Ο Ιερός Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και των Εισοδίων της Θεοτόκου στη Γέργερη

Γράφει ο Ιωάννης Δρ. Κρουσανιωτάκης

Ο Ιερός Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και των Εισοδίων της Θεοτόκου είναι δίκλιτος ναός, βασιλικού ρυθμού, ο οποίος  βρίσκεται ανατολικά του χωριού της  Γέργερης. Μεγάλα τοξωτά ανοίγματα συνδέουν μεταξύ τους τα δύο ευρύχωρα κλίτη. Υπάρχει ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες του 19^ου αι. Παρουσιάζει ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική. Έχει μαρμάρινα μέλη παλαιότερου ναού που έχουν κτιστεί στην νότια είσοδο (υπέρθυρο)  αλλά και σε άλλα σημεία της νότιας όψης. Κοσμείται, επίσης, με πολλά λιθανάγλυφα.

Ακριβή στοιχεία για τη θεμελίωση και κατασκευή του ναού δεν έχουμε. Υπάρχει έγγραφο με λεπτομερή κατάλογο που συντάχθηκε στις 15 Μαρτίου 1555μ.Χ, στον οποίο καταγράφονται τα ονόματα των εκκλησιών και των ιερέων της περιοχής. Στο χωριό Γέργερη ζούσαν τρεις ιερείς, ένας εκ των οποίων, ο παπα-Μανώλης Θαλασσινός, λειτουργούσε στην εκκλησία του Χριστού- Εισόδια της Θεοτόκου [1]^.

Το 1632μ.Χ αποφασίστηκε η απογραφή των ναών και μοναστηριών της Κρήτης καθώς και των προσόδων τους. Στη Γέργερη, ο παπα- Γιάννης Τρουλινός δήλωσε ότι, από κοινού με τον παπα- Γιάννη Θαλασσινό, λειτουργούσαν στην εκκλησία του Χριστού-Εισόδια της Θεοτόκου[2]. Επίσης υπάρχει επιγραφή του 1820 που αναφέρεται στη συντήρηση και ανακατασκευή των υπέρθυρων.

Στον χώρο αυτό, που βρίσκεται ο ιστορικός ναός, πολύ πιθανόν να υπήρχε το Μοναστήρι των Κιστερκιανών 13^ος -14^ος αι.μ.Χ .( όπως μαρτυρούν έγγραφα που φυλάγονται στη Βενετία, στα οποία μνημονεύεται το χωριό Γέργερη και το Μοναστήρι των Κιστερκιανών αφιερωμένο στον Χριστό)[3].

Στοιχεία που συνηγορούν ότι στον ίδιο χώρο ήταν το μοναστήρι είναι: η κοινή αφιέρωση στο όνομα του Χριστού, τα μαρμάρινα γλυπτά που έχουν χτιστεί τόσο στη νότια είσοδο (υπέρθυρο) του ναού, όπως και σε άλλα σημεία της νότιας όψης και η ύπαρξη πλούσιας πηγής εκεί κοντά, η «Πέρα Βρύση».  Επιπλέον, η προέλευση της ονομασίας «Σινιόρ Χαράκι»,  σημείου που βρίσκεται δίπλα και είναι ιταλική λέξη. Το τοπωνύμιο της περιοχής, που λεγόταν «Μοναστηριακά» καθώς και μαρτυρίες υπερήλικων κατοίκων, που μεταδόθηκαν από γενιά σε γενιά, ότι στον ίδιο χώρο υπήρχε παλαιότερος ναός.

Αυτά όμως θα μπορούσαν να επιβεβαιωθούν μόνο με τη συμβολή της αρχαιολογικής έρευνας.

Ο ναός συνδέεται με πολλά ιστορικά γεγονότα της περιοχής. Στις 25 Μαρτίου 1828μ.Χ πλήθος Τούρκων έκανε επίθεση κατά της Γέργερης. Χτύπησαν την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Χριστού – Εισοδίων της Θεοτόκου, κατά την ώρα της θείας λειτουργίας. Εκκλησιαζόταν 50 περίπου άτομα. Μπήκαν μέσα σκότωσαν 12 Χριστιανούς και έσφαξαν τον παπα- Γιώργη Κυριακίδη, πάνω στην Αγία Τράπεζα. Επίσης, πήραν αιχμάλωτες 5 γυναίκες. Οι υπόλοιποι εκκλησιαζόμενοι πολεμώντας με τα μαχαίρια τους, κατάφεραν να βγουν έξω και να σωθούν.

Το γεγονός μας υπενθύμιζε κάθε χρόνο ο μακαριστός εφημέριος της Ενορίας Γέργερης  παπα- Σπύρος. Στο τέλος της θείας λειτουργίας, την ημέρα του Ευαγγελισμού, έβγαινε στην «ωραία πύλη», μεγαλόπρεπος και επιβλητικός, με βροντερή φωνή και με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, περιέγραφε τα γεγονότα. Εμείς, παιδιά τότε, ακούγαμε με μεγάλη προσοχή την τοπική μας ιστορία και διαπιστώναμε, αν και μικροί, ότι δεν υστερεί ο τόπος μας σε ιστορικά γεγονότα, παρότι δεν τα ανέφεραν τα σχολικά βιβλία.

Πέρασαν 174 χρόνια από τότε και την 25^η Μαρτίου του 2002, ο Δήμος Ρούβα με μια λιτή αλλά μεγάλης σπουδαιότητας εκδήλωση, τίμησε τους δεκατρείς εθνομάρτυρες. Εκτός από την επιμνημόσυνη δέηση και τον  πανηγυρικό της ημέρας, που εκφώνησε ο τότε δήμαρχος Φανούριος Οικονομάκης, έγιναν και τα αποκαλυπτήρια τρισδιάστατου χάλκινου έργου, στο οποίο απεικονίζονται τα πρόσωπα των σφαγιασθέντων.

