Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης*
Σήμερα γιορτάζει (το Γεννέσιον της Θεοτόκου) το μικρό καθολικό της Μονής Μυριοκεφάλων, ενός όμορφου, κτηνοτροφικού χωριού του Ρεθύμνου, σκαρφαλωμένου στα Λευκά Όρη.
Χιλιάδες κόσμος από τη Δυτική Κρήτη κυρίως, συγκεντρώνονται εδώ και χίλια χρόνια περίπου σε μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές συνάξεις της Κρήτης.
Η Μονή της Παναγίας της Αντιφωνήτριας είναι η σημαντικότερη από τις δέκα περίπου, που έκτισε στη Δυτική Κρήτη στις αρχές του 11ου αιώνα ο λόγιος μοναχός Ιωάννης Ξένος και Ερημίτης, από τις οποίες σώζονται σήμερα οι πέντε.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο μεγάλος όγκος των πληροφοριών για τη μεσοβυζαντινή Κρήτη, που περιέχονται στο εκτενές κείμενο της διαθήκης του, τεκμηριώνονται αρχαιολογικά από τα σωζόμενα μνημεία και από την ισχυρή λαϊκή παράδοση.
Ο ναός, στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο και κωνσταντινουπολίτικα αρχιτεκτονικά στοιχεία, είναι το μόνο από τα αρχικά κτίσματα που σώζεται.
Τα υπόλοιπα χρονολογούνται στους 18ο και 19ο αιώνες και έχουν υποστεί πολλές σύγχρονες αλλοιώσεις.
Μέχρι τη δεκαετία του 1970, το καθολικό ήταν καλυμμένο εσωτερικά με αλλεπάλληλα στρώματα ασβέστη και εξωτερικά με “αρτιφισιέλ”.
Με την επίβλεψη του αείμνηστου εφόρου αρχαιοτήτων Μανόλη Μπορμπουδάκη αποκαλύφθηκε ο πολύτιμος τοιχογραφικός διάκοσμος σε τρία στρώματα, από τα οποία το πρώτο χρονολογείται μεταξύ 1020 και 1030, το δεύτερο, που επικαλύπτει εν μέρει το πρώτο, στις αρχές του 13ου αιώνα ακολουθεί την καλή κομνήνεια παράδοση και το τρίτο (στην επέκταση της δυτικής ξεραίας) στο 15ο αιώνα.
Η εικόνα, πού τιμάται ιδιαίτερα, δεν είναι η αρχική, αλλά ένα καλό έργο της όψιμης κρητικής σχολής των αρχών του 18ου αιώνα.
* Ο κ. Μιχάλης Ανδριανάκης είναι επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων
(Ο Όσιος Ιωάννης ο Ξένος είχε γεννηθεί στο Σίβα της Μεσαράς περί το 970)
