Γράφει ο Γιώργος Καλογεράκης*
Στις 26 Απριλίου 1944, έγινε στην Κρήτη η μεγαλύτερη κατά την γνώμη μου πράξη Αντίστασης τα χρόνια 1941-1945. Η απαγωγή του Στρατηγού Χάινριχ Κράιπε. Θεωρώ την πράξη αυτή τη σημαντικότερη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κρήτη για τρεις κυρίως λόγους.
Α) Γιατί η απαγωγή ενός από τους στρατηγούς των ντρόπιασε τους κατακτητές και καταρράκωσε το ηθικό τους. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι στο «Φρούριο Κρήτη», το οποίο οι Γερμανοί θεωρούσαν απόρθητο, κάποιοι «θρασύτατοι» απαγωγείς θα εκτελούσαν με πλήρη επιτυχία αυτήν την επιχείρηση.
Β) Γιατί τα γεγονότα της απαγωγής διαδραματίστηκαν και στους τέσσερις νομούς της Κρήτης, από το Λασίθι που ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έπεσε με αλεξίπτωτο στο οροπέδιο του Καθαρού μέχρι τα Χανιά που έγινε τελικά η φυγάδευση στη Μέση Ανατολή και
Γ) Στην επιχείρηση έλαβαν μέρος άντρες απ’όλες τις Αντιστασιακές ομάδες που δρούσαν στην Κρήτη, αλλά και πάρα πολλοί Κρητικοί υποστήριξαν και βοήθησαν την διαφυγή των απαγωγέων με διάφορους τρόπους, τα ονόματα των οποίων έμειναν μέχρι σήμερα στην αφάνεια.
Η συμμετοχή των Κρητών στην ομάδα απαγωγής αλλά και η βοήθεια που προσέφερε ο απλός Κρητικός στην απόκρυψη, στον εφοδιασμό, στην διαφυγή τέλος των απαγωγέων και του Στρατηγού Κράιπε στη Μέση Ανατολή, αποτελεί μεγάλο ύμνο και τιμή στο έπος της Κρητικής Αντίστασης.
Όλοι οι ιστορικοί, αλλά και όσοι από τους συμμετέχοντες της απαγωγής έγραψαν ή μίλησαν γι’αυτήν, συμφωνούν ότι χωρίς την βοήθεια των Κρητών η επιχείρηση Κράιπε δεν θα είχε επιτυχία.
Ήταν μια απαγωγή που έγινε θρύλος και τραγούδι στα στόματα των Κρητικών. Μεγαλώσαμε ακούγοντας αυτή την ιστορία από τους παππούδες και τους γονείς μας, πολλές φορές ικετεύοντάς τους να μας την πουν από την αρχή μόλις έφτανε στο τέλος της.
Ο θρύλος της απαγωγής απλώθηκε σ’όλο το νησί έτσι ώστε δεν υπήρχε Κρητικός που να μην έλαβε μέρος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Όποιο κι αν ρωτούσες θα σου έλεγε «…ήμουν κι εγώ εκεί…».
Το καλοκαίρι του 2003 στο εξοχικό σπίτι του Κίμωνα Ζωγραφάκη στις Γούβες άκουσα για τελευταία φορά από το στόμα ενός από τους Αντιστασιακούς που μετείχε της επιχείρησης, (από την απόβαση στην παραλία «Δέρματος» των απαγωγέων μέχρι τη Διακλάδωση των Αρχανών), να διηγείται τα γεγονότα του Απριλίου-Μαΐου 1944 και το αίσιο τέλος της απαγωγής. Και την πίκρα του πως παράσημα ανδρείας έπρεπε να δοθούν, όχι μόνον στον επικεφαλής Πάτρικ Λη Φέρμορ, αλλά και στους άντρες της Κρητικής Αντίστασης που μετείχαν στην επιχείρηση.
Το σημερινό μου σημείωμα, με αφορμή αυτή την επέτειο, δίνει απαντήσεις μέσα από αδημοσίευτα απομνημονεύματα σε τρία ερωτήματα.
