Ένα σημαντικό προσκύνημα της περιοχής γιορτάζει στις 2 του Φλεβάρη, της Υπαπαντής του Σωτήρος.
Βρίσκεται στην είσοδο του Τυμπακίου από τις Μοίρες και συγκεντρώνει εκατοντάδες πιστούς από το Τυμπάκι και τη γύρω περιοχή.
Η Παναγία η Συμπάλλουσα όμως έχει ιστορική σημασία, καθώς εκεί καταγράφεται μια σπουδαία μάχη κατά των Τούρκων στα 1660.
Ο λόγος στον αείμνηστο φιλόλογο και ιστορικό ερευνητή Στυλιανό Ταβερναράκη που έχει ασχοληθεί διεξοδικά με το θέμα και το έχει αναδείξει.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία τους στην Παναγία τη Συμπάλλουσα στις 2 Φεβρουαρίου 2007 και στο οποίο περιγράφει τα γεγονότα της εποχής:
Μαζί με το σημερινό λαμπρό πανηγύρι της Συμπάλλουσας, τιμούμε και ένα άγνωστο μεν μέχρι τώρα, πλην όμως πολύ σημαντικό γεγονός της τοπικής μας ιστορίας, δηλαδή την πρώτη επανάσταση της επαρχίας της Πυργιωτίσσας εναντίον των Τούρκων κατακτητών, που έγινε το 1660 και είχε σαν ένα από τα κύρια κέντρα της το παλιό χωριό της Συμπάλλουσας, που βρισκόταν γύρω από αυτήν εδώ την Εκκλησία από τα χρόνια του Βυζαντίου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Τα γεγονότα, εν συντομία, έχουν ως εξής: Είναι γνωστό ότι τον Ιούνιο του 1645 αρχίζει ο ξακουστός 25ετής Κρητικός Πόλεμος, δηλαδή ο μεγάλος αγώνας των Τούρκων για την κατάκτηση της Κρήτης.
Στα τέλη Αυγούστου του ίδιου έτους οι Τούρκοι κυριεύουν τα Χανιά και στις αρχές Νοεμβρίου του 1646 το Ρέθυμνο.
Η Μεσαρά κατακτάται στις αρχές του 1647 και στη διάρκεια αυτού του έτους ολόκληρη η ανατολική Κρήτη μέχρι τη Σητεία.
Το Μάιο του 1648 αρχίζει η συστηματική πολιορκία του Ηρακλείου, του περίφημου Χάνδακα ή Μεγάλου Κάστρου, η οποία πολιορκία θα διαρκέσει μέχρι το Σεπτέμβριο του 1669, δηλαδή 21 ολόκληρα χρόνια και αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην Παγκόσμια Ιστορία για την τόσο μεγάλη διάρκειά της.
Κατά την περίοδο αυτή του 25ετούς Κρητικού Πολέμου ο αγώνας μεταξύ Τούρκων και Βενετών ήταν αφάνταστα σκληρός και αιματηρός, τόσο στην ξηρά, όσο και στη θάλασσα του Αιγαίου και του Κρητικού πελάγους.
Στον τιτάνιο αυτό αγώνα, η συντριπτική πλειοψηφία του Κρητικού λαού πολέμησε με αφάνταστο ηρωισμό στο πλευρό των Βενετών για την απόκρουση των Τούρκων, παρά το ότι οι Βενετοί ήταν κατακτητές της Κρήτης από το 1204 και είχαν φερθεί σκληρά και απάνθρωπα στους Κρητικούς και ιδιαίτερα στους κατοίκους των χωριών.
Το καλοκαίρι του 1660 οι Βενετοί, προκειμένου να ανακουφίσουν τον πολιορκούμενο Χάνδακα και να ανακτήσουν τις κατακτημένες περιοχές, παρακινούν τους χωρικούς της Κρήτης σε επανάσταση εναντίον των Τούρκων.
