Του Πέτρου Μηλιαράκη*
Με δεδομένο ότι ο «νεοφιλελευθερισμός» βάλλει κατά των «κοινωνικών δικαιωμάτων» και με αναφορά στο κράτος δικαίου που εισήγαγε και θεσμοθέτησε το «αμιγώς αστικό κράτος», προκύπτει ένα «επίκαιρο ζήτημα». Αφορά στο συνταξιοδοτικό. Έτσι σε πρώτο χρόνο οι επικουρικές συντάξεις είναι και πάλι στο επίκεντρο της επικαιρότητας, σε χρόνο όμως που κυριαρχεί το δόγμα του «νεοφιλελευθερισμού» από άποψη διαχείρισης των πολιτικών πραγμάτων σε Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση. Με τούτα ως πρόκριμα χρήσιμα είναι να λεχθούν τα εξής:
Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ο σύγχρονος νομικός πολιτισμός εισάγει την Αρχή του Κράτους Δικαίου για μια δικαιοκρατικά οργανωμένη εξουσία, που από τη συγκρότηση και αποστολή της, πρέπει να είναι:
α) κανονιστικά οριοθετημένη
και β) θεσμικά αντισταθμισμένη.
Η οργάνωση και αντιστάθμιση των εξουσιών προκύπτει μέσα από τη διάκριση των λειτουργιών. Αυτή η διάκριση επιβάλει στα κρατικά Όργανα να δρουν μόνο βάσει των αρμοδιοτήτων που τους απονέμονται από το Σύνταγμα και φυσικά από τους προβλεπόμενους (από το Σύνταγμα) Νόμους.
Ωστόσο η Αρχή του Κράτους Δικαίου δεν είναι μονοσήμαντη. Εκφράζεται ποικιλοτρόπως στις σύγχρονες κοινωνίες και ειδικότερα μέσω της δικαιοδοτικής λειτουργίας διαμορφώνει Αρχές Ασφάλειας Δικαίου, όπως είναι η Αρχή της Δικαιολογημένης Εμπιστοσύνης του Πολίτη, η Αρχή του Απρόσωπου Χαρακτήρα των Νομοθετικών και Κανονιστικών Πράξεων, η Αρχή της Νομιμότητας και η Αρχή της Αναλογικότητας.
Η συγκρότηση της Πολιτείας δεν αφορά μόνο στη διάκριση των λειτουργιών. Αφορά και στη θέσπιση δικαιωμάτων, πολλά των οποίων εντάσσονται στο σκληρό πυρήνα –μη αναθεωρητέο, συνταγματικών κανόνων και προσδιορίζουν σε μέγιστο βαθμό τον πολιτισμό που πρέπει να χαρακτηρίζει όχι μόνο τις σχέσεις του κράτους προς τον πολίτη, αλλά και των πολιτών μεταξύ τους.
ΕΙΔΙΚΌΤΕΡΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ
Η νομική επιστήμη και η κρατούσα πολιτική άποψη του «λεγόμενου δυτικού πολιτισμού», έχουν διαμορφώσει από την Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση, την παραδοσιακή «τριπλή διάκριση» των συνταγματικών δικαιωμάτων. Έτσι, τα δικαιώματα διακρίνονται σε «ατομικά», «πολιτικά» και «κοινωνικά». Αυτή είναι η βασική διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων όπου:
α) τα ατομικά χαρακτηρίζονται ως status negativus,
β) τα πολιτικά χαρακτηρίζονται ως status activus
και γ) τα κοινωνικά χαρακτηρίζονται ως status positivus.
Τι σημαίνουν οι χαρακτηρισμοί αυτοί; Οι χαρακτηρισμοί αυτοί σημαίνουν τα παρακάτω:
1) Τα ατομικά δικαιώματα προκύπτουν από την «αρνητική κατάσταση» (status negativus), όπου το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών, είναι «αρνητικό». Δηλαδή, γεννάται αξίωση η οποία επιβάλει την «αποχή» της κρατικής εξουσίας από επεμβάσεις. Το κράτος δεν μπορεί να επέμβει σε επίπεδο τέτοιας έκτασης, ώστε να θίγεται ο πυρήνας του δικαιώματος. Ο πυρήνας του δικαιώματος είναι απρόσβλητος.