1ον. Ποιος ήταν ο Φραγκιός Μαράκης και ποιοι τελικά υποδέχτηκαν τον Πάτρικ Λη Φέρμορ στο οροπέδιο του Καθαρού την νύκτα της 4ης Φεβρουαρίου 1944.
2ον. Ποιος τελικά προμήθευσε τους απαγωγείς με τις δύο γερμανικές στολές που φόρεσαν τη νύχτα της 26ης Απριλίου ο Πάτρικ Λη Φέρμορ και ο Στάνλεϋ Μος και σταμάτησαν το αυτοκίνητο του Στρατηγού.
3ον. Ποιος ήταν ο πρώτος πολίτης που συνάντησαν οι απαγωγείς Μιχάλης Ακουμιανάκης και Ηλίας Αθανασάκης τα ξημερώματα της 27ης Απριλίου 1944.
α. Φραγκιός Μαράκης
Από το χωριό Μάλλες Ιεραπέτρας ήταν ο Φραγκιός Μαράκης. Λίγοι γνωρίζουν ότι αυτός ο πατριώτης βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στην Αντίσταση αναπτύσσοντας μεγάλη δραστηριότητα. Πάνω από το χωριό του Μάλλες βρισκόταν η ορεινή τοποθεσία «Τάπες» όπου κατά διαστήματα εφιλοξενείτο ένας από τους ασυρμάτους του συμμαχικού Στρατηγείου. Ο Άγγλος Ταγματάρχης Άλεξ Ρέντελ βρισκόταν στις Τάπες τον Φεβρουάριο του 1944 (υπεύθυνος του ασυρμάτου) όταν πήρε σήμα πως αναμένεται στο οροπέδιο Καθαρό η πτώση με αλεξίπτωτα του Πάτρικ Λη Φέρμορ και τριών συνεργατών του (Στάνλευ Μος, Μανόλη Πατεράκη και Γιώργη Τυράκη). Μεταξύ των ανδρών που διάλεξε να πάρει μαζί του ο Άλεξ Ρέντελ για να προετοιμάσουν το έδαφος για την πτώση ήταν ο Φραγκιός Μαράκης και ο Κίμωνας Ζωγραφάκης.
Ο ίδιος ο Κίμωνας Ζωγραφάκης στα ανέκδοτα απομνημονεύματά του αφηγείται για την πτώση του Πάτρικ Λη Φέρμορ και τον φίλο του Φραγκιό Μαράκη : …είχε πιάσει βαρύς χειμώνας. Τον ασύρματο τον είχαμε σε μια σπηλιά, στις Τάπες. Εκατέβαινες και είχε ένα χώρο μεγάλο σα σαλόνι. Στο πόρο εβάναμε ένα κλαδί και δε φαινότανε τίποτα. Εγώ και ο Φραγκιός είμαστε υπηρεσία ασυρμάτου. Ήτανε τέσσερις του Φλεβάρη και μας είχανε ειδοποιήσει ότι θα πέσει ο Φιλεντέμ στο Καθαρό. Μας το είπε ο Λοχαγός ο Αλέξης. Έπεσε στις τέσσερις Φεβρουαρίου 1944. Στο Καθαρό ήτανε ο Πόρος τση Γούλας και μπαίναμε. Είχα πάει εγώ ο Φραγκιός ο Μαράκης και ο Αλέξης. Το Καθαρό είχε σπίτια πολλά. Κάθε βράδυ ανάβαμε φωτιές. Το αεροπλάνο ήρθε τέσσερις του Φλεβάρη και έπεσε ο Φιλεντέμ. Αυτός επρόλαβε και έπεσε μετά έκανε βόλιτες το αεροπλάνο, του βάνανε τα αντιαεροπορικά από το Καστέλλι, ο καιρός είχε χαλάσει για τα καλά, δεν εβλέπαμε τον ουρανό από τα σύννεφα, δεν επέσανε οι άλλοι τρεις. Όταν έπεσε ο Φιλεντέμ μας εζήτησε με το Φραγκιό νερό. Να νερό πίσω σου, του λέμε, και του δείχνομε τον ποταμό. Σχεδόν δίπλα στον ποταμό έπεσε. Και σκύβει και πίνει νερό από τον ποταμό.