Πράγματι, οι Κρητικοί ανταποκρίνονται ολόψυχα στο κάλεσμα αυτό και αμέσως ολόκληρη η ύπαιθρος της Κρήτης, από την Κίσσαμο μέχρι τη Σητεία και από την Ιεράπετρα μέχρι την Παλιόχωρα, επαναστατούν εναντίον των Τούρκων και ζητούν εναγωνίως όπλα από τους Βενετούς. Αυτή είναι η πρώτη Παγκρήτια επανάσταση εναντίον των Τούρκων. Αρχικά, η επανάσταση αυτή έχει σημαντικές επιτυχίες και επιφέρει μεγάλες απώλειες στους Τούρκους.
Τελικά όμως, καταπνίγεται από τους Τούρκους, επειδή οι Βενετοί δεν εξόπλισαν τους επαναστάτες, αλλά τους εγκατέλειψαν αβοήθητους στην τύχη τους, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να αιματοκυλίσουν στη συνέχεια τις επαναστατημένες περιοχές.
Και δεν εξόπλισαν οι Βενετοί τους επαναστάτες για δύο λόγους: Πρώτον, οι πόλεμοι την εποχή εκείνη – όπως και κατά την περίοδο του Μεσαίωνα – γίνονταν μόνον με μισθοφόρους και όχι με λαϊκή στρατολογία και δεύτερον, δεν είχαν εμπιστοσύνη οι Βενετοί στον Κρητικό λαό, επειδή φοβούνταν μήπως οι Κρητικοί επαναστατήσουν μετά και εναντίον τους, προκειμένου να αποκτήσουν την πλήρη ελευθερία τους.
Οι μεγάλες Κρητικές επαναστάσεις του 13ουκαι 14ου αιώνα εναντίον των Βενετών ήταν το φόβητρό τους. Μέσα στα πλαίσια, λοιπόν, της πρώτης αυτής Παγκρήτιας επανάστασης εντάσσεται και η επανάσταση της επαρχίας της Πυργιώτισσας το καλοκαίρι του 1660, την οποία τιμούμε σήμερα.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία, στην επανάσταση αυτή μετείχαν τα χωριά: Συμπάλλουσα, Αγία Τριάδα, Καλύβια, Pteidlvia (που κατά πάσα πιθανότητα είναι τα Πιτσίδια), καθώς και η Μονή της Οδηγήτριας.
Οπωσδήποτε όμως, θα μετείχαν και άλλα χωριά της επαρχίας, αλλά δεν μας είναι γνωστά, επειδή δεν επέζησαν από τις μάχες οι αρχηγοί τους.
Γνωστοί οπλαρχηγοί της επανάστασης αυτής: Χωριό Συμπάλλουσα: Νικόλαος Πιζάνης, Ιερώνυμος Πανταλέων, Λεονάρδος Πανταλέων. Χωριό Αγία Τριάδα: Νικολάκης Κονδύλης. Χωριό Καλύβια: Μιχαήλ Βλαδίμηρος, Μανιός Κριλούδης. Χωριό Pteidlvia (δηλ. Πιτσίδια): Παπά Μιχάλης Γκαλάσος, Πέτρος Γκαλάσος, Δημήτριος Γκαλάσος.
Μονή Οδηγητρίας: Ηγούμενος Ιωσήφ, καθώς και ένας παπάς Διονύσιος Σέμος, του οποίου δεν αναφέρεται ο τόπος καταγωγής.
Η διεξαγωγή και η κατάληξη της επανάστασης αυτής ήταν, φυσικά, η ίδια με εκείνη των άλλων επαρχιών της Κρήτης.
Δηλαδή, στην αρχή ήταν νικηφόρα και επέφερε μεγάλες φθορές στους Τούρκους, τελικά όμως κατεπνίγη, λόγω ελλείψεως πολεμοφοδίων των επαναστατών, οι οποίοι προσπαθούσαν να αρπάξουν όπλα από τους Τούρκους για να τους πολεμήσουν.
Η επανάσταση αυτή της Πυργιώτισσας ήταν τελείως άγνωστη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980.
