Γράφει ο Κώστας Γ. Τσικνάκης*
Όσοι ήταν παιδιά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 και διάβαζαν περιοδικά περιπετειών θυμούνται τη σημερινή ημερομηνία. Στις 24 Φεβρουαρίου 1953 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του εβδομαδιαίου περιοδικού «Ο Μικρός Ήρως». Είχε τον τίτλο: «Ελεύθερος Σκλάβος».
Η εμφάνισή του δημιούργησε αμέσως αίσθηση. Άλλαξαν όλα, τα ώς τότε δεδομένα, στον χώρο των νεανικών εντύπων της εποχής. Κι αυτό γιατί αποτελούσε το πρώτο καθαρά ελληνικό παιδικό περιοδικό μυθοπλασίας.
Στην εντυπωσιακή αποδοχή που γνώρισε αμέσως από το κοινό της εποχής συνετέλεσαν αρκετοί παράγοντες. Ο συγγραφέας των ιστοριών ήταν Έλληνας. Οι πρωταγωνιστές του ήταν δεκατετράχρονα παιδιά. Ο χώρος δράσης τους, επικεντρωνόταν στον ελληνικό χώρο, σε μια πρόσφατη περίοδο της ιστορίας του. Το κείμενο, με τις αναγκαίες σε τέτοιες περιπτώσεις λυρικές εξάρσεις, ήταν γραμμένο σε απλή και κατανοητή γλώσσα για τους μικρούς αναγνώστες.
Ως συγγραφέας του «Μικρού Ήρωος» εμφανιζόταν ο Θάνος Αστρίτης. Εκδότης του ήταν ο δημοσιογράφος Στέλιος Ανεμοδουράς, ο οποίος είχε θέσει σε κυκλοφορία διάφορα άλλα περιοδικά περιπετειών τα προηγούμενα χρόνια («Νυχτερίδα», «Τόξο»). Τα σκίτσα του εξωφύλλου και των εσωτερικών σελίδων όλων σχεδόν των τευχών σχεδίαζε ο Βύρων Απτόσογλου, γνωστότερος ως «Byron». Τον αντικατέστησε, για μικρό χρονικό διάστημα, ο Θέμος Ανδρεόπουλος.
Τρεις ήταν οι κυρίως χαρακτήρες του περιοδικού. Προσεκτικά σχεδιασμένοι από τον εμπνευστή τους, είχαν ως στόχο την προσέλκυση και τη διατήρηση του ενδιαφέροντος από τα παιδιά και τους εφήβους αναγνώστες.
Στην πρώτη θέση βρισκόταν ο Γιώργος Θαλάσσης ή Παιδί-Φάντασμα. Επρόκειτο για ένα έφηβο, που είχε χάσει και τους δύο γονείς του στον βομβαρδισμό του λιμανιού του Πειραιά το 1941 από τη γερμανική αεροπορία, και γνώριζε καλά τις πολεμικές τέχνες. Είχε αποφασίσει να αγωνιστεί με κάθε τρόπο ώστε να απελευθερωθεί η Ελλάδα από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους κατακτητές. Συμπαραστάτες στην προσπάθειά του είχε δύο στενούς φίλους του. Αυτοί ήταν η αγαπημένη του, όμορφη, μελαχρινή Κατερίνα (γνωστή και ως Νίκη, Το Κορίτσι-Φάντασμα, Ελλάς η Γαλάζια Θύελλα), με την οποία συνδεόταν με πλατωνική ερωτική σχέση. Κι ακόμα, ο ευτραφής και καλοκάγαθος Νίκος Κατσανίκος ή Σπίθας, που διαρκώς πεινούσε. Είχε χάσει κι αυτός και τους δυο γονείς του και ζούσε με τη γιαγιά του.