Αφού οι άλλοι δεν εμπορούσανε να πέσουνε το ίδιο βράδυ επήγαμε στο λημέρι μας και την άλλη μέρα έφυγα πάλι με το Φραγκιό το Μαράκη και γυρίσαμε πίσω στο Καθαρό. Ο Φραγκιός ο Μαράκης ήτανε από τση Μάλλες, ένα καλό παλικάρι. Κάθε βράδυ ανάβαμε φωτιές, το αεροπλάνο ερχότανε αλλά δεν επέφτανε. Ο καιρός δεν ήτανε καλός. Κάθε βράδυ με το Φραγκιό ανάβαμε τση φωτιές μέχρι τις εννιά Φεβρουαρίου και ερχότανε το αεροπλάνο μα δε μπορούσε να πέσει κανείς. Εκάναμε ένα σταυρό. Ανάβαμε τα ξύλα σε σχήμα σταυρού αλλά τίποτα. Μετά τις εννιά του μήνα μας είπανε ότι δεν γίνεται τίποτα μόνο να γυρίσομε στο λημέρι με το Φραγκιό γιατί οι άλλοι θα’ρθούνε με το μέσον. Και ήρθανε με το μέσον στση τέσσερις του Απρίλη…
Για την επιτυχία του σχεδίου της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε, οι απαγωγείς χρειάζονταν οπωσδήποτε δύο Γερμανικές στολές της Στρατονομίας. Στην βιβλιογραφία της Κρητικής Αντίστασης δεν αποσαφηνίζεται επακριβώς ποιος προμήθευσε τους απαγωγείς με τις Γερμανικές στολές. Διάφορα πρόσωπα αναφέρονται ως οι προμηθευτές των στολών, χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται
στην πραγματικότητα. Αυτό το ξεκαθαρίζει ο Μιχάλης Ακουμιανάκης στα ανέκδοτα απομνημονεύματά του. Και ο άνθρωπος που βρήκε τις στολές και τις παρέδωσε στον Μιχάλη Ακουμιανάκη ήταν ο πατριώτης Δημήτρης Μπαλαχούτης.
…την επομένη το πρωί ο Paddy ετοιμάστηκε για την επιστροφή του στου Σηφογιάννη τη Μάνδρα. Μιλήσαμε για προβλήματα της επιχειρήσεως. Με παρακάλεσε να βρω δυο Γερμανικές Στρατιωτικές στολές τις οποίες θα χρησιμοποιούσεν στην απαγωγή. Ετοιμάσθηκε για αναχώρησι με τον Ηλία Αθανασάκη για του Σηφογιάννη τη μάνδρα, πάνω από το χωριό Κασταμονίτσα, όπου παρέμενε ο Λοχαγός Μος με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδος.
Είχα συνομιλήσει με τον Ηλία Αθανασάκη για τον τόπον της απαγωγής και το σχέδιο που είχαμε κάμει με τον Paddy. Του είπα ότι με την επιστροφήν του από του Σηφογιάννη τη μάντρα θα επισκεφθούμε μαζί το μέρος όπου σχεδιάζαμε με τον Paddy την απαγωγή.
Μετά αναχώρησαν ο Paddy και ο Ηλίας Αθανασάκης προς του Σηφογιάννη τη Μάνδρα, όπου συναντήθηκαν με την υπόλοιπη ομάδα. Έφθασαν εκεί το απόγευμα της 19 Απριλίου, ημέρα του Πάσχα. Συναντήθηκαν με τον Μος και την υπόλοιπη ομάδα. Εκεί στου Σηφογιάννη τη Μάνδρα είχαν ετοιμάσει το αρνί της σούβλας, άφθονο κρασί και ότι άλλο ήθελαν για τον εορτασμό της Αναστάσεως. Ήλθαν όλοι σε ενθουσιασμό και κέφι και αφού ήπιαν αρκετό κρασί και έφαγαν το σουβλιστό αρνί, άρχισαν οι μαντινάδες και τα παλιά τραγούδια. Δεν έλειψαν οι πυροβολισμοί για τον εορτασμό της Αναστάσεως.