Την περίοδο εκείνη ο ερευνητής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, Αθανάσιος Καραθανάσης, ανακάλυψε στα Κρατικά Βενετικά Αρχεία μια σειρά από 47 έγγραφα, γραμμένα άλλα στα Ελληνικά και άλλα στα Ιταλικά, τα οποία αναφέρονται στην πρώτη αυτή Παγκρήτια επανάσταση του 1660. Τα έγγραφα αυτά είναι είτε επιστολές των επαναστατικών αρχηγών της Κρήτης προς τον Βενετό αρχιστράτηγο Φραγκίσκο Μοροζίνη και άλλους ανώτατους Βενετούς αξιωματούχους είτε αναφορές των συνδέσμων των Βενετών με τους επαναστάτες είτε αναφορές Βενετών αξιωματούχων σχετικά με τις κινήσεις των Τούρκων και την επαναστατική δράση των Κρητικών.
Τα περισσότερα από τα έγγραφα αυτά φέρουν ημερομηνίες μεταξύ Αυγούστου 1660 και Ιανουαρίου 1661. Υπάρχουν και μερικά έγγραφα χωρίς ημερομηνία, αλλά εξαιτίας του περιεχομένου των κατατάσσονται κι αυτά στο ίδιο χρονικό διάστημα.
Ένα από αυτά τα έγγραφα είναι και η επιστολή των επιζησάντων επαναστατικών αρχηγών της επαρχίας της Πυργιώτισσας, τους οποίους αναφέραμε παραπάνω, προς τον Βενετό αρχιστράτηγο Φραγκίσκο Μοροζίνη, στην οποία του αναφέρουν την εξέλιξη της επανάστασης της Πυργιώτισσας και την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει μετά την κατάπνιξή της. Η επιστολή είναι γραμμένη στα Ιταλικά.
Αξίζει τον κόπο να την ακούσομε σε ακριβή μετάφραση.
Γράφουν λοιπόν οι επαναστατικοί αρχηγοί της Πυργιώτισσας: «Από την περιοχή του Μ. Κάστρου. Εξοχώτατε και Εκλαμπρότατε κ. Γενικέ Καπετάνιε. Έχοντας ακούσει τον ερχομό της Εξοχότητάς σου σ̉ αυτό το δυστυχισμένο βασίλειο (δηλ. στην Κρήτη), για να ελευθερώσει τους φτωχούς χριστιανούς από την τυραννία των Τούρκων, παρηγορηθήκαμε πολύ. Παρακαλέσαμε γονυκλινείς και με το χέρι στον ουρανό το Θεό μας να ευδοκήσει την Εξοχότητά σου σε κάθε νίκη της κατά των εχθρών για τη δόξα του Θεού και τη διατήρηση της χριστιανικής πίστης κάτω από τη σημαία του Αγίου Μάρκου (δηλ. της Βενετίας), κάτω από την οποία ας δώσει ο Θεός να μπορέσομε να πεθάνομε.
Μετά την είδηση της άφιξής σου λοιπόν, αφού ακούσαμε για τον ερχομό της Εξοχότητάς σου στην Κρήτη, μαζευτήκαμε όλοι, καθώς θα ακούσει η Εξοχότητά σου από τον απεσταλμένο μας.
Από τους Τούρκους, άλλους σκοτώσαμε, άλλους κόψαμε, γιατί δεν είχαμε όπλα, τα οποία στερήσαμε από τους Τούρκους, όπως επίσης και κάθε είδος σιδήρου και δεν μπορέσαμε να σκοτώσομε τους υπόλοιπους.
Έτσι, προχωρήσαμε, για να έρθομε στην υποταγή της Εξοχότητάς σου στο (σημείο) «ή» (συνθηματικό σημείο, το οποίο δεν γνωρίζομε) και από τον απεσταλμένο θα ακούσει η Εξοχότητά σου για τα όπλα.
Όμως, όταν άκουσαν οι Τούρκοι στα σίγουρα ότι έφυγε η Εξοχότητά σου με το στόλο από το Μ. Κάστρο, επέστρεψαν και συνέλαβαν εκείνους, για τους οποίους θα ακούσει η Εξοχότητά σου από τον απεσταλμένο.
Αυτούς οι Τούρκοι τους ανασκολόπισαν (δηλ. τους κατακρεούργησαν) αμέσως, ενώ εμείς οι άλλοι απομακρυνθήκαμε.
Οι Τούρκοι έστειλαν και παράγγειλαν ότι θέλουν να μας συγχωρήσουν για κάθε περασμένο κι̉ εμείς το δεχτήκαμε, γιατί δεν είχαμε πώς να διορθώσομε τα πράγματα, αν και η δική μας επιθυμία και θέληση είναι να πεθάνομε για τη λευτεριά μας και τη διατήρησή μας κάτω από τη σημαία του Αγίου Μάρκου.
