Ιστορική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πλατάνου το 1881, με την οποία εμποδίζει τις αρχές να παραλάβουν αρχαιότητες που βρέθηκαν στην περιοχή:
«Νά παρελάβωμεν καί διαφυλάξωμεν αὐτά σῶα καί ἀκέραια (σ.σ. τα αρχαία) ἐν τῶ ἡμετέρω Δημαρχείω, μέχρι τῆς ἐν τῶ τόπω ἰδρύσεως ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου, ἀρμοδίου νά περιλάβη τά ἀνευρεθέντα καί τά ἐκάστοτε ἀνευρισκόμενα ἐθνικά τῆς ἀρχαιότητος κειμήλια»
Του Ζαχαρία Καψαλάκη
Η διαχρονικότητα των αιτημάτων μιας περιοχής παίζει ουσιαστικό ρόλο στην υλοποίησή τους; Οι ιθύνοντες λένε ναι! Μάλιστα κάνουν λόγο για ωριμότητα αιτημάτων και μελετών.
Το Μουσείο Μεσαράς είναι ένα αίτημα πάρα πολύ παλιό, που είχε βαλτώσει, παρά το γεγονός που ήταν μια υπόσχεση που είχε δοθεί επανειλημμένως και μάλιστα από τα πλέον επίσημα χείλη. Αυτά του πρωθυπουργού της χώρας.
Ευτυχώς, εν μέρει, το αίτημα ικανοποιήθηκε…
Το κτήριο έγινε, τώρα αγωνιούμε για τη λειτουργία του…
Το αίτημα όμως ήταν παλιό, όπως είπαμε. Έχει ρίζες από το 19ο αιώνα και ίσως και παλιότερα, αφού η πορεία της Μεσαράς στο χρόνο είναι πολύ μεγάλη, όπως και μεγάλοι είναι οι αρχαιολογικοί θησαυροί που κατά καιρούς έχουν βρεθεί σ’ αυτό τον τόπο.
Σήμερα παρουσιάζουμε ένα δημοσίευμα της Ηρακλειώτικης εφημερίδας «ΜΙΝΩΣ» (Αρ Φύλλου 8 και με ημερομηνία 7 /2/ 1881), που αφορά μια ιστορική απόφαση του τότε Δήμου Πλατάνου και με θέμα την ίδρυση Μουσείου και προστασία των αρχαιοτήτων που υπάρχουν στη Μεσαρά.
Στα επόμενα χρόνια το θέμα ξεχάστηκε. Έτσι φτάνουμε στη δεκαετία του 1980 το αίτημα επανέρχεται και μάλιστα ετοιμάστηκε μελέτη για τη δημιουργία «Μουσείου Φαιστού», που μάλιστα χρηματοδοτήθηκε από την τότε Υπουργό πολιτισμού την αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη, όμως γνωστό – άγνωστο ποτέ δεν μπήκε σε τροχιά υλοποίησης.
