Του Πέτρου Μηλιαράκη*
Η αναστάσιμη ατμόσφαιρα που αναδεικνύεται κάθε φορά με την εορτή του Πάσχα των ορθοδόξων, που πρωτίστως αφορά εορτή αγάπης, ασφαλώς ως εορτή της Λαμπρής, δεν είναι δεκτική αντιπαραθέσεων ή πολιτικών αντιδικιών. Συνεπώς, επιβάλλεται μία άλλη “ατζέντα αναλύσεων της επικαιρότητας”.
Με αυτή την προδιάθεση, υπ’ όψιν τα εξής:
Μια γενική προσέγγιση είναι ότι για όλα τα έθιμα, από το καθολικό έθιμο του οβελία και των κόκκινων αβγών, μέχρι τα επιμέρους εθνικοτοπικά, υπάρχει μία “ιστορική αιτία”. Ως προς το γενικό έθιμο που αφορά στο αρνί του Πάσχα, στο βάψιμο και στο τσούγκρισμα των κόκκινων αβγών, η ιστορική βάση είναι ιουδαϊκή και αφορά στην εβραϊκή παράδοση των πρώτων χριστιανών. Η άποψη που επιδιώκεται να επικρατήσει είναι ότι το έθιμο που αφορά στο σούβλισμα του αρνιού, του “οβελία”, ως διαδικασία συμβολίζει τη θυσία του αμνού – του Χριστού. Ωστόσο, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, βασίζεται στο εβραϊκό τελετουργικό, που αφορά ανάμνηση της Εξόδου από τη δουλεία της Αιγύπτου, υπό την ηγεσία του Μωυσή. Υπ’ όψιν δε ότι, σύμφωνα με την “Έξοδο”, ο Γιαχβέ, όταν θα περνούσε για να εξολοθρεύσει τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων, ανθρώπων και ζώων, θα προστάτευε τις οικίες των Εβραίων, των οποίων οι θύρες θα είχαν σημαδευτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει.
Η άποψη που επιδιώκεται να επικρατήσει είναι ότι το έθιμο που αφορά στα πασχαλινά κόκκινα αβγά (κατά μία εκδοχή) συμβολίζει το αίμα του Χριστού, όταν τον λόγχισε ο Ρωμαίος στρατιώτης πάνω στον σταυρό. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Kοραή, τις ρίζες του έχει και πάλι στο αίμα των προβάτων, με το οποίο οι Ιουδαίοι έβαψαν τις οικίες τους. Το τσούγκρισμα δε των πασχαλινών αβγών συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού και τη διάρρηξη του τάφου Του. Επίσης, η διάρρηξη του κελύφους του αβγού με το τσούγκρισμα, εκτός από το σπάσιμο του τάφου του Χριστού, συμβολίζει και την έναρξη μιας νέας ζωής. Επίσης, το αβγό διαχρονικά συμβόλιζε τη ζωή, με κύρια αναφορά το σύμβολο των Ορφικών Μυστηρίων. Πέραν, όμως, των γενικών εθίμων, υπάρχουν και τα κατά τόπους (εθνικοτοπικά) έθιμα. Μερικά απ’ αυτά είναι τα εξής:
Η παράδοση της Κρήτης
Αρχική αναφορά γίνεται στην Κρήτη, όπου κυριαρχεί το “κάψιμο του Ιούδα”. Η ιδιοσυγκρασία του Κρητικού δεν μπορεί να συμβιβαστεί με προδοσίες και συμπεριφορές με ταπεινά ελατήρια. Υπ’ όψιν δε ότι η παράδοση της πυρπόλησης του Ιούδα ελάμβανε χώρα ακόμη και την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Η παράδοση του Λεωνίδιου
Το Λεωνίδιο Κυνουρίας ίσως έχει την πιο εντυπωσιακή παράδοση εορτασμού της Ανάστασης, με επίκεντρο τα ήδη γνωστά “αερόστατα” (ο εκ Λεωνιδίου καταγόμενος Τάσος Μπιρσίμ είναι από τους πρώτους που ανέδειξαν αυτή την εντυπωσιακή παράδοση). Η “διαδικασία” των αερόστατων στο Λεωνίδιο έχει κάποιες ημέρες προετοιμασίας. Ειδικότερα, μεμονωμένα άτομα, αλλά και μικρές παρέες, συγκροτούν τα μικρά επιτόπου “συνεργεία”, όπου, με αμέτρητες ποσότητες χαρτιών, κατασκευάζονται τα χάρτινα αερόστατα, τα οποία με την χαρμόσυνη καμπανοκρουσία της Ανάστασης απελευθερώνονται από το ύψος της Μητρόπολης έως την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης και κατακλύζουν τον ουρανό σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Πάνω από χίλια πεντακόσια αερόστατα υψώνονται στον ουρανό του Λεωνιδίου!
