Ανεβαίνοντας προς το Καστέλι και τη Φουρνή πάντα με εντυπωσιάζουν οι εγκαταλειμμένες ξερολιθιές (τράφοι), που δημιουργούν τις πεζούλες ή αναβαθμίδες, αυτά τα πέτρινα τοιχία αντιστήριξης, που μοιάζουν με σκαλοπάτια και βοηθούν στις καλλιέργειες. Μνημεία αρχιτεκτονικής οριοθέτησης του χώρου, που δείχνουν ότι το άγριο ξερό τοπίο στο παρελθόν είχε περάσει μεγάλες δόξες. Εξίσου εντυπωσιακές είναι οι ξερολιθιές στα πλάγια της Ελούντας και στα πλάγια του Θύλακα. Να σημειώσουμε ότι η ξερολιθιά προστατεύεται από την Unesco ως μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
* Φτιαγμένες από σκέτες πέτρες, οι ξερολιθιές προστατεύουν από τις πλημμύρες, αφού συγκρατούν τα νερά της βροχής και την κατολίσθηση του εδάφους, ενώ ενισχύουν τη βιοποικιλότητα, αφού ανάμεσα στις πέτρες ζουν συχνά ερπετά, αλλά και χοχλιοί. Πολύ μου άρεσε η λέξη που χρησιμοποιούν στη γειτονική Κάσο, όπου για τις ξερολιθιές χρησιμοποιούν τη λέξη βαστάους (βαστάνε το έδαφος).
* Ο Μιχάλης Κασσωτάκης αναφέρει ότι η χρήση της ξερολιθιάς στο Λασίθι ως μέσο στήριξης επικλινών εδαφών, αλλά και των πολυάριθμων πηγαδιών που υπήρχαν στον κάμπο ήταν συχνότατη, ιδιαίτερα πριν από την ευρεία διάδοση του τσιμέντου. Ο Μανόλης Πιτυκάκης αναφέρει ότι η ξερολιθιά δεν χτίζεται κάθετα προς το έδαφος, αλλά με ανάλογη κλίση εκ των κάτω προς τα άνω.
* Στους δύσκολους καιρούς της Κρήτης, οι κατακτητές της κατείχαν τα εύφορα και εύκολα προσβάσιμα επίπεδα χωράφια και οι ντόπιοι τα κακοτράχαλα, που έπρεπε να διαμορφώσουν κατάλληλα, αν ήθελαν να κάνουν οπουδήποτε καλλιέργεια. Στις μέρες μας, σχεδόν όλα αυτά τα δύσκολα σημεία γης έχουν εγκαταλειφθεί καθώς έχει αλλάξει και ο τρόπος ζωής μας. Όπου δεν πάει αμάξι, δύσκολα κάνουμε χωράφι.
Πηγή: anatolh.com
