του Πέτρου Μηλιαράκη*
Τούτες τις ημέρες και τούτες τις ώρες για τον Μίκη γράφονται πολλά. Σ’ αυτά, ας κατατεθούν και αυτές εδώ οι λίγες λέξεις…
Η αναφορά στον Μίκη Θεοδωράκη μπορεί να αρκεστεί, λόγω της μοναδικότητας της προσωπικότητας του οικουμενικού αυτού Έλληνα, και μόνο στο «Μίκης». Για όσους δε, δεν το γνωρίζουν, ο Μίκης «συναντήθηκε» δύο φορές με τον επίσης οικουμενικό Έλληνα, τον Νίκο Καζαντζάκη.
Η πρώτη «συνάντηση» του Μίκη με τον Νίκο Καζαντζάκη ήταν, το 1964, στην ελληνοβρετανική ταινία, σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, «Αλέξης Ζορμπάς» (Zorba the Greek).
H ταινία αυτή, που είχε βασιστεί στο ομώνυμο βιβλίο-έργο του Νίκου Καζαντζάκη, ανέδειξε για μία ακόμη φορά μεγάλους ηθοποιούς, όπως ο Άντονι Κουίν (Anthony Quinn), ο Άλαν Μπέιτς (Alan Bates), η Λίλα Κέντροβα, ο Γιώργος Φούντας, η Ελένη Ανουσάκη, ο Σωτήρης Μουστάκας, αλλά και την ιέρεια της τέχνης Ειρήνη Παππά.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει μία μικρή αναφορά ότι, προκειμένου να «εκτιμηθεί η σχέση» του Νίκου Καζαντζάκη με τον Αλέξη Ζορμπά, πρέπει να μεταβολιστούν τα όσα ο συγγραφέας αναφέρει για τον ήρωά του στο οικείο κεφάλαιο στην «Αναφορά (του) στον Γκρέκο».
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΌΣ ΕΘΝΙΚΌΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΌΣ ΎΜΝΟΣ
Ο Νίκος Καζαντζάκης διατυπώνει πολλούς χαρακτηρισμούς για τον Ζορμπά. Επικεντρώνεται, όμως, σε δύο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συμπυκνώνοντας την αξιολόγησή του για τον ήρωά του με δύο λέξεις: «ο χορευτής, ο πολεμιστής».
Ο Μίκης κλήθηκε να επενδύσει μουσικά τη συγκεκριμένη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη. Αυτή του η «αποστολή» συνιστούσε και τον ιστορικό σταθμό της «συνάντησής» του με τον Καζαντζάκη. Παραλλήλως, όμως, ήταν και η αφετηρία να γίνει γνωστός ανά την υφήλιο.
Είναι βέβαιο ότι στη μουσική ιδιοφυία και στην προσωπικότητα του Μίκη, πρωτίστως λειτούργησε ο χαρακτηρισμός του Νίκου Καζαντζάκη για τον Ζορμπά: «ο χορευτής»!
Έτσι με τη συγκεκριμένη σύνθεσή του ο Μίκης κατέστησε γνωστό ανά την υφήλιο το χορευτικό ρυθμό που παντού ακούγεται με τον όρο: «συρτάκι». Κοινός τόπος είναι δε και μάλιστα ανά την υφήλιο, ότι το «συρτάκι» μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ο ελληνικός εθνικός πολιτιστικός ύμνος». Στο άκουσμά του δε «χορευτής» γίνεται, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και καταγωγής, κάθε άνθρωπος, στον οποίο η μουσική γεννά γεγονότα.
Τα προαναφερόμενα αφορούν στην πρώτη «συνάντηση» του Μίκη με τον Νίκο Καζαντζάκη.
Η δεύτερη «συνάντησή τους» έγινε στις 6 Αυγούστου του 1966 στο Ηράκλειο Κρήτης.
Δεν ξέρω γιατί παρασύρομαι να υποστηρίξω ότι θα πρέπει να λειτούργησαν «μεταφυσικές δυνάμεις», γιατί θα ήθελε να ακούσει από το μνήμα του ο οικουμενικός συγγραφέας και λόγιος Νίκος Καζαντζάκης, τη μουσική του Μίκη!..
Η ιστορική αυτή «συνάντηση» έγινε στα μοναδικά για την Ευρώπη Ενετικά τείχη του Ηρακλείου, στο Μαρτινέγκο, όπου δεσπόζει ο «τάφος του Καζαντζάκη».
