του Δρ Ζαχαρία Καψαλάκη
Σημαντικές είναι οι πληροφορίες που μας δίνει ο Ν. Σταυράκης στο έργο του «Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης» (Αθήνησι 1890) και που αφορούν την Κρήτη το 1881.
Το νησί μας τότε είχε 276.208 κατοίκους, θρησκευτικά κατανεμημένοι ως εξής:
– 202.934 Χριστιανοί
– 72.353 Μουσουλμάνοι
– 253 Καθολικοί
– 13 Διαμαρτυρόμενοι
– 8 Αρμένιοι
και – 647 Ισραηλίτες
Ενδιαφέρον όμως έχει να σταθούμε στα ισχύοντα τότε στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης της εποχής εκείνης.
Οι δημοτικοί θεσμοί πριν το 1864 ήταν τελείως άγνωστοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τη χρονιά εκείνη η διοικητική υποδιαίρεσης των επαρχιών σε δήμους έγινε με το νόμο περί Βιλαετίων και εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην περιοχή του Δούναβη (σημερνή Βουλγαρία). Στην Κρήτη, όπως και στο υπόλοιπο κράτος επεκτάθηκε μια τριετία αργότερα. Ουσιαστική εφαρμογή των νέων δημοτικών θεσμών στο νησί έχουμε μετά την επανάσταση του 1878 και την Σύμβαση της Χαλέπας.
Η Κρήτη χωρίζεται σε 88 δήμους και συγκεκριμένα:
– Διοίκηση Χανίων 17 ( 1 η πόλης των Χανίων, 7 η Κυδωνία, 6 η Κίσαμος και 3 το Σέλινο).
– Διοίκηση Σφακίων 14 (4 ο Αποκόρωνας, 4 ο ΄Αγιος Βασίλειος και 6 τα Σφακιά).
– Διοίκηση Ρεθύμνης 16 ( 1 η πόλης του Ρεθύμνου, 6 η ομώνυμοι επαρχία, 3 το Αμάρι και 6 το Μυλοπόταμο).
– Διοίκηση Ηρακλείου 21( 1 η πόλης του Ηρακλείου, 3 το Μαλεβύζι, 2 το Τέμενος, 5 η Πεδιάδα, 5 το Μονοφάτσι, 3 το Καινούργιο και 2 η Πυργιώτισσα)
– Διοίκηση Λασιθίου 20. ( 6 το Μεραμπέλο, 2 το Λασίθι, 3 η Βιάνος, 4 η Ιεράπετρα και 5 η Σητεία).
Από τους παραπάνω δήμους οι 78 είχαν χριστιανούς δημάρχους και οι 10 μουσουλμάνους.(Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου, Σούδας, Αρκαλοχωρίου, Τεφελίου, Μεγάλης Βρύσης Μονοφατσίου, Αμπελούζου, Σπιναλόγκας και Ιεράπετρας).
Ποιοι είναι όμως οι δήμοι που δημιουργήθηκαν στην περιοχή μας.
ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ
- Δήμος Αμπελούζου
– Αμπελούζος (έδρα του Δήμου) κάτοικοι 234
– Ρουφάς 118
– Καστέλι 74
-Σεφεριανά 65
-Μονόχωρο (Γαλομονόχωρο) 31
– Γαληά 65
– Απόλυχνος 31
– Βρέλι 112
– Μοίραις 145
– Μητρόπολις 168
– Χουστουλιανά 216
– Βουρβουλίτης 52
– Αγίοι Δέκα 254
– Πλουτή 74
– Κυρμουσή 50
– Μωρόνι 287
Σύνολο 1976
2 Δήμος Ζαρού
– Ζαρός (Μπομπιανά, Τζιγκαναριά,
Αλπαθιανά, Πετριανά, Μετόχι)
(έδρα του Δήμου) 711
– Βορίζα 547
– Σκούρβουλα 132
– Λαλουμάς 18
– