Οι δεσμοί της οικογένειας των Κουρμούληδων με το Πετροκεφάλι στην Τουρκοκρατία

Γράφει ο Συνταξιούχος Δάσκαλος Γιώργος Δαμιανάκης

Ενημερωτικό σημείωμα

Στις 14-12-2021 δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τον κ. Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Πετροκεφαλίου που με παρακάλεσε να ξεναγήσω τα παιδιά της ΣΤ΄ Τάξης με τη δασκάλα  τους, στους χώρους του χωριού, που δραστηριοποιούνταν οι Κουρμούληδες πριν το 1821.

Η ενημέρωση και ξενάγηση θα γίνονταν τις τελευταίες  ώρες του μαθήματος  20-12-2021, στα πλαίσια της αδελφοποίησης των Σχολείων Αγκουσελιανών και Πετροκεφαλίου και της σχέσης των Κουρμούληδων με το Πετροκεφάλι.

Θεώρησα χρήσιμο, επειδή ο καιρός ήταν απρόβλεπτος και πριν πάμε στους ιστορικούς χώρους, να γράψω, λίγα  λόγια και να συμπεριλάβω φωτοτυπημένα  στοιχεία, που αποδεικνύουν τη σχέση του χωριού μου με την παραπάνω οικογένεια, όπως και με τους Καψaλάκηδες, παρακλάδι της οικογένειας.

Αυτά  είναι παρμένα από τις πηγές και τη βιβλιογραφία που μνημονεύω στο τέλος.

Ρώτησα τον κ. Διευθυντή  να μου πει πόσα παιδιά είναι στην ΣΤ΄ Τάξη, για να δώσω στο καθένα ένα αντίτυπο και το επίθετό τους για να βρω αν κάποια είναι απόγονοι των Κουρμούληδων.

Τύπωσα  25 αντίτυπα της ιστορικής περίληψης, μόνο για την προσφορά του χωριού μου στην Επανάσταση του 1821 και για τη σχέση του με τους Κουρμούληδες.  Πήγα στην τάξη τα μοίρασα στα παιδιά, αυτά δέχτηκαν να διαβάσουν όλα από λίγο και σταματούσαν, όπου χρειάζονταν, να τους εξηγήσω και να λύσω κάποια απορία.

Δύο παιδιά βγήκαν στον πίνακα, με τη βοήθειά μου ξεκίνησαν γενεαλογικά, από το Φραγκή Μανιακάκη και Μαρία Εμμ. Κουρμούλη. Με καταγραφή των  απογόνων τους, έφθασαν με έκπληξη και καμάρι στον εαυτό τους!

Ήταν απόγονοι των Κουρμούληδων!

(Όλοι οι απόγονοι των Φραγκιουδάκηδων  από το Πετροκεφάλι έχουν ρίζες από το Φραγκή Μανιακάκη και τη Μαρία Κουρμούλη!)

 Ο ενθουσιασμός και το χειροκρότημα από την Τάξη απερίγραφτος. Υποσχέθηκα στα άλλα παιδιά ότι θα πω και γι’ αυτά ότι ξέρω από την  ιστορική πορεία των προγόνων τους, στους αγώνες για την ελευθερία της πατρίδας.

 Επειδή τα παιδιά είναι και από άλλα διπλανά χωριά, θέλω να ξεκαθαρίσω κάποια πράγματα για να μην παρεξηγηθώ: 

Δεν είμαι τοπικιστής!

 Αγαπώ τον τόπο μου και προσπαθώ να αναδείξω, να καταγράψω, για να σωθεί ότι υπάρχει από τη θρησκευτική, κοινωνική, εθνική, πολιτισμική κ.λ.π. ιστορία του τόπου.

Δεν αναφέρομαι σε άλλα χωριά, γιατί υπάρχουν αξιόλογοι και καλλίτεροι ερευνητές, που έχουν αναδείξει και που μπορούν να αναδείξουν ακόμη της ιστορία τους!

 Δεν διεκδικούμε καμιά αποκλειστικότητα. Την ιστορία του τόπου μας προσπαθούμε να αναδείξουμε!

Τα χωριά μας είναι γειτονικά  σαν συγκοινωνούντα δοχεία.

Η ζωή και  δράση των αρχηγών ξετυλίγεται  σε όλα τα χωριά και τροφοδοτείται  η δόξα τους από τους κατοίκους  όλης της περιοχής.

Οι Κουρμούληδες μπορεί οι περισσότεροι να έμεναν στον Κουσέ, για κάποιους σημαντικούς λόγους, όμως οι σχέσεις και οι δραστηριότητες απλώνονταν στο Πετροκεφάλι στο Σίββα, στο Καμηλάρι, στα Πιτσίδια, στον Αϊ-Γιάννη στα Καπαριανά-Σεφεριανά, στην Πόμπια, στα Μανουσανά, ακόμη και στη Βιάννο. Από αυτά τα χωριά είχαν τους περισσότερους συμπολεμιστές

Και  αυτά τα χωριά τους στήριζαν και από αυτά στηρίχτηκαν.