Γι̉ αυτό και στέλνομε αυτόν τον δικό μας στην Εξοχότητά σου και γιατί περνούσε από τόπους επικίνδυνους, όχι όμως από τα μέρη των εχθρών μας, παρακαλώντας ταπεινά την Εξοχότητά σου να αποφασίσει γι̉ αυτό που οφείλομε να κάμομε, γιατί άλλο δεν μπορεί να γίνει.
Ας μας βοηθήσει η Εξοχότητά σου, για το μεγαλείο του Χριστού, στέλνοντας να μας πάρει από τα μέρη αυτά, που ο απεσταλμένος θα τα είπει. Και γι̉ αυτό θέλουν να του κόψουν το κεφάλι (οι Τούρκοι), αν τον εύρουν, γιατί αυτός ξέρει τα πάντα, τόπους και πρόσωπα που είναι αφοσιωμένα στον Άγιο Μάρκο.
Ο ίδιος μπορεί να φέρει τις απαντήσεις στα μέρη αυτά, όπως από εμάς έχει διαταχθεί να κάνει και τέλος υποκλινόμαστε και φιλούμε τα ενδύματα και προσκυνούμε (την Εξοχότητά σου). Νικόλαος Πιζάνι, κατοικεί στη Συμπολούσα (δηλ. τη Συμπάλλουσα), επαρχία Πυργιώτισσας στη Μεσαρά, Ιερώνυμος Πανταλέων από τον ίδιο τόπο, Λεονάρδος αδελφός του, παπά Μιχάλης Γκαλάσος από τα Pteidlvia (δηλ. τα Πιτσίδια), Πέτρος αδελφός του, Δημήτριος άλλος αδελφός του, Νικολάκης Κονδύλης, Αγία Τριάδα του χωριού Καμηλάρι (δηλ. υπαγόταν στη φορολογική περιφέρεια (το μουκατά) του Καμηλάρη), Μιχαήλ Βλαδίμηρος από τα Καλύβια, Μανιός Κριλούδης από τα Καλύβια, ο ηγούμενος Ιωσήφ της Οδηγήτριας. Παπάς Διονύσιος Σέμος έχει εφτά αδέλφια στο Μ. Κάστρο και με τη συγκατάθεση των άλλων.
Από αυτήν, λοιπόν, την επιστολή πληροφορούμαστε τα σχετικά με την πρώτη επανάσταση της Πυργιώτισσας εναντίον των Τούρκων το έτος 1660.
Δεν γνωρίζομε αν επαναστάτησαν τότε και οι άλλες επαρχίες της Μεσαράς, αν και ο Ιερώνυμος Δάνδολος, αντιπρόσωπος της επαρχίας Μυλοποτάμου, αναφέρει στις 29 Οκτωβρίου 1660 στους Βενετούς τα εξής: «Εγώ όμως πέρασα από τη Μεσαρά και ακόμη οι χωρικοί αυτών των περιοχών βρίσκονται έτοιμοι κι̉ αποφασισμένοι να πάρουν τα όπλα ενάντια στον εχθρό (δηλ. τους Τούρκους) και ήδη θα το είχαν κάνει, αν είχαν όπλα». Ίσως η συνέχιση των ιστορικών ερευνών να ρίξει φως και σ̉ αυτό το σημείο.
Κυρίες και κύριοι.
Συγχαίρομε θερμά το Δήμο Τυμπακίου και την Ενορία του Αγίου Τίτου για την προθυμία τους να αναδείξουν την τοπική μας ιστορία με την ανέγερση αυτού εδώ του μνημείου. Με τον τρόπο αυτό ο κόσμος της περιοχής μας και ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές θα μαθαίνουν την ιστορία του τόπου τους, την τόσο ένδοξη και αιματογραμμένη για τη λευτεριά της Κρήτης και θα είναι περήφανοι γι̉ αυτήν.
Η ένδοξη ιστορία είναι η πολυτιμότερη κληρονομιά κάθε λαού. Σας ευχαριστώ.
