιμυκιτιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές, και αντιβιοτικές.
Για το στομάχι το συκώτι και τα νεφρά
Είναι διεργετικό του στομαχιού, είναι διουρητικό, βοηθά στην δυσπεψία, και στον στομαχόπονο. Εξολοθρεύει τα παράσιτα των εντέρων, και προστατεύει το ουροποιητικό σύστημα από μολύνσεις, αλλά προλαβαίνει και τις πέτρες στα νεφρά. Αντιμετωπίζει επιτυχώς την κυστίτιδα, μειώνει την υπέρταση και βοηθά στην λιποδιάλυση. Αποβάλει την περίσσια χολή από το συκώτι και μειώνει την οξύτητα στομάχου. Η αντιμικροβιακή δράση του προστατεύει το ουροποιητικό από μολύνσεις, αλλά και αντιμετωπίζει την κυστίτιδα αποτοξινώνει παράλληλα και τον οργανισμό. Συμβάλει στην απώλεια βάρους και στην καλύτερη πέψη.
Στο αναπνευστικό
Στο αναπνευστικό επίσης έχουμε ευεργετικά αποτελέσματα, όπως στον επίμονο βήχα, στο άσθμα, στην ιγμορίτιδα, καθαρίζει την αναπνευστική οδό, και ανακουφίζει την μύτη από μπούκωμα. Θεραπεύει ιώσεις και άλλες λοιμώξεις.
Βοηθά στην καλή λειτουργία την καρδιάς
Συμβάλει επίσης στην μείωση της υπέρτασης, άρα και στην προστασία της καρδιάς, και μειώνει τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών, ειδικά σε άτομα που έχουν υψηλή χοληστερίνη. Επίσης ρευστοποιεί το αίμα και βοηθά στην μη δημιουργία θρομβώσεων, άρα και εγκεφαλικές παθήσεις.
Στην ψυχική ευεξία
Το λάδι από ελίχρυσο είναι ιδανικό για εντριβές και μασάζ, γιατί αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος, και φυσικά χαλαρώνει τον άνθρωπο και προκαλεί ευεξία. Γενικά χρησιμοποιείται ευρέως και στην αρωματοθεραπεία μέσω ειδικών συσκευών, κυρίως όσον αφορά την ψυχική υγεία, διότι αποκαθιστά την ψυχική ισορροπία, και μειώνει το καθημερινό στρες.
Παλαιοτέρα οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τον ελίχρυσο σαν εντομοαπωθητικό, για τον σκόρο και κλπ, επίσης στην συντήρηση σπόρων. Σαν φυτό δεν είναι καθόλου τοξικό, και παλιά χρησιμοποιήθηκε ακόμα και σε βαφές κίτρινου χρώματος.
Τις ιδιαίτερες αυτές ιδιότητες του φυτού, τις γνωρίζουν ακόμα και τα πουλιά, που δεν είναι τυχαίο που το βάζουν μέσα στις φωλιές τους, επειδή ακριβώς διώχνει τα παρασιτικά έντομα από την φωλιά!
Δίκαια λοιπόν ανήκει ο ελίχρυσος στα υπερβότανα, αφού οι θεραπευτικές του ικανότητες είναι άπειρες, ειδικά το αιθέριο έλαιο της Ιταλικής ποικιλίας, η όποια καλλιεργείται ειδικά για να το αιθέριο έλαιο, που είναι κυριολεκτικά θαυματουργό!
Με λίγα λόγια ο ελίχρυσος και η αντωνανίδα, είναι από μόνα τους ένα αυτόνομο φαρμακείο της φύσης, και όπως λένε, ότι το χαμομήλι συμβολίζει την υγεία, ο ελίχρυσος την οικογένεια, και η λεβάντα τους φίλους!
Μια κούπα λοιπόν από ένα βραστάρι ελίχρυσου και αντωνανίδας, θα ήταν κυριολεκτικά σωτήριο για τον οργανισμό. Μόνο που οι ειδικοί συστήνουν να γίνεται αυτό το πολύ μέχρι 3 βδομάδες, μετά μια βδομάδα στάση και πάλι από την αρχή!