Ο Μιχάλης Κόρακας και ο γιος του Αριστοτέλης, μπορεί να γεννήθηκαν στην Πόμπια, όμως δεν στηρίχτηκαν μόνο από Πομπιανούς.

Για να αναδειχθούν στηρίχτηκαν και στους κατοίκους των γειτονικών χωριών. 

Ο Μιχάλης (Καρούζος)Κόρακας είχε συγγενείς(Καρούζους) και φίλους στο Πετροκεφάλι που το θεωρούσε δεύτερο χωριό του!

Πόσοι ξέρουν τη μεγάλη στήριξη της οικογένειας των Μιχελινάκηδων και περισσότερο του Εμμανουήλ Ματθαίου Μιχελινάκη, από το Πετροκεφάλι, στις πολύ δύσκολες ώρες που πέρασε…………. ο καπετάν Μιχάλης Κόρακας; 

Πόσοι ξέρουν τη μεγάλη στήριξη και προσφορά της Δυτικής Μεσαράς και του χωριού μας στην τελευταία Κρητική Επανάσταση του 1897 και στον αρχηγό Αριστοτέλη Κόρακα; 

Παραδείγματι για το Γιάννη Μαρκάκη ή Ξωπατέρα καμαρώνουν στο Πετροκεφάλι, γιατί η Πετροκεφαλιανή μητέρα του και ο πατέρας του έμεναν στο σπίτι που ήταν δίπλα στη «Κολύμπα», πριν τους ξεσπιτώσουν οι Τούρκοι στρατιώτες και καταφύγουν στα Μανουσανά το 1770.

 Οι απόγονοι του γιου του Σάββα, ζουν ακόμη και σήμερα εδώ!

Δεν αρνείται κανείς την καταγωγή του από το Σίββα, όπως και των άλλων Μαρκάκηδων απογόνων του Σιββιανού Στυλιανού Μαρκάκη και της Πετροκεφαλιανής Μαρίας Νικολουδάκη-Πετράκη.

Το ότι η καταγωγή του Ξωπατέρα, ισχυρίζονται οι Βοριζανοί ότι ξεκινάει από το χωριό τους, δεν το γνωρίζω, ούτε το αμφισβητώ. Αφού το λένε στα Βορρίζα, κάτι θα ξέρουν! Ο καθένας μπορεί να καμαρώνει , έστω και αν πρόσφερε ένα νερό σε  ήρωα!

Υπάρχουν όμως και όρια στην «αποκλειστικότητα»! 

  Αυτά για να αποφύγουμε την παραπληροφόρηση και παρανόηση, με αυτά που γράφω παρακάτω, στην ιστορική περίληψη που έδωσα στα παιδιά της ΣΤ΄ Τάξης συμπληρωμένη  με περισσότερα στοιχεία και που δίνω στη δημοσιότητα.

Τα δίνω στη δημοσιότητα,  για να πληροφορηθεί ο καθένας, λίγα ανέκδοτα στοιχεία, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας  στο Πετροκεφάλι και στη Δυτική Μεσαρά γενικότερα.

Τα στοιχεία αυτά να γίνουν μικρές ψηφίδες στο κάδρο της Ιστορίας της Μεσαράς, που έχουν σμιλέψει χρόνια τώρα, άλλοι ακούραστοι ιστορικοί  ερευνητές.

                       ΟΙ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΔΕΣ

Αγαπητοί μαθητές της ΣΤ΄ Τάξης του Δημοτικού Σχολείου!

Ευχαριστώ τον κ. Διευθυντή του Σχολείου που μου έκανε την τιμή να σας ξεναγήσω στο Πετροκεφάλι, στα μέρη που έζησαν, ή είχαν σχέση με τους Κουρμούληδες την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Πριν επισκεφτούμε  αυτά τα μέρη, θα ήθελα να σας ενημερώσω και να ξέρετε κάποια ιστορικά στοιχεία, όπως:

1.Η οικογένεια των Κουρμούληδων στην περιοχή μας κατά την Επανάσταση του 1821, αριθμούσε περίπου 100 μέλη.

2.Σήμερα όταν κάποιος αναφέρεται σε αυτή την οικογένεια το μυαλό πάει στο χωριό Κουσέ.  Δηλαδή οι Κουρμούληδες γεννήθηκαν και ζούσαν στον Κουσέ!

Δεν είναι ακριβώς έτσι, γιατί:

1. Μπορεί να είχαν τους πύργους στο χωριό αυτό, να έμεναν εκεί επειδή ήταν ψηλά στο λόφο και είχε υγιεινότερο και λιγότερο υγρό κλίμα.

2. Από ψηλά μπορούσαν να βλέπουν και να ελέγχουν τις τεράστιες περιουσίες, τα ζώα και τους ανθρώπους που εργάζονταν στον κάμπο.

3. Μπορούσαν να αντιμετωπίσουν καλλίτερα οποιονδήποτε εχθρό τους έκανε επίθεση.

4. Επειδή ήταν κρυπτοχριστιανοί, έκαναν εκεί τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, σε μυστική εκκλησία και με έμπιστο ιερέα πάντα από την οικογένεια Κουρτίκηδων.