Το “πώς” ξεκίνησε η παράδοση των αερόστατων δεν μπορεί να εκτιμηθεί σε ποιο βάθος χρόνου ανάγεται.
Προσφάτως, δε, συνεργεία απ’ όλο τον κόσμο μεταφέρουν εικόνες αυτού του θεάματος.
Η παράδοση της Χίου
Η Χίος έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, με αναφορά στο Βροντάδο, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού, με παράδοση σε καπεταναίους και ναυτικούς. Στο Βροντάδο υπάρχουν δύο μεγάλες ενορίες, εκείνη του Αγίου Μάρκου και εκείνη της Παναγίας της Ερειθιανής. Οι κάτοικοι αυτών των ενοριών ανταλλάσσουν αυτοσχέδιες ρουκέτες, που κατασκευάζουν οι ίδιοι, δημιουργώντας ένα θέαμα πράγματι μοναδικό.
Η παράδοση του ρουκετοπόλεμου έχει τις ρίζες της στην τουρκική κατοχή.
Η παράδοση της Καλαμάτας
Με επίκεντρο την πόλη της Καλαμάτας, ο εορτασμός του Πάσχα εκδηλώνεται κυρίως με τον σαϊτοπόλεμο, που αφορά έθιμο που ανάγεται στην εποχή της Επανάστασης του 1821. Σύμφωνα με την παράδοση, από την Καθαρά Δευτέρα οργανώνονται τα λεγόμενα “μπουλούκια”, που αρχίζουν από τότε την προετοιμασία των… πυρομαχικών για τον σαϊτοπόλεμο που θα ακολουθήσει την ημέρα του Πάσχα. Προσφάτως, τα ΜΜΕ έχουν δώσει εντυπωσιακές εικόνες, αλλά δυστυχώς και ατυχήματα.
Η παράδοση της Κέρκυρας
Το κερκυραϊκό έθιμο, που αναφέρεται στον λεγόμενο “τεχνητό σεισμό” με τη ρίψη των “μπότηδων”, αναφορά του έχει σε επιρροή των Ενετών. Οι Ενετοί, που θεωρούσαν την Πρωτοχρονιά και τα Χριστούγεννα ως τις μεγαλύτερες εορτές του έτους, είχαν το έθιμο, για να τους έλθουν όλα τα καλά το νέο έτος, να ρίχνουν από τα παράθυρά τους παλαιά αντικείμενα. Το έθιμο αυτό οι Κερκυραίοι το “τροποποίησαν” και το αντικατέστησαν με πήλινες στάμνες (επονομάζονται “μπότηδες”), τις οποίες ρίχνουν από τα παράθυρά τους, γεμάτες, όμως, με νερό.
Ολοκληρώνοντας εντελώς επιγραμματικά και εντελώς ενδεικτικά τις γενικές και εθνικοτοπικές παραδόσεις της εορτής του Πάσχα, η ημέρα της Λαμπρής θα πρέπει να αποφορτίζει και με μηνύματα αγάπης να δίδει δυνάμεις για την αντιμετώπιση όλων των κρίσιμων προβλημάτων που επιβαρύνουν την κοινωνία!..
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).
