Άρθρο του Γιάννη Ταταράκη Δήμαρχου Αγίου Βασιλείου
Η Ιερά Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική Μονή Πρέβελη στο δήμο Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, αποτελεί παράδειγμα ζωντανού μνημείου, το οποίο διαχρονικά εκφράζει πανανθρώπινες αξίες, όπως τον αγώνα για την ελευθερία, την ελπίδα, την πίστη, την οικολογική συνείδηση. Τοποθετημένη σε μία περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, παίρνει την υπεραξία που της δίνει η σχέση του πολιτισμού με το περιβάλλον, καθώς γειτνιάζει με τη λιμνοθάλασσα του Πρέβελη, στην οποία συμπεριλαμβάνεται το μοναδικό σε ομορφιά φοινικόδασος και στη θέση αυτή εκβάλλουν τα νερά του Μεγάλου Ποταμού από το Κουρταλιώτικο Φαράγγι, αφού τρέχουν αστείρευτα όλες τις ημέρες του χρόνου. Η Μονή του Πρέβελη είναι συνυφασμένη με τον άνθρωπο και τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, αφού για αιώνες, ακόμα και σήμερα πολλοί πιστοί προστρέχουν εκεί για να προσευχηθούν στον Τίμιο Σταυρό. Από όλο τον κόσμο χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονται τη Μονή με θέα τη θάλασσα και απολαμβάνουν το σπάνιο φυσικό τοπίο.
Η περιοχή Κουρταλιώτικο Φαράγγι – Μονή Πρέβελη – Ευρύτερη Περιοχή είναι προστατευόμενη από το δίκτυο Natura 2000. Η Μονή ξεχωρίζει από τις άλλες Μονές της Κρήτης καθώς διαθέτει δύο χωριστά μοναστηριακά συγκροτήματα. Αποτελείται από την Πίσω Μονή, αφιερωμένη στον Ιωάννη τον Θεολόγο και την Κάτω Μονή Άγιου Ιωάννη του Πρόδρομου. Βρίσκεται κοντά στις νότιες ακτές της Κρήτης, κοντά στην περιοχή Πρέβελη, όπου βρίσκεται το ομώνυμο φοινικόδασος.
Για την Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου Πρέβελη, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για την ίδρυσή της και υποθέτουν ότι η Μονή συγκροτήθηκε κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας ή ίσως κατά την πρώιμη Τουρκοκρατία. Αποτελεί εξαιρετικό δείγμα αρχιτεκτονικού συνόλου που απεικονίζει σημαντικά στάδια της ανθρώπινης ιστορίας, καθώς διασώζει διαφορετικές φάσεις της κρητικής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, από τη εποχή που συγκροτήθηκε μέχρι τον 20ο αιώνα. Χτισμένο στο μεταίχμιο δύο κρίσιμων ιστορικών περιόδων, δηλαδή της ενετοκρατίας και της τουρκοκρατίας, αποτελεί σημαντικό δείγμα της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής, με λιτά μέσα και υλικά από την ευρύτερη περιοχή, δημιουργώντας ένα σύνολο που ξεχωρίζει για την απλότητα και τη σαφήνεια των γραμμών και των όγκων του. Εξίσου ενδιαφέρον συγκρότημα λαϊκής αρχιτεκτονικής είναι και η Κάτω Μονή Πρέβελη, τοποθετημένη κοντά στο Μέγα Ποταμό. Σύμφωνα με τους ειδικούς πρόκειται για αρχιτεκτονική, λιτή σε μορφολογικά στοιχεία και σε κατασκευαστικές μεθόδους. Η Μονή παρουσιάζει έτσι μια σημαντική ανταλλαγή ανθρώπινων αξιών, σχετικά με τις εξελίξεις στην αρχιτεκτονική και τις μνημειακές τέχνες.
Την ίδια στιγμή στο Μουσείο της Μονής αλλά και στο καθολικό βρίσκονται σπάνια κειμήλια, αλλά και ένας μεγάλος αριθμός φορητών εικόνων, που αποτελεί ένα ενδιαφέρον σύνολο και δείχνει τη συνέχεια της Κρητικής Σχολής στα χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Πρόκειται για ένα ακόμα στοιχείο που αποτελεί εξαιρετική μαρτυρία για μια πολιτιστική παράδοση που έχει τις ρίζες της αιώνες πριν. Η Μονή Πρέβελη αποτέλεσε για μακρό χρονικό διάστημα καλλιτεχνικό κέντρο με μεγάλη απήχηση, συγκεντρώνοντας σημαντικούς ζωγράφους.