5.Στον Κουσέ ζούσαν λίγοι κάτοικοι, έμπιστοι και δεν κινδύνευαν απ’ αυτούς να  προδοθούν στους μουσουλμάνους Τούρκους.

Όμως στο Πετροκεφάλι είχαν σπίτια και έμεναν πολλοί από τους Κουρμούληδες τις περισσότερες μέρες, αφού:

1. Εκεί είχαν τις αποθήκες με τα σιτηρά, το λάδι το κρασί και τα άλλα εισοδήματα, που έβγαζαν από τα χωράφια του κάμπου.

2. Είχαν τα ελαιοτριβεία που άλεθαν τις ελιές. Τους νερόμυλους που άλεθαν τα σιτηρά. Τους στάβλους για τα ζώα που όργωναν τα χωράφια, έκαναν μεταφορές και άλλες δουλειές, αφού δεν υπήρχαν τότε αυτοκίνητα.

Ο νερόμυλος του Κουρμούλη. Λειτουργούσε από την περίοδο των Βενετών. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πετροκεφαλίου προσπάθησε πριν πολλά χρόνια να αναστηλώσει και να διασώσει ότι είχε απομείνει.

Η μισογκρεμισμένη φάμπρικα των Κουρμούληδων, μπαίνοντας στο χωριό από το δρόμο της Ι. Μ. Καλυβιανής. Το 1824 κατασχέθηκε από το Μουσουλμανικό Ιεροδικείο και πουλήθηκε αργότερα στο δημογέροντα Λευτέρη Σπυριδάκη. Σήμερα είναι μισογκρεμισμένη με όλα τα εργαλεία θαμμένα στις πέτρες και τη στέγη. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος και η Κοινότητα προσπαθούν χρόνια, να βρουν χρήματα να την αγοράσουν από τους ιδιοκτήτες της και να την αναστηλώσουν.

3. Είχαν τα ιπποφορβεία, που ανέθρεφαν, γύμναζαν και πουλούσαν τα λεγόμενα Κουρμούληδες , ή Γιωργαλίδικα; άλογα.

Με αυτά και άλλα άλογα της Μεσαράς φτιάχτηκε το πρώτο μάχιμο ιππικό στην Επανάσταση του 1821.

Απόσπασμα από το βιβλίο «Κριτοβουλίδου Ιστορία», Αθήνα 1859. Αναφέρεται στη μάχη του Ιουνίου 1822 στην περιοχή  Κόκκινου Πύργου –Κλίμα –Γρηγοριά, που νίκησαν  οι Μεσαρίτες και άλλοι Κρητικοί τους Τούρκους, χάρις στο πρώτο ιππικό της Επανάστασης του 1821 και απελευθέρωσαν τη Μεσαρά! )

4. Είχαν σπίτια και έμεναν οι εργάτες, οι τεχνίτες, οι επιστάτες και γενικά όλο σχεδόν το προσωπικό που τους υπηρετούσε.

Πριν επισκεφτούμε να δούμε τις γειτονιές , το νερόμυλο, το ελαιοτριβείο και ότι υπάρχει σήμερα που έχει σχέση με τους Κουρμούληδες, πρέπει να πούμε περιληπτικά:

ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΜΑΣ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΓΥΡΩ ΧΩΡΙΑ ,

ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ.

500 πρόγονοί μας από τα χωριά της Μεσαράς, με αρχηγό το Μιχάλη Κουρμούλη, το 1821  κήρυξαν την επανάσταση στον Κουσέ, μετά πήγαν και πολέμησαν τους Τούρκους στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και αλλού.

Στη συνέχεια οι επαναστάτες που πήραν όπλα και πολεμούσαν, ξεπέρασαν τις 2.000.

Οι Τούρκοι είχαν κλειστεί στα βενετσιάνικα κάστρα των μεγάλων πόλεων, για να σωθούν. Η Μεσαρά  και άλλα μέρη της υπαίθρου, μετά τη μάχη του 1822 στην περιοχή Κόκινος Πύργος-Κλίμα-Γρηγοριά, είχαν ελευθερωθεί.

Όμως το φθινόπωρο του 1823,  10.000 Τουρκοαιγύπτιοι, ήρθαν στο χωριό Αγία Βαρβάρα να βοηθήσουν τους ντόπιους Τουρκοκρητικούς να πάρουν τη Μεσαρά.

Οι λιγοστοί επαναστάτες πολέμησαν ηρωικά, στην Αμμουργέλα κοντά στη Γέργερη, αλλά νικήθηκαν από τους αμέτρητους εχθρούς.

Στο τέλος πολλοί από τους Μεσαρίτες που σώθηκαν, κατάφεραν να φύγουν με  ελληνικά καράβια, να πάνε στα νησιά, στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, να συνεχίσουν εκεί τον αγώνα για την ελευθερία της Ελλάδας.

60.000 Κρητικοί έφυγαν από τον τόπο τους. Μερικοί με τις οικογένειές τους.

