Του Ζαχαρία Καψαλάκη
Ήταν Τρίτη του Πάσχα, 11 Απριλίου 1961…
Μια συνηθισμένη μέρα για το Καστέλλι, μια συνηθισμένη μέρα για τη Μεσαρά…
Πλησίαζε το Πάσχα και δίφοροι μπαινοβγαίνουν στο Λαβύρινθο για να πάρουν μπαρούτι προκείμενου να φτιάξουν σκλαπαντζίκια και γουρούνες.
Ο Στέλιος ο Τσαγκαρουλάκης, 16χρονος μαθητής διαβάζει και αποφασίζει να βγει λίγο από το σπίτι να ξεζαλιστεί. Εκείνη την ώρα περνά απ’ έξω από το σπίτι τους ο Δημήτρης Δόξας αρτοποιός από τις Μοίρες… Του ζητά να του δείξει το δρόμο για να πάει στο Λαβύρινθο, καθώς έψαχνε το γιο του και φοβόταν ότι ήταν μέσα και έβγαζε μπαρούτια!
– Θα σε πάω εγώ θείε, προσφέρθηκε ο μικρός Στυλιανός!
Εκείνη την ώρα μέσα στη Λαβύρινθο δυο νέοι ο Μιχάλης Φραγκιαδάκης 20 χρόνων και ο Παντελής Χριστοφοράκης 18 χρόνων από τις Μοίρες, βγάζουν μπαρούτι! Δεν έχουν φακό μαζί τους και για να βλέπουν ανάβουν «ράβδους ακάπνου πυρίτιδος» δηλ. «μακαρονάκια», προκειμένου να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους…
Το μπαρούτι μέσα στο σπήλαιο είναι άφθονο και σκορπισμένο, καθώς αμέσως μετά την Κατοχή πολλοί μπαινόβγαιναν στο Λαβύρινθο αδειάζοντας βλήματα και πουλώντας το μέταλλο. Μόνο από θαύμα δεν είχαν υπάρξει άλλοι νεκροί ακόμα….
Όμως εκείνη την ημέρα το κακό έγινε… Το μπαρούτι άρπαξε φωτιά και η γης σείστηκε….
– Τη θυμάμαι εκείνη την ημέρα, μας είπε ο κ. Στυλιανός Κριάρης από τον Αμπελούζο. Κηδεύαμε την Ματζαπέτενα στο χωριό, όταν έγινε η έκρηξη. Σείστηκε ο κόσμος, ενώ ένα σύννεφο καπνού φάνηκε… Το καταλάβαμε ότι κάτι έγινε στη Λαβύρινθο. Τρέξαμε και πήγαμε. Φρικτό το θέαμα… Σάρκες σκόρπιες, καμένα κορμιά…
Το Αστυνομικό Δελτίο της εποχής
Γράφει η τοπική εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ (αρ. φ. 4,344/13 Απριλίου 1961): Την 6.30 μ.μ. ο ανώτερος Δ/της Χωροφυλακής Κρήτης κ. Ανδρικόπουλος, όστις από χθες ευρίσκετο εις τον τόπον του δυστυχήματος απέστειλε το κατωτέρο σήμα προς την ενταύθα διοίκησιν χωροφυλακής και το Υπουργείον Εσωτερικών: «Ανεβρέθησαν σήμερον έξωθεν σπηλαίου Λαβυρίνθου και εις απόστασιν 50 μέτρων τεμάχια σαρκός μη ανοίκοντα εις ανεβρεθέντα πτώματα Δημ. Δόξα και Στ. Τζαγκαρουλάκη.
Προφανώς ταύτα προέρχονται εκ διαμελισθέντων συνεπεία εκρήξεως πτώματα των εταίρων δύο εκ Μοιρών εξαφανισθέντων από πρωίας χθες δι΄ ους υφίστανται πληροφορίαι ότι μετέβησαν εις Λαβύρινθον προς αφαίρεσιν πυρίτιδος ήτοι α) Παντελή Χ. Χριστοφοράκη ετών 17 εργάτου και β) Μιχ. Φραγκιαδάκη ετών 20 επίσης εργάτου.
Επιχειρηθήσα λεπτομερώς εξερεύνησις εσωτερικού Λαβυρίνθου παρά στρατιωτικού συνεργείου απέβη μέχρι στιγμής ανέφυκτος λόγω παρουσιαζομένων μεγίστων κινδύνων.
Εκ προκυπτόντων στοιχείων σχετικώς με τα αίτια της εκρήξεως διαπυστούται ότι αύτη προεκλήθη συνεπεία ανεφλέξεως ράβδων ακάπνου πυρίτιδος τας οποίας εχρησιμοποίησαν οι ανωτέρω φονευθέντες προς φωτισμόν εξ ων μεταδόθη το πυρ εις τας υπάρχουσας εντός του σπηλαίου εκρηκτικάς ύλας.
Σχετικών ανακρίσεων επελήφθησαν αι στρατιωτικαί αρχαί»!
Το σπήλαιο του Λαβυρίνθου
Το σπήλαιο που ήταν σε χρήση από τους προϊστορικούς χρόνους, υπήρξε λατομείο στην αρχαιότητα, ανακαλύφθηκε το 1415 και έγινε γνωστό για την πολυπλοκότητα των διαδρόμων και αιθουσών του που φθάνουν τα 2,5 χιλιόμετρα και δεν έχουν χαρτογραφηθεί ακόμη πλήρως.