Η δράση της νεανικής ομάδας τοποθετούνταν στα χρόνια της Κατοχής. Πιο συγκεκριμένα, την περίοδο από την άνοιξη του 1943 ώς το καλοκαίρι του 1944. Κατά διάστημα αυτό, φέρει σε πέρας τις πιο παράτολμες επιχειρήσεις εναντίον των ξένων κατακτητών, προκαλώντας τον γενικότερο θαυμασμό των Ελλήνων αλλά και τον τρόμο των αντιπάλων. Συχνά είχε να αντιπαλέψει με δεκάδες σατανικούς πράκτορες και κατασκόπους του εχθρού. Κορυφαίοι, ανάμεσά τους, ήταν ο αδίστακτος Γερμανός «Σεϊτάν Αλαμάν» και η μυστηριώδης, επίσης Γερμανίδα, «Φροϊλάιν Χ». Επανειλημμένα ζητείται, μέσω του ασυρμάτου, από το Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής η συνδρομή των τριών παιδιών για την αντιμετώπιση του εχθρού και στο εξωτερικό, την οποία προσφέρουν εκείνα με αυταπάρνηση, πάντα με την ίδια αποτελεσματικότητα.
Δίπλα στα τρία μέλη της ομάδας, εμφανίζονταν σε αρκετά τεύχη διάφοροι συνεργάτες της, με χαρακτηριστικά ονόματα. Ήταν της ίδιας περίπου ηλικίας και κατάγονταν από διάφορες γεωγραφικές περιοχές του ελληνικού χώρου. Ο μακροβιότερος ήταν ο «Διαβολάκος», ένα εντεκάχρονο αγόρι από την Κρήτη, που το πραγματικό όνομά του ήταν Γιάννης Αστράκης και πολεμούσε με τη σφεντόνα του. Όλους, τους συνέδεε με την τριάδα των πρωταγωνιστών το κοινό όραμα της απελευθέρωσης της πατρίδας τους από τους ξένους κατακτητές. Σκοτώθηκαν υπερασπιζόμενοι τα ιδανικά τους.
Το περιοδικό κυκλοφορούσε κάθε Τρίτη. Τυπωνόταν σε φτηνό χαρτί, είχε μικρό σχήμα και ή τιμή του ήταν μικρή. Η διανομή του γινόταν από τα πρακτορεία τύπου όλης της χώρας.
Κάθε τεύχος καταλάμβανε έκταση 32 σελίδων, είχε περιορισμένη εικονογράφηση, τον δικό του, χαρακτηριστικό τίτλο, και ήταν ημιαυτοτελές. Το κύριο μέρος της αφήγησης ολοκληρωνόταν στο τεύχος. Η συνέχειά της, με το αναμενόμενο, λυτρωτικό τέλος, δημοσιευόταν συνήθως στις δύο πρώτες σελίδες του αμέσως επόμενου τεύχους, που είχε καινούργιο τίτλο και ξεκινούσε η άλλη περιπέτεια. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις η αφήγηση παρατάθηκε σε περισσότερα τεύχη. Η συγκεκριμένη πρακτική, που στόχο είχε να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να επιτυγχάνεται έτσι η συνέχιση της έκδοσης, ακολουθήθηκε με επιτυχία όλα τα χρόνια κυκλοφορίας.
Η έκδοση του περιοδικού συνεχίστηκε ώς στις 18 Ιουνίου 1968. Υποχρεώθηκε να αναστείλει την κυκλοφορία του, κατά κύριο ρόλο, ύστερα από την απόφαση του Δικτατορικού Καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 να διακοπεί η κυκλοφορία όλων των εντύπων για δύο εβδομάδες. Το τελευταίο τεύχος του είχε τον τίτλο: «Ένας Μικρός, Μικρός, Μικρός Ήρως». Στα δεκαπέντε χρόνια έκδοσής του, μεγάλο χρονικό διάστημα για έντυπα της κατηγορίας του, κυκλοφόρησαν συνολικά 798 τεύχη.
