Του Ζαχαρία Καψαλάκη
Όταν ο καλός μου φίλος Βαγγέλης Αυγουλάς μου ζήτησε να γράψω ένα άρθρο για τη σελίδα του στο διαδίκτυο, αγχώθηκα . Και τούτου γιατί ήθελα να δώσω ένα κείμενο διαφορετικό απ ‘ αυτά που συνήθως γράφω (συνδικαλιστικά , ιστορικά ) και που θα έδενε τη κοινή μας πατρίδα τη Κρήτη με τα άτομα με ιδιαιτερότητες .
Έτσι λοιπόν έριξα στο mail του Βαγγέλη την ιδέα ( που έγινε σε λίγα μόλις λεπτά αποδεκτή ) , να γράψω ένα άρθρο για έναν άνθρωπο που δεν γνώρισα ποτέ , όμως τον αγάπησα ψάχνοντας και μαθαίνοντας γι’ αυτό . Πρόκειται για τον Ανωγειανό λυράρη Μανώλη Πασπαράκη ή Στραβό.
Γέννημα θρέμμα του Ψηλορείτη , γεννήθηκε στα ιστορικά Ανώγεια το Φλεβάρη του 1911. Όταν ήταν ακόμη τριών χρονών , χτυπήθηκε από οστρακιά και έχασε το φώς του. Όμως δε το ‘βαλε κάτω. Αγωνιστής , όπως όλοι οι Ανωγειανοί , πήρε στα χέρια του , δεκάχρονος πια , για πρώτη φορά τη λύρα ! Το μουσικό όργανο που κυριαρχούσε στο τόπο του και που έμελε να φωτίσει τους δρόμους της ψυχής του .Δάσκαλός του στη λύρα ένας σπουδαίος λυράρης ο Αντώνης Σκουλάς , έμαθε στο μικρό τα πρώτα πατήματα και του δίδαξε τους πρώτους σκοπούς . Σκοπούς που άκουγε σε ανωγειανές παρέες , τους αποτύπωνε και σιγά-σιγά πάνω τη λύρα του τους έβγαζε ! Στα δεκαπέντε του χρόνια άρχισε δειλά δειλά να παίζει σε παρέες , γάμους και βαφτίσεις . Η πρόοδος του ήταν σημαντική και στα 25 του χρόνια ήταν πια φτασμένος λυράρης!
Παντρεύτηκε, απόκτησε τέσσερα παιδιά και συνέχιζε το έργο του . Γλεντίζοντας το κόσμο σε δύσκολες πραγματικά εποχές . Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος , καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς , φτώχια ….
Όμως ο Πασπαράκης συνέχισε τη δημιουργική του πορεία . Λένε όσοι τον γνώρισαν ότι είχε χάρισμα από το Θεό , να μπορεί να στέκεται πραγματικά στα γλέντια . Ακουμπούσε με το δοξάρι του και του ήχους της λύρας του τις ψυχές των ανθρώπων , έδινε φτερά στα πόδια των χορευτάδων , ενώ ο γλυκός σκοπός του , ανταποκρινόταν στις μουσικές διαθέσεις των ανθρώπων που γλεντούσαν μαζί του .
Μια μαντινάδα χαρακτηριστική έλεγαν τα χείλη του , δίνοντας το στίγμα της δικής του ιδιαιτερότητας :
Κόσμο γροικώ , κόσμο πατώ , και κόσμο δε γνωρίζω ,
ώ, τη μπαντέρμη τη ζωή και πως τη νταγιαντίζω» !
Γράφει ο Γιώργης Καράτζης , για το Μανώλη Πασπαράκη ή Στραβό :
«Ένα ζωντανό μνημείο του μουσικού πολιτισμού των Ανωγείων , υπήρξε χωρίς καμία αμφισβήτηση ο Μανώλης Πασπαράκης Στραβός . Ο λυράρης που γλέντισε τ’ Ανώγεια και τους Ανωγειανούς τη διασποράς , με ασυνήθιστο πάθος , με προθυμία και ανεξάντλητη διάθεση , με αίσθηση προσφοράς που έφτανε τα όρια της αυτοθυσίας .Κάποιοι νόμιζαν ίσως ότι ο Στραβός ανταποκρίνεται εντελώς συμβατικά στο τρόπο του τραγουδιού του καθ’ ενός στη παρέα , κι οτι προσαρμόζεται για το χατίρι του τραγουδιστή στο ανάλογο ύφος . Δεν ήταν όμως έτσι . Ο Στραβός ταξίδευε στον αόρατο μουσικό κόσμο του , συνεπαρμένος απόλυτα πο το ανθρώπινο περιβάλλον, και συμπάσχων άμεσα στις μεταπτώσεις και τις ειδικότερες εκφραστικές διαφοροποιήσεις του κάθε τραγουδιστή – γλεντιστή .Με δεδομένη αυτή την αλήθεια , έδιδε όντως μεγαλύτερη έμφαση σε ακραίες, οριακές στιγμές. Άνοιγε διάπλατα τους κρουνούς της μουσικής του απόδοσης , όταν τον ερέθιζε ή τον συγκινούσε κάποιος ξεχωριστός εκφραστικός τρόπος . Αποκάλυπτε έτσι πόσο άνθρωπος ήταν».
Μεσουράνησε στη μουσική σκηνή της Κρήτης ως το 1960, χωρίς αυτό να σημαίνει οτι μετά σταμάτησε να παίζει λύρα . Ήταν μάχιμος μουσικός ως τα εβδομήντα του χρόνια , όμως δε μας άφησε δίσκους 33 η 45 στροφών , καθώς η μετακίνηση του για την Αθήνα , που γίνονταν οι εγγραφές δίσκων, ήταν δύσκολη .Χάριν όμως στη μέριμνα του συγχωριανού του δάσκαλου και πρώην δημάρχου των Ανωγείων, Γιώργη Σμπώκου, διασώθηκαν κάποιες ζωντανές ηχογραφήσεις .
Η μουσική του επηρέασε όλους τους σύγχρονους καταξιωμένους Ανωγειανούς λυράρηδες με κορυφαίο τον αρχάγγελο της κρητικής μουσικής Νίκο Ξυλούρη .
Έφυγε από τη ζωή το 1987 σε ηλικία 76 χρόνων. Τα Ανώγεια τον τίμησαν και τον τιμούν πάντα. Μάλιστα για να τον θυμούνται οι επόμενες γενιές έστησαν άγαλμα του, έργο του Ιταλού καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών , του Μιλάνου, Νικόλα Ζαμπόνι .
Επίλογο στο σημερινό πρώτο σημείωμα, θα ήθελα να βάλω μια συγκλονιστική εικόνα από τη ζωή του τυφλού λυράρη.
Ο πατέρας του ήταν ο πρώτος σύντροφος και οδηγός στο σκοτάδι του. Οι σχέσεις πατέρα και γιού ήταν πολύ δυνατές.
Έτσι ο θάνατος του πατέρα του τον συγκλόνισε.
Ζήτησε να τον πάνε στο τάφο του.
Πήρε τη λύρα του και είπε μια μαντινάδα που δεν θα τη ξεχάσω όσο ζω :
«Φεύγεις ψυχή και τση ψυχής, γλυκιά παρηγοριά μου,
που με τα μάτια σου τα δυο, φέγγαν και τα δικά μου».
