Του Ανδρέας Ν. Αγγελάκης
Οι υψηλές θερμοκρασίες, που πρόσφατα καταγράφηκαν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, δεν είναι πρωτόγνωρες. Στη μακρά ιστορία, τέτοια λεγόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν συμβεί επανειλημμένως και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση, κυρίως σε ό,τι αφορά τα διαθέσιμα κατά περίπτωση τεχνολογικά και άλλα μέσα αντιμετώπισής τους.
Από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα, η θερμοκρασία, η ξηρασία, τα πλημμυρικά και άλλα ‘’ακραία’’ καιρικά γεγονότα εμφανίζουν διακυμάνσεις με υψηλή περιοδικότητα και επαναληψιμότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι γνωστό ότι αρχαίοι πολιτισμοί εξαφανίστηκαν κυρίως από παρατεταμένες ξηρασίες, σε συνδυασμό με υψηλές θερμοκρασίες.
Ο Μινωικός Πολιτισμός (περ. 3200-1150 π.Χ.), ένας από τους αρχαιότερους πολιτισμούς, καταστράφηκε μετά το 1400 π. Χ. από παρατεταμένη ξηρασία ή άλλη περιβαλλοντική αιτιοκρατία ή περιβαλλοντικό ντετερμινισμό και όχι βέβαια από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, που έγινε το 1650 π.Χ.
Άλλοι προϊστορικοί πολιτισμοί, όπως ο πολιτισμός των Σουμερίων (περ. 2500-2200 π.Χ.), το παλαιό Βασίλειο των Αιγυπτίων (περ. 2700-2150 π.Χ.) και ο Ακκαδικός πολιτισμός (περ. 2334 – 2193 π. Χ.) στην ανατολική Μεσόγειο φαίνεται ότι επίσης καταστράφηκαν από παρατεταμένες ξηρασίες.
Μετέπειτα αρχαίοι πολιτισμοί, όπως οι Μάγια (περ. 250-800 μ.Χ.) στην κεντρική Αμερική εξαφανίστηκαν από παρατεταμένη ξηρασία. Επίσης οι προγονικοί Πουέμπλουαν ή οι λαοί του Πουέμπλο (περ. 700-1150 μ.Χ.), ιθαγενείς Αμερικανοί στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ), που μοιράζονται κοινές γεωργικές, υλικές και θρησκευτικές πρακτικές είχαν παρόμοιο τέλος, αφού μετά το 1150 μ.Χ., σε αυτές τις περιοχές των ΗΠΑ επικράτησε ξηρασία διάρκειας 300 χρόνων, που είναι γνωστή ως ‘’η μεγάλη ξηρασία’’ (Diamond, 2005). Τέλος, στην Αυτοκρατορία του Άνγκορ ή Χμερ της Καμπότζης (περ. 802-1431 μ.Χ.), μια ξηρασία που συνέβη στις αρχές του 13ου αιώνα και μια άλλη εκτεταμένη μεταξύ του 14ου και του 15ου αιώνα, προκάλεσαν τεράστιες ζημιές στην υποδομή της αυτοκρατορίας, που ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστούν (Lovgren, 2017).
Στην νεότερη Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη, στις αρχές Ιουνίου 1941 οι κατακτητές πυρπόλησαν και ισοπέδωσαν τα χωριά Καμάρες, Μαγαρικάρι, Βορίζια, Σκούρβουλα, Σοκαρά και Κάντανο, όπου σκότωσαν δεκάδες άνδρες και γυναίκες. Μια πινακίδα στην Κάνδανο, ενδεικτική της μανίας τους, έγραφε εδώ υπήρχε η Κάντανος. Επίσης, έκαψαν χωριά του Αμαρίου και σκότωσαν δεκάδες άνδρες και γυναίκες.