Η Μονή Πρέβελη δεν ήταν απλώς θρησκευτικό κέντρο, αλλά πυρήνας καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δημιουργίας που συνδέθηκε με την ταυτότητα του τοπικού πληθυσμού. Η καλλιτεχνική παραγωγή της ενσωματώνει στοιχεία της ορθόδοξης παράδοσης, αλλά και τοπικά κρητικά χαρακτηριστικά, δημιουργώντας μια μοναδική εκδοχή της συνέχειας της μεταβυζαντινής τέχνης. Η συμβολή της Μονής Πρέβελη στη διατήρηση και διάδοση της τέχνης την καθιστά εξαιρετική μαρτυρία ενός πολιτιστικού κόσμου που άντεξε σε δύσκολες ιστορικές συνθήκες και σήμερα διασώζεται μέσα από μνημεία της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε όλες τις διαστάσεις της. Αυτή η ιδιαιτερότητα τη διαφοροποιεί και την ενισχύει ως μοναδικό τεκμήριο πολιτιστικής παράδοσης.
Η Μονή Πρέβελη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φύση και το περιβάλλον της περιοχής. Τα πλούσια αγαθά της κρητικής γης επέτρεπαν στους μοναχούς να ασχοληθούν με γεωργικές εργασίες. Τα μνημειακά κατάλοιπα αναδεικνύουν αυτή τη σύνδεση των δραστηριοτήτων του χθες με το σήμερα. Στο Κάτω Μοναστήρι είχαν διαμορφωθεί χώροι για τη διατροφή ζώων, ελαιοτριβείο, εργαστήρια των μοναχών, απαραίτητα για τις αγροτικές ασχολίες της Μονής. Στην Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου Πρέβελη υπάρχει μία λαξευτή κρήνη στην οποία πηγάζει νερό από φυσικό βράχο, ενώ δίπλα από την κρήνη ένα μικρό σπηλαίο χρησιμοποιείται ως φυσικό ψυγείο για τη φύλαξη του τυριού. Στην αυλή υπάρχει ένα δωμάτιο για την κατεργασία μελιού, εξαιρετικής ποιότητας. Η Μονή είναι χτισμένη στην πλαγιά ενός βουνού και αντικρύζει το αχανές Λιβυκό Πέλαγος.
Την εύφορη κοιλάδα, που περιλαμβάνει τις αγροτικές και κτηνοτροφικές εκτάσεις της Μονής, διασχίζει το ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους Κουρταλιώτικο Φαράγγι, με το Μέγα Ποταμό. Πρόκειται για ένα φαράγγι ασύγκριτης ομορφιάς, με επιβλητικές κάθετες βραχώδεις πλαγιές. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών από όλον τον κόσμο. Είναι τμήμα του δικτύου NATURA. Το φαράγγι του Κουρταλιώτη, με τη γύρω περιοχή και τις εκβολές του, έως τη λιμνοθάλασσα του Πρέβελη, είναι ένα περιβάλλον με μεγάλη βιοποικιλότητα που το καθιστούν τόπο μεγάλης οικολογικής και αισθητικής σημασίας σε επίπεδο Κρήτης και Μεσογείου. Σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας παρατηρούνται στο Κουρταλιώτικο Φαράγγι όπως είναι ο γυπαετός ή κοκκαλάς, από τα σπανιότερα πουλιά της Ευρώπης,
Σημαντικά στοιχεία μέσα στο φαράγγι είναι η εκκλησία του Οσίου Νικολάου του Κουρταλιώτη και οι Πηγές του Κουρταλιώτη. Ο θρύλος αναφέρει ότι σε μικρό ύψος από την κοίτη του ποταμού, μέσα από ένα βράχο, τρέχουν πέντε πηγές που σχηματίζουν έναν καταρράκτη και αρδεύουν την άγονη περιοχή. Οι πηγές αυτές αποδίδονται σε θαύμα του Οσίου Νικολάου του Κουρταλιώτη, ο οποίος άπλωσε την παλάμη του στο βράχο και ανέβλυσαν οι πέντε πηγές, όπως ο αριθμός των δακτύλων του. Στη μέση του φαραγγιού, κοντά στον πυθμένα του βρίσκεται ο μικρός ναός του Οσίου, η πρόσβαση στον οποίο γίνεται από σκάλα με μεγάλο αριθμό πέτρινων σκαλοπατιών.
