Του Γιάννη Κρουσανιωτάκη*
Η Αμουργέλα είναι τοπωνύμιο, βρίσκεται βορειονατολικά της Γέργερης και δεν ταυτίζεται με το χωριό Αμουργέλλες Πεδιάδος.
Τόπος στρατηγικός ,λόγω της θέσης του, που δόθηκαν αρκετές μάχες τόσο κατά την Ενετοκρατία όσο και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας .Ένας από τους κύριους δρόμους που οδηγούσαν στην περιοχή του Ρεθύμνου ήταν η διαδρομή Αγία Βαρβάρα- Γέργερη-Καμάρες – Αμάρι. Λόγω της μορφολογίας τους εδάφους αλλά και του Δάσους του Ρούβα, για όποιον κατείχε την περιοχή ,ήταν μεγάλο πλεονέκτημα. Για τους λόγους αυτούς η περιοχή, της Πάνω Ρίζας, υπήρξε το άνδρο των Κρητών επαναστατών κι αυτό το πλήρωσε πολύ ακριβά και πολλές φορές.
Ας ανατρέξουμε όμως στο 1823. Ο Υδραίος Εμμανουήλ Τομπάζης έχει έρθει ως Αρμοστής της Επαναστατημένης Κρήτης. «Αρμοστής της Νήσου Κρήτης» ήταν ο επίσημος τίτλος. Τον Φλεβάρη του 1823 σκοτώνεται ο Χασάν πασάς πέφτοντας από το αφηνιασμένο άλογό του. Στην ηγεσία τον διαδέχεται ο Χουσεΐν Μπέης, αγριότερος από τον προκάτοχό του. Οι Τούρκοι του Ηρακλείου παίρνουν θάρρος και αρχίζουν να βγαίνουν από την πόλη του Ηρακλείου και να χτυπούν τα κοντινά χωριά. Δεν επιχείρησαν όμως να προχωρήσουν στη Μεσαρά γιατί οι θέσεις κλειδιά ελέγχονταν από τους επαναστάτες.
Στα μέσα Ιουνίου 1823 ο Χουσεΐν ενισχύεται με ισχυρές δυνάμεις από την Αίγυπτο και στα μέσα Αυγούστου ο εχθρικός στρατός που ανερχόταν σε 12.000 στρατιώτες ξεκίνησε από την Αγία Βαρβάρα, όπου είχε συγκεντρωθεί και προχώρησε δυτικότερα προς τη Γέργερη. Σκόπευε να υποτάξει τη Μεσαρά και στη συνέχεια το Ρέθυμνο και τη δυτική Κρήτη.
Ο Τομπάζης είχε συγκεντρώσει περίπου 3.000 επαναστάτες Κρήτες και Επίκουρους, που είχε φέρει μαζί του από την άλλη Ελλάδα. Οχυρώνονται στη θέση Αμουργέλα Β.Α της Γέργερης για να αποκρούσουν τον Χουσεΐν. Ήταν σχεδόν σίγουροι ότι θα μπορούσαν ν’ αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους εχθρούς. Ο Τομπάζης κάνει το σφάλμα και ορίζει ως γενικό στρατιωτικό αρχηγό τον Σφακιανό Ρούσο Βουρδουμπά, ενώ θα μπορούσε να ορίσει κάποιο από τους ντόπιους οπλαρχηγούς, που γνώριζαν πολύ καλά τα μέρη και επιπλέον είχαν την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των επαναστατών. Μπροστά σ’ αυτή την κρίσιμη μάχη ενώ θα έπρεπε να φροντίσει την οργάνωση των επαναστατών, δύο μέρες πριν τη μάχη βρέθηκε στο Μυλοπόταμο με 300 άνδρες για να εγκαταστήσει εκεί σαν αρχηγό τον Ρούσο Χούρδο, αδελφό του Θεόδωρου Χούρδου,που σκοτώθηκε. Αυτή η βίαιη και ένοπλη επέμβαση προκάλεσε την οργή των ντόπιων Κρητικών ,με αποτέλεσμα να μην πάνε να ενωθούν με τους υπόλοιπους στη Γέργερη. Η πειθαρχία των επαναστατών χαλαρώνεται και αντί να ασχοληθούν με την οχύρωση τους, ασχολούνταν με την κλοπή των ζώων του αιγυπτιακού στρατού, που σκόπιμα τους επιτρέπει ο Χουσεΐν για να πετύχει την πλήρη χαλάρωσή τους.