Εκεί που πήγαν πολέμησαν γενναία με τον Κολοκοτρώνη στην Τριπολιτσά, τον Υψηλάντη στους Μύλους της Λέρνης, τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, τον Καραϊσκάκη στο Φάληρο και αλλού.(Πολλά ιστορικά στοιχεία είναι παρμένα από τα βιβλία:

1)Κριτοβουλίδου Ιστορία 1856 –Αθήνα

και 2) Καπετάν Μιχάλης Κουρμούλης-Γεωργίου Μ. Πατεράκη. Ηράκλειο 1989.)

    ΔΙΩΞΕΙΣ, ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ, ΑΡΠΑΓΕΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΣΥΜΦΟΡΕΣ

     ΤΩΝ    ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΑΙΓΥΠΤΙΟΥΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1823.

1. Το 1823 μόλις ήρθαν οι Τούρκοι στη Μεσαρά, έκαψαν και κατέστρεψαν τα χωριά που είχαν σχέση με τους Κουρμούληδες:

Αγίους Δέκα, Αμπελούζο, Πόμπια,  Πετροκεφάλι,  Κουσέ και  Τυμπάκι.

2. Στους χριστιανούς και κρυπτοχριστιανούς, αρχηγούς οικογενειών που είχαν περιουσία(Υπήρχαν και αυτοί που σκοτώθηκαν ή έφυγαν και δεν είχαν…στον ήλιο μοίρα, ακίνητα για να τους κατασχέσουν.) έφυγαν από την Κρήτη, ή σκοτώθηκαν ή τους κρέμασαν^[1], κατάσχεσαν και  πήραν σπίτια και χωράφια από τα χωριά τους, όπως: 

Στο Πετροκεφάλι   28 Χ(ριστιανών) + 14 Κ(ρυπτοχριστιανών) (42)οικογενειαρχών,    στην Πόμπια  (34 Χ+2Κ)36 οικογενειαρχών, στον Κουσέ (33Χ+17Κ)  50,  στο Καμηλάρι χριστ. 11,   στα Πιτσίδια (11Χ+1Κ)12    και στο Σίβα (10Χ+1Κ) 11 οικογενειαρχών. 

3. Στο Πετροκεφάλι κατάσχεσαν από Πετροκεφαλιανούς και πήραν:

376 χωράφια, 64 αμπέλια, 154 ελιές, 7 περβόλια,1/2 νερόμυλο,74 σπίτια. 

Οι Κουρμούληδες είχαν μεγάλες περιουσίες στο Πετροκεφάλι, Σίββα, Κουσέ, Πηγαϊδάκια, Καπαριανά-Σεφεριανά και αλλού, ακόμη και στη Βιάννο^[2]. 

Μόνο στο Πετροκεφάλι κατάσχεσαν και πήραν από τους Κουρμούληδες:

233 χωράφια, 13 αμπέλια, 6 ελιές, 9 αλώνια, 2 νερόμυλους, 2 ελαιοτριβεία.

Επίσης του Πετροκεφαλιανού την καταγωγή και κάτοικου Δημήτρη Καψάλη, γαμπρού των Κουρμούληδων κατάσχεσαν ακίνητα στο χωριό:

1 σπίτι, 20 χωράφια,  15 ελιές, 1 κληματαριά και 1/2  μερίδα στο νερόμυλο. 

Από αυτά τα λίγα   στοιχεία μπορούμε να κατανοήσουμε:

1. Τη μεγάλη προσφορά των Κουρμούληδων στην Επανάσταση του 1821. 

2. Τη στενή σχέση τους με το Πετροκεφάλι και τα γειτονικά χωριά.

Στη συνέχεια θα δούμε έγγραφα,  και άλλα στοιχεία που δείχνουν αυτή τη σχέση.

 

3. Την καταστροφή και το μεγάλο τίμημα που πλήρωσαν σε ανθρώπους και περιουσίες, οι εργατικοί, ήσυχοι, πατριώτες και περήφανοι κάτοικοι του χωριού μας,  όπως και πολλών άλλων χωριών.

ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΡΑ      ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟ.

Ο Χουσεΐν-Μιχάλης   Κουρμούλης  βρισκόταν τον περισσότερο καιρό εδώ μαζί με το γιο του το Δημήτρη. Προστάτευε τους Πετροκεφαλιανούς, όπως και όλους τους Μεσαρίτες και όχι μόνο.

Συνεργαζόταν με τον Ξωπατέρα, τον παπά Μανόλη και άλλους.

Ο παπά Μανόλης είχε μια κόρη την Παπαδοπούλα Μαρία και την έκανε γυναίκα του ο πλούσιος γενίτσαρος της Πόμπιας Γενούσης Καψάλης.

Ο γιος του Γενούση Καψάλη και εγγονός του  παπα-Μανόλη, Ιμπραήμ-Δημήτρης Καψάλης, ήταν κρυπτοχριστιανός, παντρεύτηκε την ανίψια του Μ. Κουρμούλη Αικατερίνη και μαζί με το θείο του γύριζαν τη νύχτα, κρυφά και «τιμωρούσαν» τους Τούρκους που βασάνιζαν τους Χριστιανούς.

Μιχάλης  Κουρμούλης  (1765-1824)

Το 1811 στο σπίτι του Νικολουδομανόλη, οργάνωσε την απόπειρα κατά του Αγριολίδη, από το Λόγιο και την  πατούλια του.

