του Δημήτρη Χ. Σάββα
Θυμάμαι, όταν πηγαίναμε στο Δημοτικό σχολείο, λιγότερο εμείς τ’ αγόρια και περισσότερο τα κορίτσια, φορούσαμε τον «Μάρτη». Ο «Μάρτης» ήταν ένα βροχιολάκι, δακτυλίδι ή περιλαίμιο, που οι μητέρες μας το έφτιαχναν με δίχρωμη κλειστή, κυρίως λευκή και κόκκινη και την πρώτη του Μάρτη το φορούσαμε όλο το μήνα για να μη μας «μαυρίσει ή μας κάψει σ ήλιος».
Ήταν ένα από τα έθιμα αυτού του μήνα και αυτό φυσικά έχει μια λογική εξήγηση. Από πείρα τόσων και τόσων χρόνων, γνωρίζουμε το πόσο ευεργετικές είναι οι επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας στη σωματική, αλλά και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού και γενικά του ανθρώπου, αλλά παράλληλο ξέρουμε και τις αρνητικές και βλαπτικές επιδράσεις τους σε ορισμένες εποχές του χρόνου.
Η ιατρική
Μια τέτοια περίοδος φαίνεται να είναι σι έξι πρώτες μέρει του Μάρτη οι «δρίμες» όπως τις λέει ο λαός μας. Απαραίτητα λοιπόν τα μέτρο αλλά και αναγκαία, αν λάβουμε υπόψη τα λόγια του παιδοχειρουργού Χρίστου Οικονομόπουλου: «Πραγματικά, διάφορες παθήσεις των μηνίγγων και του εγκεφάλου που οφείλονται στη Β ομάδα των αρβοΐων, δηλαδή των αρθροποδογενών λοιμώξεων από διηθητικούς ιούς, παρατηρούνται πάντα τις πρώτες ημέρες του Μαρτίου, οπότε οι ιοί έχουν βιοτρόπους ιδιότητες αν υπάρχει υπεραιμία των μηνίγγων, η οποία συμβαίνει όταν ένα παιδί εκτεθεί πολλή ώρα στον ήλιο.
Από τη νευροφυσιολογία και νευροχημεία γνωρίζαμε ότι η παρατεταμένη έκθεση του προσώπου, του λαιμού και των χεριών στον ήλιο, τις πρώτες ημέρες του Μαρτίου, μπορεί να προκαλέσει στα βρέφη και τα μικρά παιδιά, αντανακλαστικά, την παραγωγή μιας σειράς νευροχημικών ουσιών (πολυπεπτιδίων) που τους προκαλούν υπερδιέγερση, λόγω υπεραιμίας των μηνίγγων. Η αντανακλαστική υπεραιμία των μηνίγγων με τη δράση των ουσιών αυτών ευνοεί την ανάπτυξη μηνιγγίτιδας.
Η ευαισθησία, ιδίως των βρεφών και των παιδιών, στην ηλιακή ακτινοβολία προδίδει και το βαθμό ευερεθιστότητας του αυτονόμου νευρικού συστήματος. Στις αρχές Μαρτίου τα 70-80° των υπεριωδών ακτινών εισχωρούν στο δέρμα και επιδρούν στη βιολογική κινητοποίηση της λέμφου. Με τον μηχανισμό αυτό κενούται ο σπλήνας Και μέρος του μυελού των οστών. Τα πλασμώδια της ελονοσίας κρυμμένα όλο τα χειμώνα, έρχονται έτσι στην περιφερική κυκλοφορία και ελευθερώνεται αιμοσιδηρίνη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οξειδωτικές εξεργασίες στο δέρμα. Αποβάλλονται χαλκοπράσινα οξείδια, τα οποία απορροφά η λευκή κλειστή του «Μάρτη» και χρωματίζεται ενδεικτικά. Γι’ αυτό «Μάρτης» χωρίς άσπρη και κόκκινη κλωστή, δε νοείται, ενώ απαγορεύεται η πράσινη κλειστή».
Δικαιολογημένοι λοιπόν οι παρακάτω στίχοι:
«Απου ‘χει κόρη ακριβή, του Μάρτη ήλιος μην τη δει»!
