της Κορίνας Καφετζοπούλου
Ούτε ερείπια δεν έχουν μείνει στο Αξέντι, μόνο πέτρες, σε ελάχιστες περιπτώσεις, η μια πάνω στην άλλη. «Στο Αξέντι τούρκεψε μέχρι και ο παπάς (!) Δεν ήθελαν να χάσουν τις …
περιουσίες τους, ήθελαν να γλυτώσουν από το χαράτσι, ήθελαν προνόμια και εξουσία.
Όσες οικογένειες δε δέχτηκαν, έφυγαν από εκεί και πήγαν αλλού, αφήνοντάς τα όλα τους πίσω» είπαν στο MadeinCreta οι τρεις υπερήλικες εναπομείναντες κάτοικοι των Πιρουνιανών.
Ένα κατηφορικό δρομάκι, μόλις 200 – 300 μέτρων τους χωρίζει από το Αξέντι .
«Στο Αξέντι έκανε να πατήσει Χριστιανός 250 χρόνια!» λένε οι ίδιοι. Ακόμα και με δόση υπερβολής, την απέχθεια τους για την αλλαγή της πίστης από τους κοντοχωριανούς, την έκαναν κι έκφραση οι ντόπιοι: «Άμε, διάολε στ’ Αξέντι» και η έκφραση χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Οι Τουρκοκρητικοί του Αξεντίου καταγράφονται στην Ιστορία της Κρήτης ως οι πιο αιμοσταγείς γενίτσαροι, φανατικότεροι ακόμα και των Τούρκων (2η, 3η γενιά).
Η ιστορία του χωριού πριν ερημωθεί και καταστραφεί έχει περάσει από στόμα σε στόμα. Την ιστορία αυτή ωστόσο λίγοι τη γνωρίζουν. Στο Αξέντι υπήρχαν καφενεία, φάμπρικα, 2 νεκροταφεία, για τους Τούρκους και τους Χριστιανούς … μέχρι και φυλακές. Τα σπίτια τους ήταν πετρόχτιστα όχι με κεραμίδια, αλλά σαν λεπίδα.
Το χωριό ήταν πολύ πλούσιο διότι μπορεί οι Τούρκοι να ήταν «καταραμένοι» αλλά ο τόπος ήταν εύφορος. Αυτό όμως δεν ενδιέφερε τους Χριστιανούς της ευρύτερης περιοχής.
Η συμπεριφορά των Τουρκοκρητικών του Αξεντίου, που ήταν ο φόβος και το τρόμος της περιοχής, και η φήμη τους έφτανε και στο Ηράκλειο, ήταν και η αιτία που το χωριό καταστράφηκε από τους ίδιους τους Χριστιανούς, μερικά χρόνια αργότερα, το 1922.
Το 1898 όταν η κρητική επανάσταση ήταν στο απόγειο της και έφτανε η ώρα της λευτεριάς, οι Τουρκοκρητικοί που πήραν μέρος και στο αιματοκύλισμα της 25ης Αυγούστου του ίδιους έτους, άρχισαν σιγά – σιγά να φεύγουν από την περιοχή και το νησί, ελάχιστοι έμειναν, επειδή φοβούνταν ότι θα έρθει η ώρα της πληρωμής.
Και αυτή η ώρα ήρθε, όταν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν. Κανείς δεν πάτησε το πόδι του μετά εκεί, ούτε Χριστιανός ούτε Τούρκος. Με τη Μικρασιατική καταστροφή οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, με το φόβο ότι οι Τούρκοι μπορεί να επιστρέψουν στο Αξέντι, γκρέμισαν με μανία ό,τι είχαν αφήσει, τα σπίτια τους, τα τζαμιά τα πάντα, “για να μην έχουν τόπο να σταθούν”.
Μόνο χαλάσματα έμειναν. Ο τόπος αυτός στοίχειωσε και δεν κατοικήθηκε ποτέ ξανά.