Μάλιστα όπως έμαθα αργότερα χόρεψαν αρκετά κρητικούς χορούς και το γλέντι πέρασε τα μεσάνυχτα με τον καλύτερο τρόπο. Στην παρέα αυτή είχαν περάσει και δύο Ρώσσοι, ο Ιβάν και ο Βασίλης. Είχαν δραπετεύσει από το αεροδρόμιο Καστελλίου όπου υπήρχαν περί τους 80 Ρώσσους αιχμαλώτους. Οι δραπέτες αυτοί Ρώσσοι συμμετείχαν στη διασκέδασι αυτή και τραγούδισαν τα περίφημα παλαιά Ρωσσικά τραγούδια. Ο Μπιλ Μος μιλούσε ρωσσικά. Η μητέρα του ήτο πριγκίπισα Ρωσίδα και η παιδική του γλώσσα ήτο Ρωσική. Αυτός ανέπτυξε μαζύ τους στενές σχέσεις και είχε αποφασίσει να τους χρησιμοποιήση αργότερα για την φυγάδευσιν των υπολοίπων Ρώσσων αιχμαλώτων από το αεροδρόμιο Καστελλίου.
Οι μόνοι που γνωρίζαμε τον σκοπόν της αποστολής αυτής, δηλαδή την απαγωγής του Γερμανού Στρατηγού Κράιπε ήσαν οι Άγγλοι Paddy και Moss και εγώ. Εκεί στου Σηφογιάννη την μάντρα την ημέρα αυτή απεκάλυψαν τον σκοπόν της αποστολής των στους Μανώλη Πατεράκη και Γιώργο Τυράκη οι οποίοι το απεδέχθησαν με μεγάλο ενθουσιασμό.
Μετά την αναχώρησιν του Paddy από το μετόχι του Ζωγραφιστού, ανεχώρησα δια την έδραν της οργανώσεώς μας στο Ηράκλειο. Έπρεπε να βρω τις δύο Γερμανικές Στρατιωτικές στολές που θα φορούσαν ο Paddy και ο Mos το βράδυ της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε. Δεν υπήρξε για μένα δυσκολία. Εκάλεσα τον συνεργάτη μου Δημήτρη Μπαλαχούτη από τους Αμπελοκήπους, συνοικισμός αυτός Τούρκικος παλαιά τώρα εκατοικείτο από Μικρασιάτες πρόσφυγες. Ήτο επί της αμαξιτής οδού Κνωσσού Ηρακλείου περίπου χίλια πεντακόσια μέτρα. Ο Δημήτρης Μπαλαχούτης μου έφερε σε δύο μέρες περίπου δύο παλαιές στολές Γερμανών αλλά σε καλή κατάσταση και επίσης δύο μεταλλικά διακριτικά της Γερμανικής αστυνομίας που έθεταν στο λαιμό. Επίσης φρόντισα δια αγορά τροφίμων, κυρίως υλικά και σοκολάτες δια την ομάδα της απαγωγής…
Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε πραγματοποιήθηκε το βράδυ της 26ης Απριλίου 1944. Οι άντρες που έλαβαν μέρος, μετά την απαγωγή του Στρατηγού, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ομάδα με τους Πάτρικ Λη Φέρμορ, Μος, Τυράκη, Πατεράκη, Σαβιολάκη και τον Στρατηγό Κράιπε επιβιβάστηκε στο αυτοκίνητο του Στρατηγού διασχίζοντας την πόλη του Ηρακλείου με προορισμό τα Ανώγεια και τον Ψηλορείτη.