               

Στην παραπάνω φωτογραφία όπως είναι σήμερα το σπίτι του Νικολουδομανόλη, ιδιοκτησίας Εμμ. Α.Τσικνάκη.

Το 1815 περίπου, δώρισε το οικόπεδο απέναντι στον Άγιο Ελευθέριο(Σήμερα είναι γήπεδο)  και έγινε χριστιανικό νεκροταφείο. Μέχρι τότε οι νεκροί θάβονταν γύρω και μέσα στις εκκλησίες, όπως και στη θέση «Μνήματα» 500 μέτρα νότια του χωριού.

Για να μην υποψιαστούν οι Μουσουλμάνοι του χωριού, ότι φροντίζει τους Χριστιανούς τους έδωσε το οικόπεδο μετά του Μάκη Τσικνάκη το σπίτι, ανατολικά του χωριού, μέχρι κάτω από τον παλιό «Αυγερινό» για νεκροταφείο τους, τα λεγόμενα «Μεζάρια».

Εδώ είχε τις αποθήκες και εμπορευόταν λάδι, σιτηρά, κρασί και άλλα εντός και εκτός Κρήτης.

Είχε στάβλους, μεγάλωνε, εκπαίδευε ντόπια άλογα και τα πουλούσε. Αυτοί που τα εκπαίδευαν γίνανε από τους καλλίτερους ιππείς με αρχηγό τον ιππέα Δημήτρη Καψάλη.

ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ

                                     

Μανόλης Κουρμούλης του Γεωργίου, ανηψιός του Μιχάλη και κουνιάδος του Δ. Καψάλη.

Ο Μανόλης Κουρμούλης είχε παντρευτεί  την Ευσεβία (ή Αθηνά) και είχε δυο παιδιά τη Μαρία και το Γιώργη.

Έμενε πολλές φορές στο Πετροκεφάλι και είχε πολλά σπίτια στη βορειοανατολική περιοχή του χωριού. Είχε έρθει προξενιό να παντρευτεί η Μαρία το γιο ενός  Τούρκου αγά από τα Καλύβια. Για να μην παντρευτεί μικρή 14^ων χρονών και να την υποχρεώσουν να τους φανερώσει πως είναι όλοι κρυπτοχριστιανοί, ο Μανόλης πάντρεψε την κόρη του με τον έμπιστο εργάτη  Φραγκή Μανιακάκη, ή Μανιακουδάκη από τα Πιτσίδια, πριν το 1821.

Η γειτονιά ονομάστηκε αργότερα Φραγκιουδιανά, από το όνομα το γαμπρού Φραγκή.

Μετά το 1821 πέθανε η γυναίκα του Μανόλη. Η Μαρία και ο Φραγκής έμειναν στο Πετροκεφάλι.

Το γιο του Γεώργιο, τον πήρε η αδερφή του Αικατερίνη Δ. Καψάλη στην Πελοπόννησο.

Το φρόντιζε σαν μητέρα του και αργότερα τον έστειλε ο βασιλιάς της Ελλάδας Όθωνας στη Βαυαρία. Έγινε αξιωματικός και από αυτόν κατάγονται οι Κουρμούληδες των Αθηνών. Παρακάτω έγγραφο του 1860-64 που φαίνονται τα παιδιά του Μανόλη Κουρμούλη κάτοικοι Πετροκεφαλίου!

Διανεμητήριο της περιουσίας της Μαρίας Κουρμούλη και Φραγκή Μανιακουδάκη κατοίκων Πετροκεφαλίου στα παιδιά τους, μετά το θάνατό τους.

Από τα 4 παιδιά της Μαρίας Κουρμούλη  και του Φραγκή, ο Φραγκιουδάκης  Θεόδωρος και ο Φραγκιουδάκης Μιχάλης,(Για την Αθηνά και την Ευσεβία δεν έχω στοιχεία.) έκαναν οικογένειες έζησαν στα Φραγκιουδιανά και βρίσκονται  απόγονοί τους στο χωριό, ακόμη και σήμερα με παιδιά στην ΣΤ΄ Τάξη του Σχολείου μας!

Ο Μανόλης Κουρμούλης πολέμησε γενναία σε όλες τις μάχες στην Κρήτη. Όταν έφευγαν οι Κρητικοί με καράβια το 1823 με 1824 από την Κρήτη, έδωσε  3.000 χρυσά τάληρα και αγόρασε ένα πολεμικό καράβι. Με καπετάνιο τον Κομνηνό Λειβαδείτη  και αρχικαμαρώτο τη δεύτερη γυναίκα του Μαρία από την επαρχία Πεδιάδας Ηρακλείου, όργωνε τις θάλασσες μέρα νύχτα και μετέφερνε διωγμένους Κρητικούς στην ελεύθερη Ελλάδα.

Στην καταστροφή της Κάσου 7-8 Ιούνη 1824 το πλοίο πολέμησε γενναία και στο τέλος το πήραν οι Τούρκοι με τα 2.500 τάληρα που είχε μέσα.

Ο Μανόλης  με άλλους Κρητικούς έφυγαν νύχτα με βάρκες, πήγαν στην Κάρπαθο και από εκεί στην Πελοπόννησο.

