Γράφει ο Κώστας Γ. Τσικνάκης
Οι Αρχάνες είναι από τις πιο ιστορικές κωμοπόλεις της Κρήτης. Βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από το Ηράκλειο και οι κάτοικοί της ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια. Στις κρεβατίνες της κοιλάδας της παραγόταν το επιτραπέζιο σταφύλι, το φημισμένο ροζακί, μεγάλες ποσότητες του οποίου εξάγονταν στο εξωτερικό.
Η βιβλιογραφία που σώζεται για τις Αρχάνες είναι πλούσια. Ελάχιστα, ωστόσο, έχει απασχολήσει την έρευνα πώς εμφανίζονται αυτές στη λογοτεχνία. Το εγχείρημα είναι επίπονο καθώς απαιτείται η αποδελτίωση πολλών βιβλίων αλλά και εντύπων για τον εντοπισμό των σχετικών αναφορών.
Το ποίημα του Γεωργίου Δ. Λουλακάκη, το οποίο παρουσιάζεται, θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία της σχετικής αναζήτησης. Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 42 του δεκαπενθήμερου αθηναϊκού λογοτεχνικού και βιβλιογραφικού περιοδικού «Πνευματική Ζωή», το οποίο κυκλοφόρησε στις 23 Απριλίου 1940.
ΑΡΧΑΝΑΙΣ*
Η πρώτη ανάρια συννεφιά η χινοπωρινή
κεφαλοσκέπη χαμηλή στ’ ακρόβουνα δεμένη,
και κάτου ο σταφυλόκαμπος, τη γλύκα τη στερνή,
της μέρας παίρνει, σαν πηγή
μέσ’ στον καρπό χυμένη.
Βαρύ τα’ αμπέλι κοίτεται, σα ζω κουλουριαστό,
πάνω στα καλογέννητα των σταφυλιών κορμάκια,
γαληνεμένο, λιόφεγγο και το βραδάκι ευωδιαστό,
ακροζυγιέται, μ’ άσειστο φτερό,
σαν τα γεράκια.
Δεμένοι με τον κάματο και τα χοντρά τους ζωντανά
ξωμάχοι αψηλολύγιστοι, κι’ ως σε χορό στημένοι,
κατηφοράν από πλαγιές, από βοσκές, από βουνά,
της γης νογούν περίγλυκα
σταφύλια φορτωμένη.
Σαν θειαφοκέρι καίγεται κι’ αχνοφωτά το δειλινό,
τα συννεφάκια δέθηκαν μαλαματένια ζώνη,
σμάλτο βαθύ ανακυματά ο μούστος μέσα στο λινό
και το λιβάνι το πυκνό
στο σύθαμπο ψηλώνει.
Η μέρα πια σιγοκυλά στη θάλασσα τη σκοτεινή,
γοργά χαμηλοπέταξαν σπαθάτα περιστέρια
κι’ ως χρυσομάννες μέλισσες διπλογεννούν οι ουρανοί
μέσ’ στη δροσιά τη βραδυνή
σμάρι λαμπρό τ’ αστέρια.
Γ. Δ. ΛΟΥΛΑΚΑΚΗΣ
* Ιστορικό χωριό της Κρήτης περίφημο για τα σπάνια σταφύλια του.
Μέσα σε πέντε πεντάστιχες στροφές, όπως διαπιστώνουμε, ο ποιητής κατορθώνει να αναπαραστήσει το κλίμα που κυριαρχούσε στην περιοχή των Αρχανών τις μέρες του τρύγου. Τα χρώματα, με τα οποία αποδίδει τις εικόνες του φθινοπώρου, είναι εντυπωσιακά.
Το σημείωμα, που συνοδεύει το ποίημα ενημερώνει τον απληροφόρητο αναγνώστη σχετικά με την ιστορική κωμόπολη της Κρήτης και την πλούσια παραγωγή της σε κρασί. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ποιητής βλέπει τις Αρχάνες ως μία ολότητα και δεν κάνει διαχωρισμό σε Απάνω και Κάτω Αρχάνες.