Το περιοδικό είχε τεράστια απήχηση τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην επαρχία. Η κυκλοφορία του, που ήταν ήδη εντυπωσιακή στα μέσα τη δεκαετίας του 1950, ξεπερνώντας τα 12.000 αντίτυπα, είχε ανοδική πορεία και έφθασε σε ασύλληπτους αριθμούς τη δεκαετία του 1960. Στην αύξηση συνετέλεσαν οι εύστοχες, όπως αποδείχτηκε, κινήσεις του εκδότη του.
Από την 1η Απριλίου 1961 ο «Μικρός Ήρως» κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα. Την Τρίτη κυκλοφορούσε το τρέχον τεύχος και το Σάββατο ξεκίνησε η επανέκδοση του πρώτου τεύχος, με την ένδειξη «Ανατύπωσις», που αποτελούσε ουσιαστικά τη δεύτερη έκδοση του περιοδικού. Από τις 8 Σεπτεμβρίου 1966 το περιοδικό άρχισε να κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα. Εκτός από τις δύο παραπάνω μέρες κυκλοφορούσε και κάθε Πέμπτη. Στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους και σε όσα ακολουθούσαν υπήρχε ετικέτα με την ένδειξη «Τρίτη Έκδοση». Η δεύτερη και η τρίτη έκδοση δεν ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους εξαιτίας της διακοπής της έκδοσης το 1968. Από τη δεύτερη, τυπώθηκαν 370 τεύχη και από την τρίτη μόλις 85 τεύχη.
Ο «Μικρός Ήρως» υπήρξε το εμβληματικότερο παιδικό έντυπο των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Επέδρασε καθοριστικά στη νεολαία της εποχής. Διαμόρφωσε πρότυπα που επιβίωσαν για δεκαετίες. Πολλά θα μπορούσαν να γραφτούν ως προς αυτό το ζήτημα. Έχουν δημοσιευτεί αναλυτικά άρθρα από γνωστούς μελετητές. Μία μεγάλη συμβολή του περιοδικού ήταν πως επανέφερε στο προσκήνιο την αυθόρμητη αντιστασιακή δράση της νεολαίας την περίοδο της Κατοχής.
Ο συγγραφέας των περιπετειών κατάφερε, με ένα ομολογουμένως εκπληκτικό τρόπο, ώστε η αφηγηματική τεχνική να είναι προσαρμοσμένη στα τότε πολιτισμικά χαρακτηριστικά των νέων. Οι μικροί αναγνώστες του περιοδικού ταυτίστηκαν τόσο πολύ με τους κεντρικούς ήρωες ώστε θεωρούσαν ότι αποτελούσαν πραγματικά πρόσωπα. Το αποδείκνυαν τα εκατοντάδες γράμματα, που έφθαναν καθημερινά στα γραφεία του, με τα οποία ζητούσαν περισσότερες πληροφορίες για εκείνους και σε ποια περιοχή της Ελλάδας είχαν εγκατασταθεί και ζούσαν.
Δεν έλειψαν, πάντως, και οι αρνητικές κρίσεις. Από ορισμένους, έχει διατυπωθεί η γνώμη ότι ο επηρεασμός της νεολαίας της εποχής από το περιοδικό ήταν ανύπαρκτος, ότι αυτό δεν αναφερόταν στην Εθνική Αντίσταση αλλά εξυπηρετούσε τους στόχους της τότε κυρίαρχης ιδεολογίας. Επίσης, κατηγορήθηκε για πουριτανισμό.