Τον Ιούλιο του 2012 με μια λαμπρή τελετή, παρουσία των Μητροπολιτών Γορτύνης και Αρκαδίας Μακαρίου και του συγχωριανού μας Μητροπολίτου Αυστρίας-Ουγγαρίας και  Μέσης Ευρώπης Αρσενίου, ανακοινώθηκε η έναρξη των απαιτούμενων εκκλησιαστικών διαδικασιών για την τιμή των σφαγιασθέντων. Του Ιερέα Γεωργίου Κυριακίδη και των 12 κατοίκων της Γέργερης, ως Νεομαρτύρων και για την εγγραφή τους στο Αγιολόγιο.

Η 26^η Απριλίου 2015,Κυριακή των Μυροφόρων ,ήταν ξεχωριστή μέρα για το χωριό μας. Ημέρα εορτασμού, καθιέρωσης της Ιερής Μνήμης και ο καθαγιασμός της Ιερής εικόνας του Νεομάρτυρος Γεωργίου Πρεσβυτέρου και των συν αυτόν δώδεκα Νεομαρτύρων Γέργερης. Το τελετουργικό έγινε στον ιστορικό ναό, παρουσία των Mητροπολιτών Γορτύνης και Αρκαδίας Μακαρίου, του Μητροπολίτου Ρόδου, Κυρίλλου και του Μητροπολίτου Αυστρίας- Ουγγαρίας και Μέσης Ευρώπης Αρσενίου( εικόνα 4). Έτσι, για τη θυσία τους δικαίως ανακηρύχθηκαν μάρτυρες, με τη μνήμη τους να εορτάζεται την Κυριακή των Μυροφόρων κάθε έτους.

Στην επανάσταση του 1866-67μ.Χ ο ναός κάηκε από τους Τούρκους.(«… Εκ των 105 οικιών τας 102 έκαυσαν. Τας εκκλησίας Αγίου Γεωργίου, προφήτης Ηλίας, Μεταμόρφωσις του Χριστού και η Κοίμησης της Θεοτόκου βεβηλώσαντες κατέκαυσαν…»)[4].

Στην τελευταία επανάσταση του 1897μ.Χ το Τάγμα Επιλέκτων  Κρητών φιλοξενήθηκε στη Γέργερη από τον οπλαρχηγό Μιχαήλ Τζωρτζάκη για δύο ημέρες. Στη συνέχεια, αφού έγινε δοξολογία στην εκκλησία του Χριστού-Εισοδίων της Θεοτόκου ξεκίνησε η τελευταία επανάσταση στην Κρήτη του 1897μ.Χ με κύριο θέρετρο επιχειρήσεων τις Αρχάνες. Συγκεκριμένα, ο Ηλίας Βουτιερίδης αναφέρει:(«… όθεν την επαύριον, με την ανατολήν του ηλίου απήλθομεν της Γέργερης μετά των άλλων πολεμιστών αυτής και της σημαίας των, αφού προηγουμένως εψάλη κατανυκτικωτάτη δοξολογία εν τω ναώ προς επιτυχίαν των χριστιανικών όπλων και ελευθερίας της Κρήτης και εβαίνομεν προς την κόμη Δαφναίς»)[5].

Ο ιστορικός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος- Εισοδίων της Θεοτόκου περικλείει ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Γέργερης. Το 1988 έγινε συντήρηση και αναπαλαίωση του ναού από τη Ενορία της Γέργερης με τις υποδείξεις της εφορείας Βυζαντινών αρχαιοτήτων. Ιερείς στην Ενορία Γέργερης είναι: Ο παπα-Σταύρος Ξημεράκης και ο παπα-Μιχάλης Τσακαλάκης.

Ο δίκλιτος ναός πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και στις 21 Νοεμβρίου τα Εισόδια της Θεοτόκου.

* Ο κ. Ιωάννης Δρ. Κρουσανιωτάκης είναι Δάσκαλος από τη Γέργερη της Δ. Ε. Ρούβα.

Παράρτημα:

Εικόνα 1,2, 3 και 4: Λιθόγλυπτα του Ναού

Εικόνα 5: Ανθρώπινη κεφαλή σε υδρορροή του Ναού

Εικόνα 6, 7 και 8:Από το τελετουργικό της αγιοποίησης του Νεομάρτυρος Γεωργίου Πρεσβυτέρου και των συν αυτόν δώδεκα νεομαρτύρων Γέργερης.                               [1] Βλ.σχετικά Κώστας Γ Τσικνάκης «Η περιοχή της Γέργερης τους τελευταίους αιώνες της Βενετοκρατίας » στις  σσ.168-169 Ρούβας…Ιστορία,Πολιτισμός

[2] ό.π σσ.  174-175

[3].Βλ .σχετικά Αγγελική Πανοπούλου, «Το Μοναστήρι των Κιστερκιανών στη Γέργερη 13^ος -14^ος αι.»σσ.149-160 του βιβλίου πρακτικά επιστημονικού συνεδρίου Ρούβας…Ιστορία,πολιτισμός

[4].Έκθεσις ωμοτήτων του 1866 κρητικά χρονικά,5^ος τόμος σ.22

[5] Βλ. σχετικά Ηλία Βουτιερίδου ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΛΕΚΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ (1897) Δήμος Αρχανών Ένωση φιλολόγων Νομού Ηρακλείου