Από το 1824 μέχρι το Δεκέμβρη του 1827, πήρε μέρος σε πολλές μάχες  με τον Κολοκοτρώνη, τον Δ. Υψηλάντη, τον Καραϊσκάκη  και άλλους οπλαρχηγούς.

Το Νοέμβρη του 1827 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης τον κάνει αξιωματικό πεντακοσίαρχο και τον στέλνει με 500 Κρητικούς επαναστάτες να ξεσηκώσουν σε επανάσταση την Κρήτη.

Αποβιβάζονται στο Λασίθι, δίνουν μάχες με άλλους Κρητικούς και νικούν τους Τούρκους.

Όταν ήταν στο Μοχό Ηρακλείου τους αιφνιδιάζουν οι Τούρκοι και σκοτώνεται ο Μανόλης Κουρμούλης 9-12-1827.

Η γυναίκα του Μαρία, μετά την καταστροφή της Κάσου τον Ιούνιο του 1824, σώθηκε με άλλα γυναικόπαιδα, κρύφτηκε και έμεινε στη Κάσο για ασφάλεια περιμένοντας  το Μανόλη.

Όταν έμαθε το 1827 το θάνατο του συζύγου της, δεν είχε που να πάει, αφού οι Τούρκοι τους είχαν πάρει τα σπίτια και τις περιουσίες στο Πετροκεφάλι και στο χωριό της στην Πεδιάδα.

Πήρε απόφαση να μείνει στην Κάσο που ήταν ελεύθερο νησί, αφού στην Κρήτη ο Τούρκικος στρατός έμεινε μέχρι το 1898  . Δεν ξέρουμε αν έμεινε εκεί, ή γύρισε αργότερα στην Πεδιάδα, που υπάρχουν και σήμερα Κουρμούληδες. Το σίγουρο είναι ότι το 1872 δηλώνει κ’άτοικος Κάσου.

Το 1872 έκανε αίτηση και ζητά να αποζημιωθεί για το καράβι και τα χρήματα που τους πήραν στην Επανάσταση του1821 οι Τούρκοι.

Παρακάτω η αίτηση από το Ιστορικό Αρχείο της Κάσου.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ ΑΠΟ ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ 1856

Το 1856 πέθανε στο Πετροκεφάλι ο Νικόλαος Κουρμούλης. Άφησε ορφανά 5 κορίτσια. Τη Μαρία 25 χρονών, την Αναστασία 22, την Αικατερίνη 20, τη Ρωδάμνια 15 και την Ευφροσύνη 4.

Ήταν αδερφός του Μανόλη Κουρμούλη και της Αικατερίνης Δ. Καψάλη.

Ο μεγάλος συγγραφέας και στοχαστής ΘΕΜΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ από το Σίββα, γιος της Μαρίας, ήταν εγγονός του Νικ. Κουρμούλη

Η περιοχή που έμενε ήταν βόρεια της εκκλησίας του Αγίου Πνεύματος στη γειτονιά Κορακιανά.

Η Δημογεροντία Ηρακλείου κατέγραψε την περιουσία του και έκανε διανεμητήριο στα μερίδια που ανήκαν στα ανήλικα Ρωδάμια και Ευφροσύνη.

Εκπρόσωποι της Δημογεροντίας και της Ορφανικής Τράπεζας, που έκαναν την καταγραφή και διανομή ήταν ο Ανεγνώστης Χαρκιαδάκης από το Πετροκεφάλι και ο Λεωνίδας Κουρμούλης από Κουσέ και Πετροκεφάλι.

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Γ. ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ- ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ

ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙΟΥ

Είπαμε παραπάνω ότι ο Μανόλης Κουρμούλης είχε αδερφό το Νικόλαο και αδερφή την Αικατερίνη, γυναίκα του Δημήτρη Καψάλη, που φέρονται κάτοικοι του χωριού μας.

Ο Δημήτρης Καψάλης, κρυπτοχριστιανός, ήταν γιος του πλούσιου μουσουλμάνου γενίτσαρου της  Πόμπιας Γενούση Καψάλη και φαίνεται κάτοικος Πετροκεφαλίου. Μητέρα του ήταν η Πετροκεφαλιανή  Μαρία κόρη του παπα-Μανόλη, που κρέμασαν οι Τούρκοι το 1823 στον «Πλάτανο του Καπαϊδόνη».

Ο Δημήτρης Καψάλης πολεμούσε πάντα στο πλευρό των Κουρμούληδων σαν αρχηγός του ιππικού της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη.

Το 1824 πήγε και αυτός στην Πελοπόννησο με τους άλλους επαναστάτες. Εγκατέστησε την οικογένειά του στην περιοχή του Ναυπλίου και έπαιρνε μέρος όπου δινόταν μάχες με τους Τούρκους.

Το 1825 ξανακατέβηκε στην Μεσαρά και μαζί με τον Ξωπατέρα από την Ι.Μ.Οδηγήτριας, το Κ. Τρουλλινό από το Σίββα και το Ν. Βλατά από τον Κουσέ, έκαναν μια ομάδα τους λεγόμενους «Καλησπέριδες» και χτυπούσαν  νύχτα τους Τούρκους. 

