Μεσαρά: Η συμμετοχή των Μορονιανών  στον Ελληνοϊταλικό (Αλβανικό) Πόλεμο 1940 – 1941

Του Μιχάλη Παπαηλιάκη, Γεωπόνου στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο- Ιστορικού Ερευνητή

Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος (Αλβανικός) κηρύχτηκε στις 28  Οκτωβρίου 1940  και  διήρκεσε μέχρι τα μέσα Απριλίου 1941.

Όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος, κάποιοι Μορονιανοί  υπηρετούσαν  τη θητεία τους στο 5^ο Σύνταγμα Πυροβολικού στη Σούδα, κάποιοι στο 43^ο Σύνταγμα Πεζικού στο Ηράκλειο και  κάποιοι   άλλοι στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

Την ίδια ημέρα, Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940,  η ελληνική κυβέρνηση κήρυξε επιστράτευση. Οι   επίστρατοι  Μορονιανοί κατατάχτηκαν στο 43^ο Σύνταγμα  Πεζικού Ηρακλείου, το οποίο  μαζί  με το 15^ο  Χανίων, το 44^ο  Ρεθύμνου  και το  5^ο της Σούδας, αποτελούσαν την  5^η Μεραρχία Κρητών.  Η Μεραρχία  μεταφέρθηκε  στις 18-19 Νοεμβρίου  στην Αθήνα, στις 29 Νοεμβρίου στο  Αμύνταιο  Φλωρίνης και από εκεί, πεζή,  έφτασε στις 27 Ιανουαρίου 1941  στην Κλεισούρα της νότιας Αλβανίας.  Από τις 29 Ιανουαρίου μέχρι την οπισθοχώρηση  του Ελληνικού Στρατού από την Αλβανία, 13-14 Απριλίου, η Μεραρχία  Κρητών έδωσε σκληρές μάχες στην περιοχή των  οροσειρών   Τρεμπεσίνα και Σεντέλι.

 Σφαίρες και θραύσμα  Οβίδας από το Όρος Τρεμπεσίνα της Αλβανίας,  όπου δόθηκαν σκληρές μάχες ανάμεσα σε Έλληνες και Ιταλούς στρατιώτες. Οι  Μορονιανοί πολέμησαν εκεί

Ονόματα των Μορονιανών που πήραν μέρος στον  Ελληνοιταλικό ( Αλβανικό) πόλεμο:

1. Mαλλιαράκης Στέφανος   του   Αντωνίου
2. Μαλλιαράκης Κων/νος  του  Ζαχαρία
3. Μαλλιαράκης Ιωάννης  του  Ζαχαρία
4. Μαλλιαράκης Εμμανουήλ του  Νικολάου. Πολέμησε  στα  Οχυρά Μεταξά- Ρούπελ (Ελληνοβουργαρικά σύνορα). Επέστρεψε τραυματίας
5. Μαλλιαράκης Φραγκίσκος του  Νικολάου
6. Μαλλιαράκης Ιωάννης  του  Νικολάου
7. Μαλλιαράκης Σοφοκλής του Νικολάου

Μαλλιαράκης    Μιχαήλ  του  Εμμανουήλ. Στρατιώτης του 2^ου Τάγματος του  43^ου  Συντάγματος Ηρακλείου. Σκοτώθηκε στις 28 Ιανουαρίου  1941  στο  Κούκιαρι, περιοχή  Κλεισούρας, της νότιας Αλβανίας,  κατά τη διάρκεια  βομβαρδισμών  από την ιταλική αεροπορία.

Μιχαήλ Ε. Μαλλιαράκης. Σκοτώθηκε στο Κούκιαρη  της Κλεισούρας στις 28 Ιανουαρίου 1941

8. Σκεπεταράκης Αντώνιος  του  Νικολάου
9. Σκεπεταράκης Εμμανουήλ του  Νικολάου. Λόγω τού ατρόμητου χαρακτήρα του, συμμετείχε αρκετές φορές σε εξαιρετικά επικίνδυνες  αποστολές
10. Σκεπεταράκης Γεώργιος του Νικολάου, στρατιώτης του 2^ου Τάγματος του  43^ου Συντάγματος της V Μεραρχίας  Κρητών. Κατά τη διάρκεια μιας, από τις πολλές,  αντεπιθέσεις   των Ιταλών στο ύψωμα 1178 στην Τρεμπεσίνα,  το οποίο υπερασπιζόταν το Τάγμα του, ο Γεώργιος Σκεπεταράκης , μαζί με τον άλλο Μορονιανό, Εμμανουήλ Μανασσάκη του Γεωργίου,  αφού  εξάντλησαν  όλα τα διαθέσιμα πυρομαχικά τους,  αποφάσισαν να  χρησιμοποιήσουν  πέτρες  για να υπερασπιστούν τις θέσεις τους.      Αρχικά,  σταμάτησαν τους επιτιθέμενους  στους οποίους προκάλεσαν  σοβαρές ζημιές. Μετά,     πέρασαν   στην αντεπίθεση   κυνηγώντας  με πέτρες τους  επιτιθέμενες  Ιταλούς.
11. Μανασσάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου.  Στρατιώτης του  2^ου  Τάγματος  του 43^ου  Συντάγματος. Πολέμησε στην Τρεμπεσίνα της  Αλβανίας. Για την ανδρεία του παρασημοφορήθηκε. Πριν τη λήξη του Ελληνοιταλικού Πολέμου τραυματίστηκε και αδειούχος επέστρεψε  στο Μορόνι.