Η δεύτερη ομάδα με τους Ζωϊδάκη, Χναράκη, Κόμη, Παπαλεωνίδα, Τζατζά, Ζωγραφιστό και τον οδηγό του Στρατηγού Αλφέδρο Φένσκε κατευθυνόταν πεζοπορώντας προς τα χωριά Σύλαμο, Άγιο Βλάσση, Άγιο Σύλλα με τελικό προορισμό τον Ψηλορείτη.
Η τρίτη ομάδα από τους Μιχάλη Ακουμιανάκη και Ηλία Αθανασάκη τράβηξαν προς την Κνωσό. Θα παρέμεναν στο Ηράκλειο για να διερευνήσουν και να καταγράψουν τις διαθέσεις των κατακτητών την επόμενη μέρα της απαγωγής. Ο ίδιος ο Μιχάλης Ακουμιανάκης, στα ανέκδοτα απομνημονεύματά του, περιγράφει ποιος ήταν ο πρώτος άνθρωπος που συνάντησαν μετά την απαγωγή. Τον άνθρωπο αυτόν τον συνάντησαν με τον Ηλία Αθανασάκη λίγο πριν την Κνωσό στο «Μετόχι του Κωστάκη» και ήταν ο Μιχάλης Παπαδάκης του Εμμανουήλ.
…ο Ηλίας Αθανασάκης και εγώ τραβήξαμε το μονοπάτι προς τον κάμπο της Αγίας Ειρήνης και βαδίζαμε προς τον αμαξιτό δρόμο. Ήτο περίπου η ώρα μία μετά τα μεσάνυχτα, υπήρχε μεγάλη ησυχία και δεν συναντήσαμε ούτε ένα αμάξι. Φθάσαμε στο Μετόχι του Κωστάκη. Εκεί εκατοικούσε ένας στενός μου φίλος. Ο Μιχάλης Παπαδάκης. Τον ξυπνήσαμε και με ευχαρίστηση μας προσέφερε ρακί με ξηρούς καρπούς και παξιμάδι. Πεινούσαμε πολύ, αλλά και αυτό ήτο αρκετό να μας περιορίση την πείνα. Φύγαμε από εκεί και ακολουθήσαμε την κοίτην του ποταμού από εκεί για να αποφύγωμε τον κίνδυνον από τους Γερμανούς. Ήτο ώρα απαγορεύσεως της κυκλοφορίας. Βγήκαμε ξημερώματα, ακολουθώντας την κοίτην του ποταμού στον συνοικισμό Πόρου. Ήτο η ώρα επτά πρωινή. Η κυκλοφορία άρχιζε και εμείς ακολουθώντας τον δρόμον προς την πόλιν του Ηρακλείου. Υπήρχε σημαντική κίνησις Γερμανικών τροχοφόρων στον δρόμον αυτόν. Φθάσαμε στο σπίτι της υπηρεσίας περίπου στις οκτώ το πρωί πολύ κουρασμένοι και άυπνοι. Πλυθήκαμε και ετοίμασα τσάι για να ανακουφισθούμε από την φοβερήν ταλαιπωρίαν…
Αν θέλετε ονόματα
τα γράφω ένα ένα
κι οι δεκατρείς’ταν ήρωες
σαν του Εικοσιένα
Ήταν Λη Φέρμορ, Στάνλεϋ Μος
Τυράκης Πατεράκης
ο Καπετάν Ζωγραφιστός
και ο Αθανασάκης.
Ακόμα είν’Ακουμιανός
Κόμης, Τζατζάς Χναράκης,
Παπαλεωνίδας, Σαβιολής
κι Αντώνης Ζωιδάκης
(ποίημα του Μανόλη Μαρκάκη-25 Μαρτίου 1983)
ΠΗΓΗ – ΠΑΤΡΙΣ
* Ο κ. Γιώργος Καλογεράκης είναι Δάσκαλος, Δ/ντής στο Δ. Σ. Θραψανού και Δρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