Στην επόμενη δεκαετία οι φορείς της Μεσαράς αποφασίζουν τη δημιουργία Μουσείου Μεσαράς στην περιοχή του Δ. Δ. Αμπελούζου του Δήμου Γόρτυνας. Σε δυο επισκέψεις του στην περιοχή ο πρωθυπουργός κ. Κώστας Σημίτης εξήγγειλε τη δρομολόγηση του έργου…
Τα αρχαιολογικά ευρήματα
Αλλά ας έρθουμε στο θέμα μας. Στα 1881,στα Βασιλικά Ανώγεια βρέθηκαν από αγρότες σαρκοφάγοι. Ο συντάκτης της εφημερίδας «ΜΙΝΩΣ» μας δίνει την περιγραφή τους: «Οἱ σαρκοφάγοι οὖτοι εἰσί πήλινοι, άνήκουσι δέ εἰς ἐποχήν μή ἐξακριβωμένην. Ἔχουσιν σχῆμα ὀρθογώνιον οὗτινος ἡ μέν βραχυτέρα πλευρά ἔχει μῆκος 40 ὑφεκατοστρομέτρων περίπου, βάθος δέ ἤ ὕψος 70 καί πάχος 3 ὑφεκατοστρομέτρων. Τό μῆκος ὅμως τῆς μακροτέρας πλευρᾶς διαφέρει ἀπό 130 μέχρι 75 ὑφεκατοστρ. Τό βάρος τοῦ μεγαλυτέρου τούτων ὑπολογίζεται 60 – 80 ὁκάδας. Οἱ ἐν λόγω σαρκοφάγοι δέν εἶναι ἔργον ἐκλεκτῆς τέχνης, ἀλλ’ ἀπλῆς ζωγραφικῆς. Συνίστανται δέ αἱ ζωγραφιαί αὗται ἐν μέν ταῖς βραχαιοτέρας πλείσται ἐκ γραμμῶν ποικιλοχρώμων ἀρκετά καλῶς διατηρημένων ἐν δέ ταῖς μικροτέραις ἐκ διαφόρων φυτῶν ἤ ἀνθέων ἐξ ἰχθύων καί πτηνοῦ ἔχοντος ὁμοιότητα τινά πρός τόν κύκνον. Πρός τούτοις φέρουσιν ἐν μέν ταις βραχείαιε πλευραίς ἀνά ἐν ὡτίω ἐν δέ ταῖς ἐπιμήκεις ἀνά δύο ὀπῶν, ἒν αἷς μόλις δύναται νά εἰσχωρήση δάκτυλος τοῦ αὐτοῦ μεγέθους. Ὁπαί ὑπάρχουσι καί ἐν τῆ κατωτέρα πλευρἀ. Στηρίζονται ἐπί τεσσάρων ποδῶν, ἐπί τεσσάρων γωνιῶν, ὕψους 10 περίπου ὑφεκατοστρομέτρων. Λέγεται ὅτι πάντες περιεῖχον ὀστά, τό ἀληθέστερον ὅμως εἶναι ὅτι τεμάχια μόνον ὀστῶν ὑπῆρχον καθά περί τοῦτου ἐξεφράσθη καί ὁ ἀρχηγός τῆς αὐτόθι χωροφυλακῆς κ. Α. Χ. Κατεχάκης. Τά ἐπικαλύμματα αὐτῶν ἐξ ὥν ἐν μόνον διετηρήθη σώον ἔχουσι σχῆμα σκάφης μετά ζωγραφιῶν καί ἀνά δύο ὡτίων. Ἐκτός τούτων ἀνευρέθησαν καί τινά μικρά ἀγγεῖα, λύχνοι κλπ.»
Άμεση ήταν η αντίδραση της Τούρκικης Διοίκησης του Ηρακλείου στην πληροφορία της είδησης. Στέλνει τον Ταγματάρχη της Χωροφυλακής στην περιοχή, προκειμένου να παραλάβει τα αρχαιολογικά ευρήματα: «Ὁ ταγματάρχης τῆς χωροφυλακῆς Ἡρακλείου μεταβάς κατ’ άνωτέρα διαταγήν εἰς Ἀνώγια, διέταξεν τῆ ἀφίξει του, λεπτουργόν ὅπως κατασκευάση θήκας πρός ἐναπόθεσιν τῶν άνακαλυφθεισῶν ἀρχαιοτήτων, μάλιστα δέ συνεφώνησε καί ἀγωγιάτην ἵνα μεταφέρη ταύτας εἰς Ἡράκλειον».
Η αντίδραση του Δήμου Πλατάνου
Όμως φαίνεται πως οι αρχές λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο, που στην προκειμένη περίπτωση ήταν ο Δήμος Πλατάνου: «Ἐπί τῆ εἰδήσει ταύτη ὁ δήμαρχος, οἱ πάρεδροι καί οἱ Δημοτικοί Σύμβουλοι τοῦ Δήμου Πλατάνου, εἰς οὗ τήν περιφέρειαν καίται τό εἰρημένον χωρίον Βασιλικά Άνώγια, συνήλθον εἰς ἔκτακτο συνεδρίασιν καί ἐψήφισαν τά ἐξῆς:
«Ἡμεῖς … ἔγνωμεν παμψηφεί:
Αον) Νά διαμαρτυρηθῶμεν ἐντόνως κατά τῆς τοιαύτης ἀποφάσεως ἤ διαταγῆς, καί νά μήν ἐπιτρέψωμεν τήν ἀπό τοῦ ἡμετέρου δήμου ἀφαίρεσιν τῶν διαληφθέντων κειμηλίων.