Από τη μεγάλη απήχηση που είχε το περιοδικό στον χώρο της τότε νεολαίας προσπάθησε να επωφεληθεί η Αριστερά. Παράγοντές της, σύμφωνα με τον εκδότη του περιοδικού, που εργαζόταν τότε και ως δημοσιογράφος σε έντυπά της, του ζήτησαν να συγκεκριμενοποιηθεί η δράση της νεανικής ομάδας και να δηλώνεται ότι αποτελούσαν μέλη της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (Ε.Π.Ο.Ν.). Εκείνος, ωστόσο, απέρριψε κατηγορηματικά μια τέτοια εξέλιξη, θεωρώντας ότι στόχος της προσπάθειας ήταν να αναδειχθεί η συμμετοχή του συνόλου της νεολαίας στον αντιστασιακό αγώνα. Το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεται με καχυποψία ο «Μικρός Ήρως» από την Αριστερά, η οποία συνιστούσε να αποφεύγεται η ανάγνωσή του.
Η έκδοση του περιοδικού υπήρξε ενοχλητική και σε ξένους παράγοντες. Προς τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όπως αποκαλύφθηκε από τον εκδότη του, απαγορεύτηκε για μικρό χρονικό διάστημα η κυκλοφορία του στην Κύπρο από την Αγγλική Διοίκηση. Ο λόγος που συνέβη αυτό ήταν οι αναφορές που γίνονταν σε ορισμένα τεύχη για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Επίσης θεωρήθηκε ότι, μέσω της δράσης των πρωταγωνιστών του, προτρέπονταν οι μικροί αναγνώστες να συμμετάσχουν στον απελευθερωτικό αγώνα που βρισκόταν σε εξέλιξη στο νησί. Τελικά, αφού ασκήθηκαν ιδιότυπες πιέσεις στην πρεσβεία της Αγγλίας στην Αθήνα, επιτράπηκε ξανά η κυκλοφορία του.
Για την αναστολή της έκδοσης του περιοδικού το 1968, καθοριστικό ρόλο έπαιξε, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η απόφαση της Δικτατορικής Κυβέρνησης για την προσωρινή διακοπή έκδοσης όλων των εντύπων. Πολύ δύσκολα, κάτω από τέτοιες τις συνθήκες, μπορούσε ένα παιδικό περιοδικό να επιβιώσει και να διατηρήσει τους αναγνώστες του. Δεν πρέπει ωστόσο να μείνει ασχολίαστο και το γεγονός ότι είχε πλέον αρχίσει να μεταβάλλεται το τοπίο στον χώρο των παιδικών εντύπων. Ξένα κόμικς, μεταφρασμένα στα ελληνικά, είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους, προσελκύοντας ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των μικρών αναγνωστών. Η εικόνα αντικαθιστά σταδιακά τον γραπτό λόγο. Η τηλεόραση αρχίζει να αναδεικνύεται σε κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον η κυκλοφορία του «Μικρού Ήρωος» είχε αρχίσει ήδη να μειώνεται. Στους παραπάνω λόγους πρέπει να προστεθεί και η απολύτως φυσιολογική κόπωση των υπευθύνων έκδοσης από την δεκαπεντάχρονη πορεία.
Μπορεί ο «Μικρός Ήρως» να σταμάτησε να εκδίδεται από τις 18 Ιουνίου 1968 αλλά ο απόηχός του υπήρχε και τα επόμενα χρόνια. Στη διατήρησή του σημαντικό ρόλο έπαιξε ο εκδότης του.
Δύο εβδομάδες μετά την αναστολή της έκδοσης ο Στέλιος Ανεμοδουράς κυκλοφόρησε το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Εικονογραφημένος Μικρός Ήρως». Στις σελίδες του, οι περιπέτειες των ηρώων ήταν πλήρως εικονογραφημένη ανακύκλωση, αντίστοιχων της αρχικής περιόδου έκδοσης, ενώ προστέθηκαν και σελίδες με ξένα κόμικς. Κυκλοφόρησαν ώς το 1971 64 τεύχη.