Προφυλάξεις
Παίρνανε όμως και άλλες προφυλάξεις για το μήνα αυτό, όπως θα δούμε στη συνέχεια:
Την πρώτη του Μάρτη σι μητέρες που είχαν παιδί ηλικίας έως 3 ετών, πριν το βγάλουν στο ήλιο του άλειφαν το πρόσωπο με το «Μαρτόλα», ένα είδος χυλού από γάλα αγελάδας και καλαμποκάλευρο, για να μη το πιάσει «λοιμικό» – Προφανώς όχι κάποια λοιμώδης νόσος αλλά η οξεία επιγλωττίτιδα (λαιμικό), νόσος θανατηφόρα για τα βρέφη και τα νήπια, που τα περισσότερο κρούσματά της (70%) παρατηρούνται Μάρτιο και Απρίλιο.
Πολλές φορές αυτός ο μήνας εμφάνιζε «καφάδα», δηλαδή υψηλά πυρετό Και όσα παιδιά προσβάλλονταν απ’ αυτόν τα έλεγαν «καψαλάκια». Δεν ήταν και λίγα τα περιστατικά που πολλά παιδιά έμειναν «λωλά». Αποτέλεσμα; Ο Μάρτης να έχει και άλλες ονομασίες εξαιτίας αυτών των φαινομένων, όπως: «Καφομάρτης» ή «Λωλομάρτης».
Εθνεγερσίος μήνας
Αυτός ο μήνας ακόμα μας φέρνει στο μυαλά την επέτειο της Εθνεγερσίος, τον όρκο των αγωνιστών στην Αγία Λαύρα και τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, όπου η Παναγία, η γυναίκα, αποδέχεται την Θεϊκή προτροπή «Χαίρε Κεχαριτωμένη». Πότε όμως καθιερώθηκε η 25η Μαρτίου ως Εθνική γιορτή; Αξίζει να δούμε τον ιστορικό χαρακτήρα αυτού του γεγονότος. Βέβαια η 25η Μαρτίου θεωρήθηκε μέρα συμβολική και σ’ αυτή συγχωνεύτηκαν όχι μόνο οι επέτειοι των εξεγέρσεων που έγιναν Κατά τόπους στην Ελλάδα, αλλά και η έναρξη του αγώνα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, όπως τις έλεγαν. Π.χ. στο Ιάσιο της Μολδαβίας από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.
Η ιδέα για την καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως εθνικής εορτής οφείλεται στον Ιωάννη Κωλέττη, που το 1835, ως πρόεδρος των συνεδριάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου είχε συντάξει σχέδιο σχετικού Διατάγματος που η δημοσίευσή του δεν πραγματοποιήθηκε λόγω απομάκρυνσής του από τη θέση αυτή με ενέργειες του μέλους της Αντιβασιλείας Αρμανσμπεργ. Δυο χρόνια αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1837 με εισήγηση του Γεωργίου Γλαράκη, γραμματέας επί των Εσωτερικών και της Δημόσιας Εκπαιδεύσεως, εκδόθηκε Βασιλικό Διάταγμα κατά το οποίο «η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα δια την εν αυτή τελουμένη εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος δια την κατ’ αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας Αγώνος του Ελληνικού Έθνους». Το Διάταγμα αυτό, άγνωστο για ποιους λόγους δημοσιεύθηκε μόνο στον ημερήσιο Τύπο και όχι στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Η ποίηση του Μάρτη
Έχουμε αναφερθεί ότι ο Μάρτης αν και πρώτος μήνας της Άνοιξης συχνά υποτροπιάζει και μάλιστα έντονα πολλές φορές, δείχνοντάς μας το βαρύ χειμωνιάτικο πρόσωπό του. Ο μεταβατικός χαρακτήρας του από το χειμωνιάτικο στο ανοιξιάτικο τοπίο είναι επόμενο να έχει ερεθίσει την ευαισθησία των ποιητών αλλά και όλων των λογοτεχνών.