Βον) Νά παρελάβωμεν καί διαφυλάξωμεν αὐτά σῶα καί ἀκέραια ἐν τῶ ἡμετέρω Δημαρχείω, μέχρι τῆς ἐν τῶ τόπω ἰδρύσεως ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου, ἀρμοδίου νά περιλάβη τά ἀνευρεθέντα καί τά ἐκάστοτε ἀνευρισκόμενα ἐθνικά τῆς ἀρχαιότητος κειμήλια.
Γον) Νά δοθῆ ἀντίγραφον τοῦ παρόντος εἰς τόν εἰρημένον ταγματάρχην».
Τα αρχαία μένουν στο Δήμο
Η κίνηση της Δημοτικής Αρχής έφερε αποτελέσματα, όχι βέβαια ως προς την ίδρυση του Μουσείου, αλλά ως προς την παραμονή των αρχαιοτήτων στην περιοχή: «Συμφώνως τῆ ἀποφάσει ταύτη ὁ δήμαρχος παρέλαβε δημότας τινάς καί μετέφερε εἰς τό Δημαρχεῖον πάντα τά ἀνωτέρω ἔνθα ἤδη εὐρίσκονται. Ὁ δέ κ. ταγματάρχης, ἅμα τῆ παραλαβῆ τοῦ ρηθέντος ἐγγράφου ἀπέστειλεν αὐτώ δι’ ἐκτάκτου ταχυδρόμου πρός τήν Διοίκησιν Ἡρακλείου, παρ’ ἥς ἔλαβεν ἀπάντησιν μετά δύο ἡμέρας ὅπως ἐπανακάμψη εἰς Ἡράκλειον τοῦθ’ ὅπερ ἔπραξεν ἄνευ ἀναβολῆς».
Το αίτημα παραμένει
Αίσθηση προκαλεί ο επίλογος του δημοσιεύματος και που αφορά την πεποίθηση των κατοίκων της περιοχής για την ίδρυση Μουσείου, σε εποχές μάλιστα που δεν φημίζονταν για τη διεκδήκηση παρόμοιων αιτημάτων : «Ἡ ἀπόφασις τοῦ δήμου καί ἡ μόνη τῶν κατοίκων ἐπιθυμία, καθά μανθάνομεν, εἶναι νά διατηρηθώσι ταύτα ἐν τῶ εἰρημένω Δημαρχείω, ἄν ὅχι μέχρι καταρτίσεως ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου, τουλάχιστον μέχρις οὗ ἡ Γενική Συνέλευσις συνελθούσα αποφασίσει ἤ νομοθετήσει τι καί περί τούτων».
Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι Δήμαρχος του Δήμου Πλατάνου την εποχή εκείνη ήταν ο Απόστολος Κατεχάκης με πάρεδρο τον Ρεζίμ Μηραματσαλάκη (;). Πρόεδρος του Δ. Σ. ήταν ο Α. Πολιτάκη και μέλη οι Β. Βαρδάκη, Χ. Μαράκη, Αναγνώστη Πρατικάκη, Α. Μετοχιανάκη και 2 Μωαμεθανοί (πληροφορίες από έγγραφο της εποχής). Επίσης ως μέλη της Δημοτικής Επιτροπής του Δήμου αναφέρονται οι: Χατζή Μύρωνας Παπαδάκης, Αναγνώστης Μιχελινάκης, Αναγνώστης Παπαδάκης και Αναγνώστης Ποποδάκης (Εφ. ΜΙΝΩΣ – Αρ. Φ. 38 – σελ. 2 – 5/9/1881)