Ανάλογη τύχη γνώρισε μία ακόμη προσπάθεια του εκδότη να επιστρέψει στο προσκήνιο ο «Μικρός Ήρως». Το 1976 έθεσε σε κυκλοφορία το περιοδικό «Μικρός Ήρως. Εβδομαδιαίο Εικονογραφημένο Περιοδικό». Στις πρώτες σελίδες κάθε τεύχους ανατυπωνόταν κάποια περιπέτεια της πρώτης έκδοσης και στις τελευταίες δημοσιεύονταν ξένα κόμικς. Με αυτή τη μορφή κυκλοφόρησαν 28 τεύχη.
Την ίδια περίοδο εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν μεμονωμένα τεύχη της αρχικής περιόδου του περιοδικού. Κυκλοφορούσαν επίσης, μέσω του Πρακτορείου Διανομής Ελληνικού Τύπου, ανατυπωμένα και δεμένα σε χαρτόδετα τομίδια των οκτώ τευχών, όλα τα παλιά τεύχη του. Νεότεροι αναγνώστες έρχονταν να προστεθούν στους παλιότερους. Οι αναφορές στο περιοδικό ήταν συνεχείς.
Μέσα σε ένα κλίμα νοσταλγίας, ένας παλιός και φανατικός αναγνώστης του περιοδικού, που είχε γίνει πλέον γνωστός συνθέτης, ο Λουκιανός Κηλαϊδόνης, το καλοκαίρι του 1976 συνέθεσε, σε στίχους δικούς του, το τραγούδι «Ο Μικρός Ήρωας».
Ακούστηκε για πρώτη φορά στην Επιθεώρηση «Το τραμ το τελευταίο», που ανέβασε το «Ελεύθερο Θέατρο» στο Άλσος Παγκρατίου. Στη σκηνή, το τραγουδούσαν ο Ντίνος Λύρας, στον ρόλο του Γιώργου Θαλάσση, η Υβόνη Μαλτέζου, στον ρόλο της Κατερίνας και ο Γιώργος Σαμπάνης, στον ρόλο του Σπίθα.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε το 1984 και σε αυτό τραγουδούν ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και ο Αντώνης Πυλιαρός, στον ρόλο του Γιώργου Θαλάσση. Καλύτερη επιλογή δεν θα μπορούσε να γίνει, αφού η φωνή του δημοσιογράφου Αντώνη Πυλιαρού ήταν οικεία στη νεολαία. Μετέδιδε ζωντανά από το ραδιόφωνο, για δεκαετίες, αγώνες ποδοσφαίρου και παρελάσεις. Το τραγούδι, συμπεριλήφθηκε στον δίσκο του συνθέτη με τον τίτλο «Πάμε Μαέστρο», ο οποίος περιλάμβανε τραγούδια που είχε γράψει για τις επιθεωρήσεις που ανέβασαν τα χρόνια 1974-1984 το «Ελεύθερο Θέατρο» και η «Ελεύθερη Σκηνή».
Λίγα χρόνια αργότερα ανανεώθηκε το ενδιαφέρον για τον «Μικρό Ήρωα». Το πρώτο βήμα έκανε ο ποιητής Ηλίας Λάγιος, που εξέδιδε τότε, μαζί με άλλους, το λογοτεχνικό περιοδικό «Ωλήν. Το ένατο τεύχος του, που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο-Ιούνιο του 1982, ήταν αφιερωμένο στο αγαπημένο έντυπο των παιδικών του χρόνων. Σε αυτό, δημοσιεύτηκαν ενδιαφέροντα κείμενα αλλά και μια συνέντευξη του εκδότη του. Τότε αποκαλύφθηκε και επίσημα ότι ο Θάνος Αστρίτης, ο συγγραφέας των περιπετειών του «Μικρού Ήρωος», δεν ήταν άλλος από τον εκδότη Στέλιο Ανεμοδουρά.