12. Σηφάκης Αριστείδης του Εμμανουήλ
13. Σηφάκης Μιχαήλ του Εμμανουήλ
14. Σηφάκης Αλέξανδρος του Εμμανουήλ

15. Ματαλλιωτάκης Μιχαήλ του Εμμανουήλ
16. Ματαλλιωτάκης Δημήτριος του Εμμανουήλ
17. Ματαλλιωτάκης Νικόλαος του Εμμανουήλ
18. Ματαλλιωτάκης Γεώργιος του Εμμανουήλ

19. Ζαχαριουδάκης Νικόλαος του Μιχαήλ
20. Ζαχαριουδάκης Εμμανουήλ του Μιχαήλ
21. Ζαχαριουδάκης Κων/νος του Μιχαήλ. Εξαφανισθείς

22. Κακουλάκης Παύλος του Νικολάου
23. Σαλούστρος Σπυρίδων του Βασιλείου
24. Σαλούστρος Ηλίας του Βασιλείου

25. Χαλκιαδάκης Στυλιανός του Κων/νου
26. Χαλκιαδάκης Γεώργιος του Κων/νου
27. Χαλκιαδάκης Δημήτριος του Κων/νου
28. Χαλκιαδάκης Μιχαήλ του Δημητρίου
29. Χαλκιαδάκης Νικόλαος του Δημητρίου
30. Χαλκιαδάκης Παύλος του Μιχαήλ

31. Χαλκιαδάκης Νικόλαος του  Μιχαήλ (Κοκόλης- Τουφεκάς). Μετά την οπισθοχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Αλβανία,   μέρος των  στρατιωτών  της  V Mεραρχίας Κρητών  πέρασαν στην Πελοπόννησο  και     άλλοι  κατέληξαν  στην Αθήνα. Εκεί, όσοι δεν είχαν κάποιο φιλικό ή συγγενικό σπίτι, τριγυρνούσαν κουρελήδες και πεινασμένοι. Τον  Ιούλιο 1941  σε «συσσίτιο» που οργάνωσε η κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου, στο Παναθηναϊκό Στάδιο, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί έκαναν μπλόκο και συνέλαβαν  περίπου 1.200 Κρήτες. Χαρακτηρίστηκαν αιχμάλωτοι πολέμου και μεταφέρθηκαν στο  ιταλικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα. Το χρονικό διάστημα που έμειναν εκεί, από την πείνα, το κρύο, τις κακουχίες και  τις τιμωρίες πέθαναν περίπου οι εννιακόσιοι.

Ο Χαλκιαδάκης Νικόλαος     ήταν μεταξύ εκείνων οι οποίοι συνελήφθησαν   στην Αθήνα και μεταφέρθηκαν  στο στρατόπεδο  θανάτου της  Λάρισας. Μετά από επανειλημμένες προσπάθειες  κατάφερε να δραπετεύσει. Δυστυχώς,  στη Θήβα, ο συνάδελφος με τον οποίο είχαν δραπετεύσει τον κατέδωσε. Συνελήφθη  και μεταφέρθηκε εκ νέου στο στρατόπεδο, όπου υποβλήθηκε σε άγριους ξυλοδαρμούς.

Από το ξύλο έχασε την  ακοή από το δεξιό αυτί. Μετά από λίγο δραπέτευσε και πάλι. Πιθανώς, κατά την πορεία του προς την  Αθήνα εντάχτηκε σε κάποια από τις Εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Στη διάρκεια των Δεκεμβριανών του 1944  στην Αθήνα, αιχμαλωτίστηκε, όπως χιλιάδες άλλοι αντιστασιακοί και κεντροαριστεροί  πολίτες. Οι  Άγγλοι φόρτωσαν σε  δύο καράβια    περίπου 10.000 συλληφθέντες   και τους μετέφεραν  στο στρατόπεδο Ελ Ντάμπα (ELDABA) της Αιγύπτου, 150 χιλιόμετρα δυτικά της Αλεξάνδρειας. Μεταξύ αυτών και ο Νικόλαος Χαλκιαδάκης. Δεν είναι γνωστό πότε επέστρεψε στην Κρήτη.