Τις ίδιες μέρες ξεθεμέλιωσαν τα Ανώγεια Μυλοποτάμου σκοτώνοντας 119 κατοίκους του οικισμού με πρωτοφανή αγριότητα. Τέλος, στα μέσα του Σεπτέμβρη (12-17) του 1943 στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος Βιάννου και Ιεράπετρας, σκότωσαν πάνω από 400 κατοίκους και στη συνέχεια πυρπόλησαν και κατάστρεψαν ολοσχερώς 14 οικισμούς (Γδόχια, Καημένο, Καλάμι, Κεφαλοβρύσι, Κρεββατά, Λουτράκι, Μάλες, Μεταξοχώρι, Μουρνές, Μύρτος, Πέυκος, Ρίζα, Συκολόγος και Χρηστός). Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις οι επικρατούσες τότε καιρικές συνθήκες χειροτέρεψαν και επιδείνωσαν τους θανάτους και τις καταστροφές των κατακτητών.
Μεταπολεμικά, στις 10-16/8/1958, πολύ έντονος καύσωνας καταγράφηκε στη δυτική Ελλάδα, με υψηλότερες θερμοκρασίες στο Αγρίνιο (44,8° C) και τον Πύργο Ηλείας (44,2° C). Όμως, ο χειρότερος αυγουστιάτικος καύσωνας συνέβη στις 20-26/8/1958 με 600 νεκρούς. Κατά τη διάρκειά του, η υψηλότερη θερμοκρασία των 47,2 °C καταγράφηκε στα Τρίκαλα. Την ίδια μέρα στη Λάρισα ήταν 45 °C και την επομένη στην Αθήνα 43,6 °C. Επίσης τον Ιούνιο και Ιούλιο των ετών 1973, 1977 και 1982 καύσωνες με υψηλές θερμοκρασίες σημειώθηκαν στην Αττική και στη Θεσσαλία με νεκρούς και φυσικές καταστροφές.
Τέλος, το καλοκαίρι του 1987, σε όλη σχεδόν την χώρα η θερμοκρασία έφτασε τους 44 οC με χαρακτηριστικά μεγάλη διάρκεια 8 ημερών (19-27/07/1987). Το γεγονός ήταν πρωτόγνωρο αφού ακόμα και την νύκτα η θερμοκρασία δεν έπεφτε κάτω από τους 32 οC. Στην Αθήνα το πρόβλημα ήταν εντονότερο λόγω του νέφους. Ο απολογισμός ήταν τραγικός. Ο φονικός καύσωνας του 1987, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, άφησε πίσω του περισσότερους από 1500 νεκρούς, εκ των οποίων οι 1115 στην Αττική. Ευτυχώς, παρά το ότι το πάθημα του καύσωνα δεν οδήγησε στη μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας δεν ξανασυνέβη σε τέτοια ένταση μέχρι σήμερα.
O Bjorn Lomborg (2021) επισημαίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο εξαιτίας ασθενειών και φτώχιας παρά από υψηλές θερμοκρασίες. Η ‘’κλιματική αλλαγή’’ καθιερώθηκε παγκοσμίως το 1987 από την επιστημονική Διακυβερνητική Επιτροπή (IPCC) του ΟHE, μετά από εισήγηση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού και του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (IPCC, 2007). Ευτυχώς, πριν από το 1987 η ιστορία περί ‘’κλιματικών αλλαγών’’ ήταν άγνωστη. Αυτό πιθανόν να οδηγεί σε κάποιο βαθμό σε χαοτικές καταστάσεις αντί αυτές της αρμονίας, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μίκης Θεοδωράκης.
Βιβλιογραφία
Diamond, J. (2005) Collapse: How societies choose to fail or succeed. Viking Press, New York, USA.
IPCC (2007), Summary for Policymakers, in Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson (Eds), Cambridge University Press, Cambridge, UK, 7-22.
Lomborg, B. (2021). Wikipedia,
https://en.wikipedia.org/wiki/Bj%C3%B8rn_Lomborg
Lovgren, S. (2017). How water built and destroyed this powerful empire, http://news.nationalgeographic.com/2017/04/angkor-wat-civilization-collapsed-floods-drought-climate-change/
Πηγή: patris.gr