Την ίδια περίπου περίοδο, ο τεχνοκριτικός Χάρης Καμπουρίδης ξεκίνησε έρευνα για τα μεταπολεμικά περιοδικά περιπετειών. Μεγάλο τμήμα της κάλυπτε ο «Μικρός Ήρως». Σχετικό άρθρο του, με τον τίτλο «Παιδική παραλογοτεχνία στην Ελλάδα (1945-1967). Τα ελληνικά περιοδικά περιπετειών για παιδιά και η σχέση τους με την ιδεολογία της εποχής», δημοσιεύτηκε ελληνικά και γαλλικά, στα «Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου: Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και νεότητας» (Αθήνα, Ιστορικό Αρχείο Νέας Γενιάς-Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, 1986).
Με την τέταρτη ανατύπωση των τευχών του «Μικρού Ήρωος», που πραγματοποιήθηκε τα χρόνια 1985-1987, μία ακόμη γενιά νέων αναγνωστών ξεκίνησε να διαβάζει και να ενθουσιάζεται από τις περιπέτειες των τριών ελληνόπουλων.
Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το περιοδικό είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση καινούργιων βιβλίων. Ο Δημήτρης Χανός, στον πάντα χρήσιμο για την έρευνα τόμο του «Το παιδικό λαϊκό φυλλάδιο-περιοδικό-βιβλίο» (Αθήνα, Αίολος, 1991), αφιέρωσε αρκετές σελίδες στο γνωστότερο έντυπο των δύο πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών.
Αποκορύφωμα της όλης προσπάθειας ήταν το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από το περιοδικό «Αντί». Αφιέρωσε το τεύχος 575, που κυκλοφόρησε στις 5 Μαΐου 1995, στον «Μικρό Ήρωα». Σε αυτό, δημοσιεύονταν άρθρα πολλών συνεργατών του αλλά και μία αναλυτική συνέντευξη του Στέλιου Ανεμοδουρά για τη μακρόχρονη πορεία του.
Ένθετες στο περιοδικό, ήταν οι δύο τελευταίες ιστορίες, ώστε να συμπληρωθεί ο αριθμός 800. Την ιστορία του τεύχους 799, με τον τίτλο «Θανάσιμη υποψία», έγραψαν οι Σωτήρης Δημητρίου, Ξενοφών Μπρουντζάκης, Αλέξης Πανσέληνος και Ηλίας Λάγιος. Ενώ, την ιστορία του τεύχους 800, με τον τίτλο «Ένα φάντασμα από το παρελθόν», έγραψε ο Στέλιος Ανεμοδουράς. Έτσι, τερματίστηκε με τον ιδανικότερο τρόπο η περίοδος έκδοσης ενός ιστορικού περιοδικού.
Μία ακόμη αναγνώριση της προσφοράς του ακολούθησε. Στις 6 Νοεμβρίου 1997 τιμήθηκαν από τον Δήμο Αθηναίων το περιοδικό και ο δημιουργός του.
Λίγα χρόνια αργότερα, στις 6 Μαΐου 2000, πέθανε ο Στέλιος Ανεμουράς. Είχε προλάβει ωστόσο να γευθεί την αναγνώριση και αισθανόταν ικανοποιημένος για όλα τα εκδοτικά επιτεύγματά του, που δεν ήταν και λίγα.
Τα επόμενα χρόνια το ενδιαφέρον για τον «Μικρό Ήρωα» δεν υποχώρησε. Επανεκδόθηκε σχεδόν το σύνολο των τευχών του. Παρουσιάστηκαν σκετς και οργανώθηκαν παραστάσεις για αυτόν, στις οποίες συμμετείχαν γνωστοί ηθοποιοί. Δημιουργήθηκε ο «Σύλλογος Φίλων του Μικρού Ήρωα». Οι εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις, με επίκεντρο τον «Μικρό Ήρωα», συνεχίζονται ώς τις μέρες μας.