Το εντυπωσιακό φυσικό τοπίο συμπληρώνει η λιμνοθάλασσα του Πρέβελη με το φοινικόδασος, το οποίοι ελκύει χιλιάδες κόσμο κάθε χρόνο. Το ποτάμι που καταλήγει στη λιμνοθάλασσα του Πρέβελη ξεκινά από το φαράγγι του Κουρταλιώτη, με μόνιμη παροχή νερού. Καταλήγει σε ένα μικρό όρμο, με μία αμμώδη παραλία, 250μ. σε μήκος και 60-70μ. σε πλάτος. Συγκεκριμένα βρίσκεται στην έξοδο του Μέγα Ποταμού, αλλά μεταφέρει τα νερά και του Φραττιανού Φαραγγιού. Κύριο στοιχείο της ποιότητας και της σημασίας του είναι το δάσος του Φοίνικα του Θεόφραστου. Μάλιστα ο Φοίνικας του Θεόφραστου είναι ένα από τα δύο μόνο αυτοφυή είδη φοίνικα στην Ευρώπη. Στις εκβολές σχηματίζεται μια μικρή λίμνη με υφάλμυρο νερό, στη μέση της παραλίας, 10 μέτρα από τη θάλασσα, ενώ εντυπωσιάζουν οι θαλάσσιες σπηλιές που σχηματίζονται στα ανατολικά.
Ο Πρέβελης αποτελεί συνεπώς ένα εξαιρετικό παράδειγμα παραδοσιακού ανθρώπινου οικισμού, που είναι αντιπροσωπευτικό ενός πολιτισμού, όπως και της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ειδικά όταν αυτό έχει καταστεί ευάλωτο υπό την επίδραση μη αναστρέψιμων αλλαγών. Την ίδια στιγμή περιέχει περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής σημασίας, ενώ περιέχει τους σημαντικότερους και πιο σημαντικούς φυσικούς οικότοπους για την επιτόπια διατήρηση της βιολογικής ποικιλομορφίας.
Η Ιερά Μονή Πρέβελη αποτελεί μέχρι και σήμερα σημείο αναφοράς για την περιοχή, καθώς είναι χώρος συνάθροισης και κοινωνικής επαφής των κατοίκων. Ανέκαθεν υπήρξε γενναιόδωρη με τους ντόπιους, αλλά και με τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι ζητούν βοήθεια, προστασία, καταφύγιο ή αν πρόκειται για απλή φιλοξενία. Ανάμεσα στα πολυτιμότερα κειμήλια της μονής είναι ο Τίμιος Σταυρός πού φιλοτεχνήθηκε επί ηγουμενίας Εφραίμ, μέσα στον οποίο περιέχεται τεμάχιο Τιμίου Ξύλου και τον οποίο προσπάθησαν να συλήσουν μάταια οι κατά καιρούς κατακτητές. Ο Τίμος Σταυρός θεωρείται από τους πιστούς θαυματουργός, οι οποίοι συρρέουν στην περιοχή και ζητούν τη βοήθειά του ακόμα και σήμερα. Οι κάτοικοι αλλά και επισκέπτες πηγαίνουν στη Μονή για να παρακολουθήσουν τις θρησκευτικές τελετές στις μεγάλες εορτές.
Η Μονή συνδέεται άμεσα με γεγονότα, ζωντανές παραδόσεις, με ιδέες ή με πεποιθήσεις, όπως και με καλλιτεχνικά έργα εξαιρετικής παγκόσμιας σημασίας. Αποτελεί σύμβολο ελευθερίας και αγώνα απέναντι σε κάθε κατακτητή, αφού συμμετείχε ενεργά στις επαναστάσεις κατά των Οθωμανών, όπως και στην εθνική αντίσταση κατά των ναζί. Η συμμετοχή της Μονής Πρέβελη της δίνει έναν παγκόσμιο συμβολισμό ελευθερίας. Αυτό καθιστά το μνημείο όχι απλώς τοπικής ή εθνικής σημασίας, αλλά οικουμενικής, καθώς αντιπροσωπεύει τον αγώνα των λαών για ελευθερία.
Το εντυπωσιακό αυτό τοπίο έρχονται να συμπληρώσουν μικροί παλιοί ναοί, οι περισσότεροι με τοιχογραφίες, οι οποίοι είναι διάσπαρτοι στην ευρύτερη περιοχή του Πρέβελη, όπως επίσης και οι δύο γέφυρες, του 19ου αιώνα. Πρόκειται για τη Γέφυρα του Μεγάλου Ποταμού και τη Γέφυρα του ποταμού Μπουρτζούκου, τα νερά του οποίου προέχονται από το οροπέδιο του όρους Κέδρος.