Κάτω από τον «τάφο του Καζαντζάκη», στο Μαρτινέγκο, εκεί στο γήπεδο του «Εργοτέλη», στις 6 Αυγούστου του 1966, έγιναν δύο συνεχόμενες συναυλίες, όπου στην ατμόσφαιρα του Μαρτινέγκο ξεχύθηκαν για όλο το Ηράκλειο η ποίηση και η μουσική της «Ρωμιοσύνης» και του «Μάουτχαουζεν»…
ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Για όσους στην πρώτη μας νιότη παρακολουθήσαμε αυτή τη συναυλία – ακόμη δεν υπήρχε τηλεόραση στην Ελλάδα – για μας τα Ηρακλειωτάκια, πριν μπούμε στο Πανεπιστήμιο, για να καταχωνιάσουμε κάπου τους δίσκους του Μίκη, συντηρώντας δυνάμεις για να αντιμετωπίσουμε τη χούντα, ομολογώ ότι συγκλονιστήκαμε από αυτή τη συναυλία. Ανακαλούσαμε δε για χρόνια στην μνήμη μας όλες τις παραστάσεις που βιώσαμε.
Κατά το μέρος που με αφορά, ας μου επιτραπούν τα εξής:
Στη συναυλία αυτή βλέποντας έναν επιβλητικό άνδρα να ακουμπά στα δάχτυλα του δεξιού του ποδιού με ένα σταθερό ρυθμό, και να διευθύνει την ορχήστρα σε μία αέναη κίνηση, απλώνοντας τα τεράστια χέρια του προς όλες τις κατευθύνσεις σε ένα μοναδικό φτερουγισμό, ένιωσα ότι ο συγκεκριμένος μουσουργός βρίσκεται σε μία «ιδιότυπη μετάβαση». Εκείνος δεν πατά στη Γη σκέφτηκα… Για μας, όμως, που μεταβολιζόταν όλη αυτή η μυσταγωγία, αφορούσε Θεία Λειτουργία και Επανάσταση ταυτόχρονα…
ΚΑΙ ΜΙΑ ΡΗΤΗ ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΗ
Για όσους είναι άγνωστο, το τότε σωματείο (νυν ΠΑΕ) «Εργοτέλης» μπήκε στο στόχαστρο της χούντας γιατί παραχώρησε το γήπεδό του για τη συναυλία αυτή. Από τις πρώτες πράξεις κατά του αθλητισμού που έλαβε η χούντα ήταν να κλείσει τον «Εργοτέλη»! Υπ’ όψιν δε ότι ο «Εργοτέλης», για όσους πιστεύουν ότι ο αθλητισμός είναι και πολιτισμός, φέρει το όνομα Ολυμπιονίκη Κρητικού.
ΔΙΑΒΆΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ «ΑΝΑΦΟΡΆ ΣΤΟΝ ΓΚΡΈΚΟ» ΤΟΥ ΝΊΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΆΚΗ…
Από το προαναφερόμενο σύγγραμμα του Νίκου Καζαντζάκη μπορούν να αποσπαστούν τα εξής:
«Η πάλη αυτή ανάμεσα πραγματικότητας και φαντασίας, ανάμεσα δημιουργού Θεού και δημιουργού ανθρώπου, μια στιγμή μέθυσε την καρδιά μου… πηγαινοερχόμουν και βρεχόμουν, αυτό το χρέος μου… μου αρέσει, κι ας χαθώ, να παλεύω με το Θεό. Αυτός πήρε λάσπη κι έπλασε τον κόσμο, εγώ λέξες… θα πλάσω άλλους ανθρώπους με φαντασία και αγέρα, με το υλικό που πλάθουνται τα όνειρα…»
Ο Καζαντζάκης πήρε «λέξεις» επιδιώκοντας να δημιουργήσει άλλους ανθρώπους. Ο Μίκης πήρε «νότες» επιδιώκοντας να δημιουργήσει άλλους ανθρώπους. Και οι δύο αυτοί οικουμενικοί Έλληνες, από τα νεανικά τους χρόνια, φαίνεται να «συμφώνησαν» σε αυτό που με αμίμητη διαύγεια διατύπωσε ο Νίκος Καζαντζάκης, ότι:
«νέος θα πει να επιχειρείς να γκρεμίσεις τον κόσμο και να ‘χεις το θράσος να θες να οικοδομήσεις καινούριο, καλύτερο.»!
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