Το 1826 αναγκάστηκε να γυρίσει, για οικογενειακούς λόγους στο Ναύπλιο, αφού άφησε γυναίκα και ανήλικα παιδιά εκεί.

Το 1827 οι Τούρκοι πολιόρκησαν τον πύργο του Ξωπατέρα στην Οδηγήτρια και σκοτώθηκαν  οι τρεις συντροφοί του, Ξωπατέρας-Βλατάς-Τρουλλινός,  όταν αυτός πολεμούσε με τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη.

Το 1840 έρχεται πάλι στην Κρήτη  με το Σκουντή και παίρνει μέρος στην επανάσταση με το Μιχάλη Κόρακα.

Όταν βρέθηκε στο Ηράκλειο τον κάλεσε η πλούσια αδερφή του πατέρα του, «Μεγάλη Οθωμανίδα Κερά της Χώρας», όπως τη λέγανε και του πρότεινε:

Επειδή δεν υπάρχει άλλος κληρονόμος της και του πατέρα του, να μείνουν χριστιανοί τα μέλη της οικογένειάς του και αυτός να δηλώσει μουσουλμάνος για να πάρει την μεγάλη  κληρονομιά της.

Ο Δημήτρης Καψάλης δε δέχτηκε.  Προτίμησε να μείνει φτωχός και περήφανος χριστιανός!

Δυστυχώς αυτά που κληρονόμησε από την Κρυπτοχριστιανή μητέρα του και ήταν στο Πετροκεφάλι, το 1823 τα κατάσχεσαν οι Τούρκοι και του τα πήραν.  

Όπως φαίνεται στον Κώδικα Θυσιών, με το όνομα Καψάλης ή Καψάρογλου, μόνο στο Πετροκεφάλι κατασχέθηκαν περιουσίες του. Δεν είχε ακίνητα πουθενά αλλού. Ούτε στην Πόμπια , ούτε στον Κουσέ

Σε Κουσέ- Πετροκεφάλι, είχε από τη γυναίκα του και κατασχέθηκαν στο όνομα των Κουρμούληδων. 

Ξαναγύρισε και έμεινε στο Ναύπλιο μέχρι το θάνατό του μετά το 1851, όπου τον κήδεψε ο γιος του Χαρίδημος με μεγάλες τιμές στην περιοχή του Ναυπλίου.

Πριν το 1851 η γυναίκα του Αικατερίνη Κουρμούλη, με τα 4 παιδιά της Γιάννη, Ανδρέα, Μαρία , Άννα και άλλες γυναίκες της οικογένειας Κουρμούλη, κατέβηκαν στην Κρήτη να διεκδικήσουν την περιουσία που τους πήραν οι Τούρκοι. Ο αγώνας τους ήταν μάταιος. Το μουσουλμανικό Ιεροδικείο δεν τους έδωσε πίσω την περιουσία. Δεν ξαναγύρισαν στην Πελοπόνησσο.

Ο πρωτότοκος γιος του Δημήτρη, ο Γιάννης Καψάλης έμενε στο Πετροκεφάλι και Κουσέ δεν είχε περιουσία  προσπαθούσε με κάθε τρόπο να βοηθήσει οικονομικά τη μητέρα και τα αδέρφια του, νοικιάζοντας κτήματα για καλλιέργεια.

Σε έγγραφο της Δημογεροντίας Ηρακλείου από το αρχείο του κ. Ζαχαρία Μ. Καψαλάκη, φαίνεται η συναλλαγή με την πρώτη ξαδέρφη του ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ από ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ

Στο παρακάτω δισέλιδο έγγραφο της Δημογεροντίας Ηρακλείου με ημερομηνία 17- Ιουνίου 1874, δίνεται εντολή στη διεύθυνση της Χριστιανικής Ορφανικής Τράπεζας Ηρακλείου, να απαλλάξει από την προσημείωση χρέους στην τράπεζα τον Ιωάννη Καψαλάκη, κάτοικο Κουσέ.

Ο Ι. Καψαλάκης είχε ενοικιάσει  κτήματα της Μαρίας Κουρμουλοπούλας κάτοικου Πετροκεφαλίου για τέσσερα(4) χρόνια αντί 2.572,1/2 γροσίων.

Το Σεπτέμβριο του 1865, εξόφλησε το χρέος, άφησε τα κτήματα, πολέμησε στο Αρκάδι με τον Μ. Κόρακα  χωρίς να ενημερώσει την τράπεζα.

Η Δημογεροντία Ηρακλείου ειδοποιεί τον Καψαλάκη Ιωάννη το 1874.

Με αναφορά του στις 10 Απρίλη 1874, ενημερώνει τη Δημογεροντία για την διευθέτηση του χρέους και η Ορφανική Τράπεζα τον απαλλάσσει από την προσημείωση.