Αναμφίβολα στην περιοχή του Πρέβελη έγινε πριν από λίγα χρόνια μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις παγκοσμίως, τα ευρήματα της οποίας φανερώνουν ανθρώπινη δραστηριότητα που μας γυρίζουν πίσω στα βάθη του χρόνου. Πρόκειται για την αρχαιότερη ένδειξη ναυσιπλοΐας στον κόσμο, που εντόπισαν στην ευρύτερη περιοχή αμερικανοί και έλληνες αρχαιολόγοι, διεξάγοντας μία επιφανειακή έρευνα. Οι επιστήμονες εντόπισαν θέσεις της Παλαιολιθικής εποχής, οι κυριότερες των οποίων βρίσκονται στο φαράγγι του Πρέβελη και χρονολογούνται από το 130.000-700.000 πριν από σήμερα. Επειδή η Κρήτη ήταν και τότε νησί, αποτελούν την αρχαιότερη ένδειξη πρώιμης ναυσιπλοΐας παγκοσμίως. Η έρευνα στην περιοχή συγκαταλέγεται στις δέκα σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2010 από το περιοδικό Archaeology
Η διπλή Μονή, με το Κουρταλιώτικο Φαράγγι, το οποίο διατρέχουν σε όλη τη διάρκεια του χρόνου τα νερά του ποταμού, με τη λιμνοθάλασσα και το φοινικόδασος, την εύφορη πεδιάδα και την άπλετη θέα στη θάλασσα, καθιστούν τον Πρέβελη ένα μοναδικό τοπίο παγκοσμίως, που αποτελεί κοινό δημιούργημα του ανθρώπου και της φύσης. Η Μονή του Πρέβελη συνδέεται με το φυσικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, όπως και με τις λειτουργίες και τις παραδόσεις της τοπικής κοινωνίας διαχρονικά. Πρόκειται για ένα μνημείο που εκφράζει τον τρόπο ζωής που ανέπτυξε η τοπική κοινωνία και κληροδοτήθηκε από γενιά σε γενιά, συμπεριλαμβάνοντας πρακτικές, έθιμα, τοποθεσίες, αρχιτεκτονικά έργα, αντικείμενα, καλλιτεχνικές εκφράσεις και αξίες. Την ίδια στιγμή χαρακτηρίζεται για την αυθεντικότητα και την ακεραιότητά του.
Ο Πρέβελης αδιαμφισβήτητα έχει κατακτήσει ως μνημείο και ως τοπίο τη διεθνή αναγνώριση. Το μνημείο συνομιλεί με τη φύση και τους ανθρώπους και αυτό το καθιστά διαχρονικά ζωντανό. Ο Πρέβελης δικαιούται μία θέση στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Το Μοναστηριακό Συγκρότημα Πρέβελη, κτισμένο στη νότια Κρήτη, στο Δήμο Αγίου Βασιλείου, είναι ένας χώρος που η ιστορία, η πνευματικότητα και η φύση συνυπάρχουν σε απόλυτη συμφωνία. Η αρχιτεκτονική του, η διαχρονική λειτουργία του και ο ρόλος του σε καθοριστικές στιγμές της ιστορίας, το καθιστούν μνημείο Εξέχουσας Οικουμενικής Αξίας.
Έχοντας πλήρη συνείδηση της ευθύνης αλλά και του χρέους που αισθανόμαστε ότι μας αναλογεί, η δημοτική αρχή του Δήμου Αγίου Βασιλείου και εγώ προσωπικά, αναλαμβάνουμε πρωτοβουλίες έναρξης των απαιτούμενων διαδικασιών, για την ένταξη του Πρέβελη στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Πρόκειται για ένα επίπονο και απαιτητικό έργο, στο οποίο θα προσηλωθούμε και θα υπηρετήσουμε με συνέπεια, αταλάντευτη αποφασιστικότητα και υπευθυνότητα.
Δεδομένη θεωρείται η συνεργασία μας με το Υπουργείο Πολιτισμού, τον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., την Ιερά Μονή Πρέβελη, την Εκκλησία της Κρήτης & την Ιερά Μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, την Περιφέρεια Κρήτης, τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, της Διεύθυνσης Δασών Ρεθύμνου, Πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων και όλων των αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών, με σεβασμό στις θεσμικές τους αρμοδιότητες.
Αναγκαία είναι επίσης η στήριξη του εγχειρήματος από αναγνωρισμένες προσωπικότητες της χώρας μας απ’ όλους τους χώρους, την οποία θα αιτηθούμε με σοβαρά επιχειρήματα και σχεδιασμό.
Η ένταξη του Πρέβελη στο χάρτη των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα διασφαλίσει την ανάδειξη και την προστασία του Μνημείου και της ευρύτερης περιοχής, εξασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις για τη Βιώσιμη και Αειφόρο Ανάπτυξή του.
Επιπλέον, η ευόδωση του εγχειρήματος, θα δικαιώσει τις άοκνες μέχρι σήμερα προσπάθειες του Ηγούμενου και της αδελφότητας της Μονής, αλλά και της Ιεράς Μητροπόλεώς μας, του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, του Δήμου Αγίου Βασιλείου και όλων των αρμοδίων άλλων υπηρεσιών, για την ανάδειξη και προστασία της Μονής, όπως και της ευρύτερης περιοχής.