2) Τα πολιτικά δικαιώματα προκύπτουν από την «ενεργητική κατάσταση» (status activus) όπου το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών, είναι «ενεργητικό». Δηλαδή, τα άτομα έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Συνήθως υφίσταται σύγχυση ανάμεσα στα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, καθόσον ιστορικώς κατακτήθηκαν συγχρόνως και εδράζονται στις ιστορικές επαναστάσεις που προαναφέρονται, ήτοι στην Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση. Πρέπει όμως να διευκρινιστεί ότι τα ατομικά δικαιώματα διακηρύχθηκαν για να αφορούν στον «άνθρωπο», ενώ τα πολιτικά δικαιώματα διακηρύχθηκαν για να αφορούν στον «πολίτη».
Υπ’ όψιν δε ότι στο ελληνικό συνταγματικό δίκαιο το ανώτατο όργανο του κράτους συγκροτείται από πολίτες και όχι από το λαό ευρύτερα. Το ανώτατο όργανο είναι συλλογικό και αφορά στο εκλογικό σώμα. Έτσι στον κάθε πολίτη ανήκει το αυτό ποσοστό κυριαρχίας.
3) Τα κοινωνικά δικαιώματα προκύπτουν από την «θετική κατάσταση» (status positivus), όπου το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών είναι «θετικό». Δηλαδή, τα άτομα ως φορείς του δικαιώματος απαιτούν από το κράτος ορισμένες κοινωνικές παροχές. Ως εκ τούτου το κράτος επιβάλλεται να προβεί σε θετική ενέργεια για την υλοποίηση «συγκεκριμένου έννομου αγαθού».
Από τη θεωρία και την πρακτική των κοινωνικών δικαιωμάτων προκύπτει ότι το κοινωνικό κράτος έχει καθήκον να αποβλέπει έτσι, ώστε η τυπική ελευθερία, αλλά και η ισότητα να αποκτούν ουσιαστικό περιεχόμενο. Συνεπώς, τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου επιβάλλεται να τελούν υπό την αιγίδα του κράτους.
ΤΟ ΣΥΜΠΈΡΑΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ «ΔΌΓΜΑ Τ.Ι.Ν.Α.»
Από τα προαναφερόμενα προκύπτουν τα εξής: Ως προς την εσωτερική έννομη τάξη τα κοινωνικά δικαιώματα ως «κοινωνικό κεκτημένο», ιδρύονται με τους συνταγματικούς κανόνες. Επ’ αυτής όμως της «νομιμοποίησης» αντιτίθεται το «δόγμα Τ.Ι.Ν.Α.» (There Is No Alternative). Το «δόγμα του νεοφιλελευθερισμού» εισηγείται και επιβάλλει ότι: δεν μπορεί να υπάρχει οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική πέραν του δόγματος της υπεροχής της οικονομίας έναντι των κοινωνικών δικαιωμάτων. Ό «νεοφιλελευθερισμός» επιδιώκει στην πράξη τα κοινωνικά δικαιώματα να είναι προδήλως «σχετικά» και ως προς τον «πυρήνα τους»! Και εδώ επικεντρώνεται και αναδεικνύεται η διαφορά του «νεοφιλελευθερισμού» από το «αμιγώς αστικό κράτος» !Με βάση αυτό το δόγμα που αφορά στην υπεροχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς, της αυτορρυθμιζόμενης αγοράς, βρισκόμαστε ενώπιον «μονόδρομου» . Αυτό το δόγμα υπηρετεί η σύγχρονη «οικονομική ελίτ».
Η ΑΠΆΝΤΗΣΗ ΣΤΟ «ΔΌΓΜΑ Τ.Ι.Ν.Α.»
Παρά ταύτα, προοδευτική κατεύθυνση μπορεί να αναδειχθεί εντός του όλου συστήματος προκειμένου να αποκτήσουν ουσιαστικό περιεχόμενο τα «κοινωνικά δικαιώματα».
Η πολιτική για μια προοδευτική κατεύθυνση μπορεί να προκύψει με την ανένδοτη υπεράσπιση και ισχυροποίηση των εννόμων αγαθών: των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Πρωτίστως όμως επιβάλλεται η αφύπνιση της κοινωνίας στη βάση ότι έχει καθήκον να υπερασπιστεί έννομα δικαιώματα που ήδη υφίστανται υπέρ αυτής και τα οποία δεν μπορεί να ακυρωθούν στον αντίποδα ότι: «μονόδρομος» είναι μόνο τα κέρδη μιας άρχουσας «οικονομικής ελίτ» που επιδιώκει υπερκέρδη πάνω στην μόχλευση μιας οικονομικής φούσκας, που αργά ή γρήγορα θα εκραγεί! Θυμίζω την εξέλιξη αυτή σε όποιον αναγνώστη έζησε την φούσκα του χρηματιστηρίου!
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