Στις 20 Αυγούστου 1823 ο Χουσεΐν επιτέθηκε πρώτος με όλες του τις δυνάμεις προς τις ελληνικές θέσεις και παρά τη σφοδρή αντεπίθεση των επαναστατών, το εχθρικό ιππικό προέλασε ορμητικά και κατέλαβε τις θέσεις αυτές. Η μάχη ήταν σφοδρή και κράτησε ολόκληρη τη μέρα. Οι Κρητικοί μάχονται απελπισμένα αλλά χωρίς οργάνωση. Είχαν να αντιμετωπίσουν τετραπλάσιο αριθμό εχθρού, που ήταν καλά οργανωμένος και οπλισμένος. Αργά τη νύχτα η νίκη έκλινε προς το μέρος των Τούρκων μολονότι σκοτώθηκαν 500. Σύμφωνα με τον Στέφανο Νικολαΐδη σκοτώθηκαν 300 Τούρκοι και γύρω στα 100 άλογα. Από τους επαναστάτες σκοτώθηκαν περίπου 150 και πολλοί άλλοι τραυματίστηκαν. Σύμφωνα με τον Στέφανο Νικολαΐδη στα ιστορικά σημειώματα, οι Κρήτες είχαν 12 νεκρούς μεταξύ αυτών ήταν και ο Παναγής Μυτιληναίος, αρχηγός του επικουρικού σώματος, που βρισκόταν στην Κρήτη από την αρχή της επανάστασης. Ο Τομπάζης που πήρε μέρος στη φονική αυτή μάχη μετά δυσκολίας κατάφερε να σωθεί χάρη στη βοήθεια του Μιχ. Κουρμούλη. Έφυγε με το πλοίο του από τους Καλούς Λιμένες και πήγε στο Καστέλι Κισάμου.
Η ήττα των Κρητικών στη Γέργερη υπήρξε καθοριστική για την παραπέρα πορεία της επανάστασης. Ο επαναστατικός στρατός διαλύθηκε. Ανενόχλητος ο Χουσεΐν ξεχύθηκε στον Κάμπο της Μεσαράς καίοντας και καταστρέφοντας τα πάντα. Μονάχα ένα τμήμα του στρατού αναχαιτίστηκε στην προέλασή του στη θέση Λαβύρινθος από λιγοστούς επαναστάτες.
Μετά την υποταγή της Μεσαράς ο Χουσεΐν εισβάλλει και υποτάσσει τις επαρχίες Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου διαπράττοντας και εκεί θηριωδίες. Τον Οκτώβρη του 1823 στρατοπεδεύει στο χωριό Μελιδόνι Μυλοποτάμου και πολιορκεί 370 γυναικόπαιδα και 30 ενόπλους, που βρίσκονται μέσα στο σπήλαιο που είναι πάνω από το χωριό. Μετά από πολιορκία τριών μηνών ο Χουσεΐν σκαρφίστηκε το απάνθρωπο σχέδιο να ανοίξει τρύπα στην οροφή του σπηλαίου ,από την οποία έριξε μέσα ράκη διαποτισμένα με λάδια, ο καπνός των οποίων έπνιξε όλους τους πολιορκούμενους. Μετά και από αυτή τη θηριωδία ,που γέμισε απέραντη θλίψη τον Κρητικό λαό, ο Χουσεΐν κινήθηκε γρήγορα προς τα δυτικά.
Βιβλιογραφία: Ν.Σταυρινίδη:<<Καπετάν ΜιχαήλΚόρακας>>.
Κριτοβουλίδης Καλλίνικος:<<Απομνημονεύματα κρητικών επαναστάσεων>>
Θεοχάρη Δετοράκη: <<Ιστορία της Κρήτης>>
Γιάννη Χρηστάκη –Γεωργίου Παναγιωτάκη: << Η Κρήτη και η Ιστορία της>>
Σ. Πανουσόπουλου <<Κρήτη το Αφιέρωμα>> τόμος 4.
- Ο κ. Γιάννης Κρουσανιωτάκης είναι Δάσκαλος με καταγωγή από τη Γέργερη.