Ο Γεώργιος Δ. Λουλακάκης αποτελεί από τις πιο ενδιαφέρουσες πνευματικές φυσιογνωμίες της Κρήτης το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1886 και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος.
Υπήρξε από τους πρώτους δημοτικιστές της Κρήτης. Διετέλεσε μέλος του Συλλόγου Δημοτικιστών Ηρακλείου Κρήτης «ο Σολωμός», ο οποίος δημιουργήθηκε στην πόλη το 1909. Ήταν στενός φίλος του Γιάννη Μουρέλλου και του Λευτέρη Αλεξίου και ανήκε στον πνευματικό κύκλο του Νίκου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη.
Τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα δημοσίευσε ποιήματά του, στα περιοδικά «Γράμματα», «Κρητική Στοά» και «Ο Νουμάς». Τους στίχους του, που κινούνταν στο κλίμα του αισθητισμού, εγκωμίαζε η Γαλάτεια Καζαντζάκη, υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Πετρούλα Ψηλορείτη, σε μελέτη της για την ποίηση των νέων της Κρήτης, η οποία δημοσιεύτηκε το 1911 στα «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας.
Στο Ηράκλειο, την ίδια περίπου περίοδο, ο Γεώργιος Δ. Λουλακάκης ανέπτυσσε εντυπωσιακή συγγραφική δραστηριότητα. Αποτελούσε βασικό συνεργάτη της εφημερίδας «Νέα Εφημερίς» του Γιάννη Μουρέλλου, στην οποία δημοσίευε, σχεδόν καθημερινά, ποιήματα, κριτικά κείμενα και χρονογραφήματα.
Τα χρόνια που ακολούθησαν, ποιήματά του έστελνε και σε διάφορα λογοτεχνικά έντυπα της Αθήνας. Κατά τον ίδιο τρόπο κινήθηκε και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Συνεργασίες του έχουν εντοπιστεί στο περιοδικό «Κνωσός», που τυπωνόταν στην Αθήνα. Πέθανε το 1960.
Η «Πνευματική Ζωή», εκδιδόταν την περίοδο 1936-1941 στην Αθήνα, με υπεύθυνο τον γνωστό πεζογράφο Μελή Νικολαΐδη (Λάρνακα 1892 ή 1893-Αθήνα 1979). Με το έντυπο, από τα πιο ενδιαφέροντα του Μεσοπολέμου, συνεργάστηκαν δεκάδες πνευματικοί άνθρωποι της εποχής. Στις σελίδες του, δημοσιεύτηκαν αξιόλογα κείμενα (διηγήματα, ποιήματα, κριτικά άρθρα, βιβλιογραφικά σημειώματα).
Μεταξύ των συνεργατών του εντύπου ήταν και ο Γεώργιος Δ. Λουλακάκης. Στις σελίδες του δημοσίευσε αρκετά ποιήματά του. Ανάμεσά τους είναι και το παρουσιαζόμενο για τις Αρχάνες.
Σύντομη αναφορά στον Γεώργιο Δ. Λουλακάκη και παράθεση του τίτλου του συγκεκριμένου ποιήματος γίνεται από τον Αντώνη Κ. Σανουδάκη στο βιβλίο του «Η νεοκρητική λογοτεχνική σχολή» (Αθήνα, Εκδόσεις «Κνωσός», 1978).
Η ανάρτηση είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Νίκου Γ. Χριστινίδη (17 Μαρτίου 1933-24 Οκτωβρίου 2021), άοκνου μελετητή της ιστορίας των Αρχανών.
Από τον υποφαινόμενο είχε τεθεί υπόψη του το ποίημα, καθώς επίσης πληροφορίες για το έντυπο δημοσίευσης και βιογραφικά στοιχεία για τον Γ. Δ. Λουλακάκη. Λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του είχε κάνει σχετική ανάρτηση.