Ότι κάποτε ίσως εκεί να υπήρχε ζωή το μαρτυρά ο Ιερός Ναός του Αγίου Πνεύματος. Η ανέγερσή του χρονολογείται το 16ο αιώνα. Αν κάποιος κοιτάξει κάτω από το καμπαναριό θα δει ότι έχει σκαλιστεί το οικόσημο των Venier, το οποίο φέρει τα αρχικά MV και τη χρονολογία 1568.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Στέφανο Ξανθουδίδη, ο ναός αυτός χρησιμοποιούνταν ως μουσουλμανικό Τέμενος μέχρι και το 1898: το έτος δηλαδή που οι Τούρκοι έφυγαν από την Κρήτη, την οποία είχαν κατακτήσει το 1645 και έμειναν για 253 χρόνια. Το ότι ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως τζαμί – ίσως ήταν και αυτό που τον έσωσε για αυτό δεν είχε τη μοίρα που είχαν οι υπόλοιπες εκκλησίες, 101 στον αριθμό, που ανήκαν στην ενορία του Αξεντίου και οι οποίες καταστράφηκαν από τους κατακτητές.
Σύμφωνα με το συγγραφέα, Δρ. του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αντώνη Σανουδάκη πάντως, «το Αξέντι αλλαξοπίστησε από το 1740, μάλλον από το φόβο των κατοίκων κι έτσι προσχώρησαν οι Αξεδιανοί στο Μωαμεθανισμό. Και αναφέρουμε το 1740 και όχι το 1730 της προφορικής παράδοσης, γιατί το 1740, τριάντα χρόνια πριν από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη του 1770, είχε γίνει η πρώτη επανάσταση στην Κρήτη, από Μαλεβυζιώτες, Μονοφατσώτες και Ρεθυμνιώτες, δηλαδή Κρητικούς πέριξ του Ψηλορείτη.
Μετά την πρώτη αυτή επανάσταση και λόγω των σκληρών αντιποίνων αλλαξοπίστησαν οι κάτοικοι στο Αξέντι, που διατήρησε το όνομά του από τον εορταζόμενο Άγιο».
Όποια και να είναι η αιτία, τίποτα δε θυμίζει αυτή την ιστορία, παρά μόνο οι μαρτυρίες … τα χαλάσματα δε μιλούν .
«Στο τούρκικο χωριό, παιδί μου, είχαν τα πάντα, μέχρι και βασιλικά σκαλούνια. Ο πεθερός μου, μου έλεγε πολλές ιστορίες, είχε ένα φίλο Τούρκο που δεν ήταν σαν τους άλλους. Μου είχε πει και μια ιστορία, όταν ένα παιδί από εμάς θα πήγαινε να πολεμήσει και ήρθε εδώ κρυφά το βράδυ ο φίλος του που ήταν Τούρκος από δίπλα μας, τον αγκάλιασε και τον χαιρέτησε, έκλαιγαν και οι δύο» είπε στο MadeinCreta η 90χρόνη Κρυστάλη Σηνιωλάκη, που μένει στα Πιρουνιανά.
Αξέντι Άγιος Αυξέντιος Αγ.Βαρβάρα τουρκοκρητικοί 25ης Αυγούστου 1898
Για να πάει κάποιος στο Αξέντι ακολουθεί τη διαδρομή προς την Αγία Βαρβάρα. Μόλις μπει στην Αγία Βαρβάρα, στρίβει αριστερά προς τα Πιρουνιανά. Ένας μικρός κατηφορικός δρόμος μέσα απο τα Πηρουνιανά τον οδηγεί στο Αξέντι, στη διαδρομή προς τον Άγιο Θωμά.
*Το ρεπορτάζ του MadeinCreta κατέγραψε τις μαρτυρίες των: κ. Χρυσούλας Λαγουδάκη, κ.Θοδωρή Λαγουδάκη και του προέδρου του πολιτιστικού συλλόγου Πιρουνιακών “Αξέντι” κ.Γιώργου Σαβουιδάκη.
Αξέντι! Ότι κάποτε ίσως εκεί να υπήρχε ζωή το μαρτυρά ο Ιερός Ναός του Αγίου Πνεύματος…