Οφείλει το μύθο του, ακριβώς στην πολυπλοκότητα της δομής του και γρήγορα η παράδοση του απέδωσε το ρόλο του μυθικού Λαβυρίνθου του Δαίδαλου, τον οποίο αναφέρει για πρώτη φορά ο Ηρόδοτος. Μετά την ανασκαφή του Μινωϊκού Ανακτόρου στην Κνωσσό από τον Άρθουρ Έβανς, ο μύθος του σπηλαίου ξεθώριασε, καθώς η πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής των ανακτόρων του Μίνωα, ώθησε την αρχαιολογική κοινότητα να ταυτίσει τον Λαβύριθο με αυτά και όχι με το σπήλαιο.
Λόγω του μεγέθους του, το 1941 οι Γερμανοί το μετέτρεψαν στη μεγαλύτερη αποθήκη πυρομαχικών της ΝΑ Μεσογείου και ανατίναξαν τις εισόδους του, κατά την αποχώρησή τους από την Κρήτη.
Φεύγοντας το 1944 προσπάθησαν να ανατινάξουν με εκρηκτικά τα πυρομαχικά που ήταν μέσα στο σπήλαιο.
– Είχαν βάλει εκρηκτικά πολλά μέσα στο σπήλαιο, με σκοπό να το ανατινάξουν φεύγοντας από τη Μεσαρά, μας είπε ο κ. Μιχάλης Καμηλάκη, νεαρός τότε κάτοικος Καστελλίου. Μετά με καλώδιο μετέφεραν ως το Καστέλλι το μηχανισμό που θα προκαλούσε την έκρηξη. Μάλιστα είχαν απομακρύνει από το Καστέλλι όλους τους κατοίκους. Έγινε σεισμός από την έκρηξη. Σείστηκε η γης. Ευτυχώς που δεν έσκασαν όλα τα εκρηκτικά, αλλά μόνο ένα μικρό μέρος. Θα προκαλούνταν τεράστιες ζημιές στην περιοχή. Οι Γερμανοί εκείνη την ώρα ήταν στα αυτοκίνητα έτοιμοι να φύγουν όταν πάτησαν το μοχλό της έκρηξης. Αν υπήρχε κάποιος θαρραλέος να έκοβε το καλώδιο, ο Λαβύρινθος θα γλύτωνε! Από την έκρηξη ένα μέρος του σπηλαίου έπεσε, παγιδεύοντας μέσα χιλιάδες τόνους πυρομαχικών.
Στα επόμενα χρόνια εταιρείες ανέλαβαν την μεταφορά και πώληση των εκρηκτικών, μεγάλη ποσότητα από τα οποία έχει παραμείνει ωστόσο μέσα στο σπήλαιο. Μάλιστα το 1961 τέσσερις νέοι σκοτώθηκαν από έκρηξη και ο Στρατός σφράγισε τις εισόδους.
Από μία οπή εξαερισμού μπήκαν ξανά σπηλαιολόγοι από το 1981 και το 1985 ένα μεγάλο μέρος του χαρτογραφείται από το ζεύγος Πετρόχειλου, που έδωσαν ζωή στην ελληνική σπηλαιολογία.
Το σπήλαιο σήμερα…
Ο Λαβύρινθος γνωρίζει σήμερα την ερήμωση και την απαξίωση. Ο πάλαι ποτέ πρώτος σε επισκεψημότητα χώρος της Κρήτης, σήμερα αποτελεί χώρος άγνωστος, ακόμα και στους ντόπιους.
Πριν από κάποιο καιρό καταγράψαμε την άποψη του εκπαιδευτικού και γεωλόγου κ. Στέλιου Μανολιούδη, ο οποίος και είχε ζητήσει την αποκατάσταση του Λαβυρίνθου
– Πριν να έλθουν οι Γερμανοί στην Κρήτη, το 1941, ο πρώτος χώρος επισκεψιμότητας ξένων επισκεπτών ήταν η Λαβύρινθος της Μεσαράς, είχε πει στο Ασήμι, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης των Λατομείων της περιοχής ο γνωστός εκπαιδευτικός και γεωλόγος Στέλιος Μανολιούδης. Και συνέχισε: «Θα πρέπει να κατατεθεί αίτημα στη γερμανική κυβέρνηση για αποκατάσταση των ζημιών στη Λαβύρινθο, αφού αυτές προήλθαν από την ανατίναξη του μνημείου από τους Γερμανούς, όταν αποχωρούσαν από την περιοχή στο τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Θα πρέπει να γίνει εκκαθάριση του χώρου από τα πυρομαχικά και να γίνει στήριξη του εσωτερικού χώρου, για να γίνει ασφαλή και επισκέψιμο»!
Σίγουρα μέσα στην κρίση που μαστίζει τον τόπο μας η αξιοποίηση του σπηλαίου θα ήταν ένας σημαντικός πυλώνας ανάπτυξης.
Σίγουρα το σπήλαιο του «θανάτου» μπορεί να γίνει σπήλαιο ανάπτυξης.
Αρκεί να το πιστέψουμε!