Στις σχετικές κινήσεις πρωταγωνιστούσε αρχικά ο Ηλίας Λάγιος. Πολύτιμο, αποδείχτηκε το φροντισμένο τομίδιο, στο σχήμα του περιοδικού: Στέλιος Ανεμοδουράς, «Ο Μικρός Ήρως», Εισαγωγή-Επιμέλεια Ηλίας Λάγιος (Αθήνα, Κατάρτι, 2001). Χρησιμότατα στοιχεία πρόσφερε και το βιβλίο του Νίκου Ζωιόπουλου, «Τα Χάρτινα Όνειρα Των Παιδικών μας Χρόνων» (Αθήνα, Τεχνικές Εκδόσεις Α.Ε., 2000).
Αρκετές συμβολές για το περιοδικό δημοσιεύτηκαν και μετά. Ενδεικτικά αναφέρονται το εξαντλητικό από πλευράς πληροφοριών δίτομο βιβλίο του Γιώργου Βλάχου, «Μικρός Ήρως. Το Λεξικό» (Αθήνα, Περιοδικός Τύπος Α.Ε., 2004) καθώς επίσης το βιβλίο των Γιώργου Πολ. Παπαδάκη ‒ Γιώργου Βλάχου ‒ Νίκου Δημ. Νικολαΐδη, «Ήρωες του Στέλιου Ανεμοδουρά» (Παλλήνη, Comics & Crosswords Publications, 2015).
Το μόνο που απομένει να γίνει είναι η εκπόνηση κάποιας διατριβής για τον «Μικρό Ήρωα» και την εποχή του. Όποιο πρόσωπο την αναλάβει θα προσφέρει ανεκτίμητες πληροφορίες αφού θα διαφωτίσει περισσότερο την ιδεολογία της νεολαίας της εποχής σε μία κρίσιμη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Κάθε αναγνώστης του «Μικρού Ήρωος» έχει να διηγηθεί τη δική του ιστορία από εκείνα τα χρόνια. Δεν θα μπορούσα κι εγώ να ξεφύγω.
Αποτελούσε το πιο αγαπημένο ανάγνωσμα των παιδιών (αγοριών αλλά και κοριτσιών) που ζούσαν στα χωριά της Δυτικής Μεσαράς τη δεκαετία του 1960, για την οποία έχω άμεση γνώση. Διακινούνταν κυρίως μέσω του γνωστού, πάντα ενημερωμένου για τις τελευταίες εκδόσεις, Βιβλιοχαρτοπωλείου του Πολύβιου Κολατσιδάκη των Μοιρών.
Παλιά τεύχη του «Μικρού Ήρωος» αλλά και άλλων νεανικών περιοδικών σε δεύτερη χρήση, έφερναν από το Ηράκλειο, τους καλοκαιρινούς μήνες, περιοδεύοντες παλαιοβιβλιοπώλες. Γίνονταν ανάρπαστα από τους διψασμένους για διάβασμα εξωσχολικών εντύπων μικρούς αναγνώστες.
Ήταν ωραίο το θέαμα τους καλοκαιρινούς μήνες να βλέπεις παιδιά να διαβάζουν με αγωνία, καθισμένα στο χώμα, κάτω από τις σκιές των σπιτιών, την ιστορία κάποιου τεύχους και, μόλις ολοκλήρωναν την ανάγνωση, να το ανταλλάσσουν με άλλο, του διπλανού τους. Στο παιχνίδι που ακολουθούσε αντιγράφονταν συχνά οι κινήσεις των κεντρικών ηρώων. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες διαμορφώθηκαν αρκετά παιδιά της εποχής.
Γνώρισα τον Στέλιο Ανεμοδουρά, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ετοίμαζα μία εργασία για τα νεανικά περιοδικά του Μεσοπολέμου. Έκρινα ότι θα μπορούσε να μου δώσει χρήσιμα στοιχεία για το ζήτημα.