«Ρόδου μοσκοβόλημα» είναι το γνωστό ποίημα του Κωστή Παλαμά από τη συλλογή του «η πολιτεία και η μοναξιά” που γράφτηκε το 1912:
Εφέτος άγρια μ’ έδειρεν η βαρυχειμωνιά,
που μ’ έπιασε χωρίς φωτιά και μ’ ήβρε χωρίς νιάτα,
κι ώραν την ώρα πρόσμενα να σωριαστώ βαριά
στη χιονισμένη στράτα.
Μα χτες, καθώς με θάρρεψε το γέλιο του Μαρτιού
και τράβηξα να ξαναβρω τ’ αρχαία τα μονοπάτια,
στο πρώτο μοσκοβόλημα ενός ρόδου μακρινού μου δάκρυσαν τα ματιά.
Δεν άφησε όμως ανεπηρέαστο και τον Μιλτιάδη Μαλακαση ο Μάρτης, στο ποίημά του με τίτλο: «Ανοιξιάτικη μπόρα», θέλοντας να μας τονίσει πως πάντοτε οι λύπες είναι παροδικές:
Βαριές, πλατιές οι στάλες
πέφτουν οι μεγάλες της βροχής
κι αριές…
Κλάμα βουβό και πώς αχείς, πως αντηχείς
μες στις θλιμμένες τις καρδιές,
αντάμα με σπασμένες δοξαριές!
Δες!
Ήλιος του Μαρτιού μαζί
με το χαλάζι το σκληρό
σαν τ’ άστρα..
– Ω έννοια Ζει μες στ’ άλλα
πόχει η μπόρα, ζει κι η στάλα
ακόμα το νερό, αφού σταζ’ έτσι τώρα
μες στη φαρφουρενια γλάστρα…
Αλλά και από τους νεότερους ποιητές ο Άγγελος Σικελιανός αναφέρθηκε στο μήνα Μάρτιο, το μήνα της Σαρακοστής, της προετοιμασίας των σαράντα ημερών για την υποδοχή της Αναστάσεως του Κυρίου, αυτής της περιόδου των Χαιρετισμών:
Και κει που κάθομαι ψηλά,
γαλήνιος κι ωριμάζω
το νόημα, φέρνει ο άνεμος
θαμπούς κυματισμούς καμπάνας,
μέσ’ απ’ τα χωριά, λογιάζω κι απεικάζω,
που κράζει για τη Χάρη της
τους θείους Χαιρετισμούς.
Τότε ως να μέτρα μυστικά
κι ανατολή και δύση,
τον ουρανό, την άβυσσο,
σα να ‘θελα να βρω
στου ίδιου μου πάνω του κορμιού
τη μεστωμένη ζήση,
το δειλινό σηκώνομαι
και κάνω ένα σταυρό!
Γλυκά το δάκρυ μου αναβρά στα μάτια, δεν το αγγίζω
μα ανοίγοντας τα βλέφαρα, το αφήνω να κυλά
και των ανθρώπων γαληνά
αρχίζω να ιστορίζω
της Παναγιάς το στόρισμα
το μέγα, σιωπηλά…
Κι άλλοι ακόμα ποιητές όπως ο Γιάννης Ρίτσος στην «Εαρινή συμφωνία», ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον Εστί» έχουν επηρεαστεί από αυτό το μήνα, που ότι και να κάνει, όπως και να συμπεριφερθεί, είναι πρόσκαιρο, που δεν παύει τελικά να είναι μήνας της Άνοιξης και της αναγέννησης της φύσης!
Βιβλιογραφία:
1. Οικονομόπουλος Χ.Θ. «Τα παιδικά έθιμα της Ιης Μαρτίου – Η Ιατρική ερμηνεία τους», Ανάτυπο από το Δελτίο Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τόμος 32, τχ. 3, Ιούλιος.
2. Η Καθημερινή. ένθετα Μάρτιος. Κυριακή 4-3-2001
3. Γ. Α. Μέγας «Ελληνικαί Εορταί και έθιμα λατρείας» Αθήναι 1963.
4. Οι 12 μήνες τα Λαογραφικά, Άλκη Κυριακίδου – Νέστορος.