32. Μαραγκάκης Ιωάννης του  Αντωνίου
33. Μαραγκάκης Στυλιανός του Δημητρίου
34. Μαραγκάκης Μιχαήλ του Αντωνίου, στρατιώτης του  5ου Όρχου Πυροβολικού.   Σκοτώθηκε  στο Ψάρι Τρεμπεσίνας  στις  9 Μαρτίου 1941, κατά την εαρινή επίθεση των Ιταλών. Όπως αναφέρει στις αναμνήσεις του Ζαριανός  στρατιώτης «ο  Μιχάλης του Μαρακαντώνη  από το Μορόνι σκοτώθηκε , μαζί με άλλους οκτώ κατά τη διάρκεια βομβαρδισμού».  Η μαρτυρία αυτή είναι δημοσιευμένη  στο  βιβλίο  «Αναμνήσεις από τον πόλεμο του 1940-41 στην Αλβανία»  του  Γεωρ.   Ζωγραφάκη.

Μορονιανοί πεσόντες: Κάτω δεξιά,  Μαραγκάκης     Μιχαήλ του  Αντωνίου. Σκοτώθηκε στις 9 Μαρτίου 1941 στο Ψάρι Τρεμπεσίνας.

Κάτω  αριστερά,  Γεώρ. Μαλλιαράκης  (Μικρά Ασία). Στο κέντρο, Μανασσάκης Μιχαήλ ( Μάχη της Κρήτης 1941).Πάνω  αριστερά, Ευάγγελος Παπαηλιάκης  (Εμφύλιος 1946-49, Άμφισσα  27 Αυγούστου 1948). Πάνω δεξιά,  Μιχαήλ Μαλλιαράκης ( Κούκιαρη Αλβανίας 28 Ιανουαρίου 1941).

35. Τσαφαντάκης Νικόλαος του  Στυλιανού
36. Ρεμιδιανάκης Γεώργιος του Ιωάννου
37. Παπαηλιάκης Στυλιανός του  Μιχαήλ, υπαξιωματικός. Πρωτανηψιός του διοικητή του 2^ου Τάγματος, ταγματάρχη Ευάγγελου Κουρή. Στον ταγματάρχη  Κουρή  και  τον υπολοχαγό Γεώργιο  Κάββο  είχε ανατεθεί, από την V Μεραρχία, το εξαιρετικά δύσκολο έργο της αναζήτησης  και προμήθειας τροφίμων  για τους χιλιάδες Κρήτες στρατιώτες, οι οποίοι εγκαταλειμμένοι  στη μοίρα τους, πεινασμένοι, αρκετοί  χωρίς χρήματα , περιπλανιόντουσαν στην Πελοπόννησο σε αναζήτηση πλεούμενων για να επιστρέψουν στην Κρήτη.  Σύμφωνα με μαρτυρίες συναδέλφων του, χάριν της συγγένειας του Στ. Παπαηλιάκη με τον ταγματάρχη  Κουρή, τα τρόφιμα, ο ιματισμός   και τα τσιγάρα   δεν έλειψαν  στους Μορονιανούς, όπως   και σε άλλους Μεσαρίτες   στρατιώτες.

   Ο Κων/νος Μαλλιαράκης, αριστερά, αδελφός του φονευθέντος Μιχάλη, μπροστά από το μνημείο πεσόντων στο ύψωμα 731, όπου ο Ελληνικός Στρατός έδωσε σκληρές νικηφόρες μάχες.

Βιβλιογραφία:

• Ιωάννης Βερνάρδος, ΤΡΕΜΠΕΣΙΝΑ, Εκδόσεις Αλικιώτης &Υιοί, Αθήνα 1957.
• Γιώργος Ζωγραφάκης, Αναμνήσεις από τον πόλεμο του 1940-41 στην Αλβανία, ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ –ΖΑΡΟΣ 2014.
• Γεώργιος Κάββος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο 2013.
• Γεώργιος Παναγιωτάκης, Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου, «ΟΙ ΚΡΗΤΕΣ ΜΑΧΗΤΕΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ» 27 Οκτωβρίου 2009.
• Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ειδική έκδοση «ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΟΙ 7.948 ΝΕΚΡΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ», 29 Οκτωβρίου 1995.
• Πιστοποιητικό στρατολογικής κατάστασης του Συνταγματάρχη ε.α Ευάγγελου Κουρή.

Προσωπικές μαρτυρίες:

• Κων/νος Γεωρ. Χαλκιαδάκης
• Νικόλαος Αντ. Σκεπεταράκης
• Χρήστος Νικ. Χαλκιαδάκης
• Μάρκος Γεωρ. Μανασσάκης
• + Δημήτριος Μιχ. Παπαηλιάκης
• Κων/νος Εμμ. Μαλλιαράκης
• Ιωάννης Εμμ. Μαλλιαράκης. Χάριν στην ισχυρή  μνήμη και τη διανοητική διαύγεια    τού  ενενηνταπεντάχρονου Ιωάννη, έγινε  εφικτή   η συγκέντρωση των ονομάτων των Μορονιανών  στρατιωτών που υπηρετούσαν  ή επιστρατευτήκαν και πολέμησαν στο μέτωπό.

Θερμές ευχαριστίες, υγεία  και μακροζωία, σε  όλους εκείνους που  βοήθησαν με μαρτυρίες και φωτογραφικό υλικό!

Αλβανία, Όρος Τρεμπεσίνα.  Άνδρες της 5^ης Μεραρχίας  σε αναμονή επίθεσης.