Ήταν η περίοδος που ο «Μικρός Ήρως» είχε ξεκινήσει να αποτελεί αντικείμενο έρευνας από πολλούς. Ο Στέλιος Ανεμοδουράς, κολακευόταν από τις επαφές του με νέους ανθρώπους, παλιούς αναγνώστες του «Μικρού Ήρωος». Ένιωθε ικανοποίηση, δικαιολογημένα, για την αναγνώριση του σημαντικότερου εκδοτικού επιτεύγματός του.
Χάρηκε για το αντικείμενο της έρευνάς μου. Συζητήσαμε για αρκετή ώρα σχετικά με τον νεανικό τύπο τόσο της προπολεμικής όσο και της μεταπολεμικής περιόδου. Οι πληροφορίες που μου έδωσε, υπήρξαν για μένα σημαντικές. Αποσαφηνίστηκε σε ένα μεγάλο βαθμό το τοπίο. Το επόμενο χρονικό διάστημα επαναλήφθηκαν οι συζητήσεις μας.
Σε κάποια από τις συναντήσεις μας, θαρρώ πως ήταν την άνοιξη του 1984, αναπόφευκτα, η συζήτηση ήλθε στα χρόνια του «Μικρού Ήρωος».
Ο Στέλιος Ανεμοδουράς, μεταξύ άλλων, μου περιέγραψε ξανά με κάθε λεπτομέρεια την τελευταία περίοδο έκδοσης του περιοδικού και την αναστολή έκδοσής του το 1968. Παραδέχτηκε ότι είχε ξεκινήσει πλέον μία καινούργια περίοδος για τα παιδικά περιοδικά, με την εισαγωγή των ξένων κόμικς, και ο «Μικρός Ήρως» χρειαζόταν μεγάλη προσπάθεια για να τα ανταγωνιστεί. Στάθηκε, ωστόσο, και στις πιέσεις που του ασκήθηκαν από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου. Θεωρήθηκε ότι, μέσω των σελίδων του περιοδικού, αναβίωνε η αγωνιστική δράση της νεολαίας την περίοδο της Κατοχής και προτρέπονταν οι νέοι του 1960 να την επαναλάβουν. Μέσα σε ένα τεταμένο κλίμα υποχρεώθηκε να λάβει την οδυνηρή απόφαση.
«Εσείς, όμως, μπορεί να υποχρεωθήκατε να διακόψετε την έκδοση αλλά προσαρμοστήκατε και συνεχίσατε με άλλο τρόπο την προσπάθειά σας», θυμάμαι ότι του είπα. «Τι εννοείς;», με ρώτησε, κοιτάζοντάς με αινιγματικά. «Αρχίσατε να εκδίδετε το “Μπλεκ”». Χαμογέλασε, αφού κατάλαβε τι εννοούσα.
Στο «Μπλεκ», θυμίζω, η ελληνική έκδοση του οποίου, σε εβδομαδιαία βάση, ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1969 και συνεχίστηκε ώς τον Ιούνιο του 1994, περιγραφόταν ο καθημερινός αγώνας μίας μικρής ομάδας επαναστατών («Μπλεκ», «Καθηγητής Μυστήριος», «Ρόντυ»), στα τέλη του 18ου αιώνα, για την απελευθέρωση της Αμερικής από τους Άγγλους αποικιοκράτες.
Θα επανέλθω, κάποια στιγμή, στον Στέλιο Ανεμοδουρά. Δεν αποτελούσε, όπως προέκυψε από την έρευνα, τυχαίο πρόσωπο. Υπήρξε πολυδιάστατη φυσιογνωμία. Χρειάζεται να παρουσιαστεί διεξοδικότερα η εντυπωσιακή διαδρομή του. Τα πρώτα βήματά του, τα προπολεμικά χρόνια, ξεκίνησαν από την ποίηση.
* Ο Κώστας Γ. Τσικνάκης είναι από το Πετροκεφάλι της Μεσαράς, Φιλόλογος, Συγγραφέας και Ιστορικός και εργάζεται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)