Σας πληροφορούμε πως ο Γιάννης Καψαλάκης  ήταν υπεύθυνος εφοδιασμού και τροφοδοσίας των  επαναστατών του Μιχάλη Κόρακα στην περιοχή Μονής Αρκαδίου το 1866, που στη συνέχεια έγινε το ολοκαύτωμα 8-11-1866. Έπαιρνε μέρος  σαν αντιπρόσωπος σε πολλές επαναστατικές συνελεύσεις και προέδρευε σε πλειστηριασμούς κινητής περιουσίας ορφανών ανήλικων παιδιών στο Πετροκεφάλι. Τις εισπράξεις και τα πρακτικά κατέθετε στη Δημογεροντία Ηρακλείου.

Χάρις  σε αυτά τα αρχεία που έχουν σωθεί και βρίσκονται στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, παίρνουμε αρκετές πληροφορίες για τη ζωή στο χωριό από το 1853.

 

ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ  ΑΠΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ   ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ. 

                               Το 1821   και  1832  

Ο Χουρμούζης από το Βυζάντιο περιηγήθηκε δυο φορές την Κρήτη το 1821 και  το 1832 και κατέγραψε τους κατοίκους των χωριών, τις εκκλησίες και τα ελαιοτριβεία. 

 Στο Πετροκεφάλι το 1821 υπήρχαν πριν την Επανάσταση.

Κάτοικοι 40 χριστιανικές οικογένειες και 18 μουσουλμανικές.

2 εκκλησίες (Άγιο Πνεύμα και Άγιος Ελευθέριος)  και 3 ελαιοτριβεία. 

Το 1832 είχαν μείνει, όταν την Κρήτη είχαν καταστρέψει και κατείχαν οι Τουρκοαιγύπτιοι.

Κάτοικοι 16 χριστιανικές οικογένειες                         και   10 μουσουλμανικές.

(Οι 8 οικογένειες που αφανίστηκαν ήταν οι περισσότεροι κρυπτοχριστιανοί.)

1 εκκλησία (Άγιο Πνεύμα)      και 1 ελαιοτριβείο. 

Σημείωση:  Από το χωριό αφανίστηκαν 32 οικογένειες. Αν υπολογίσουμε σε κάθε οικογένεια πατέρας+μητέρα+3 παιδιά =5 άτομα το λιγότερο.

32οικογένειεςΧ 5μέλη=  160 με 200 κάτοικοι χάθηκαν μετά το 1821..

Πηγές- Βιβλιογραφία:

1. Βιβλίο «Κώδικας Θυσιών». Των Ν.Σταυρινίδη, Β. Δημητριάδη, Ελ.Καραντζίκου, Π. Φωτεινού, Χ.Χριστοδουλάρα. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις-Βικελαία, Δ.Β.Ηρακλείου 2003.
2. Βιβλίο «ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ». Γεωργίου Μιχ. Πατεράκη. Ηράκλειο 1989.
3. Αρχεία Δημογεροντίας Ηρακλείου– Βικελαία Δ.Β.Ηρακλειου, με τη συνδρομή Στεφ. Γρατσέα, προϊστάμενου τμήματος της Βικελαίας Βιβλιοθήκης Ηρακλείου.
4. Ο Φυλακισμένος του Ιτς –Καλέ, «Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη», του Θεόδωρου Δημοσθ. Παναγόπουλου.
5. Χουρμούζης Βυζάντιος, Μ. (1842). Κρητικά. Αθήνα: Τυπ. Ηλία Χριστοφίδου
6. Έρευνα του Δαμιανάκη Γεωργίου και ανάδειξη της Τοπικής Ιστορίας του Χωριού. Μαρτυρίες από Σαββάκη Μανόλη, Μαρκάκη Νίκο, Μπαμπιωνιτάκη Ανδρέα, Σαββάκη Αλέξανδρο, Ζαχαρία Σπυριδάκη  και άλλων κάτοικων Πετροκεφαλίου.
7. Προσωπογραφίες Κουρμούληδων, Γεωργίου Μ. Πατεράκη-Μοίρες
8. Αρχείο Ζαχαρία Μ. Καψαλάκη-Σίββα.
9. Βιογραφία οικογένειας Δημήτρη Καψάλη από δικηγόρο Μιχάλη Μουσούρο-Τσιτερή-Καψάλη.  Κουσές 1930(;)
10. Κριτοβουλίδου Ιστορία της Κρήτης «Αγώνες των Κρητών υπέρ αυτονομίας της Ελλάδος» Αθήνα 1852.
11. Τσιχλάκη Ιστορία της Κρήτης- Σύρος 1891.

[1] Από αυτούς που δήμευσαν τις περιουσίες οι Τούρκοι, πολλούς τους κρέμασαν για παραδειγματισμό στους μεγάλους πλατάνους που υπήρχαν από τη Βενετοκρατία στις όχθες του Γυροπόταμου, που περνούσε στην άκρη, ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΆ, βόρεια του χωριού.

[2]Τα παραπάνω στοιχεία  μπορεί κάποιος να τα μελετήσει στα Τούρκικα Αρχεία, που υπάρχουν γραμμένα στην αραβική γραφή και φυλάσσονται σχεδόν 200 χρόνια στο Δήμο Ηρακλείου και στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. Αυτά τα έγγραφα των Τούρκων έχουν μεταφραστεί και γραφτεί στα Ελληνικά στον «Κώδικα Θυσιών» των Πανεπιστημιακών εκδόσεων Ηρακλείου το 2003.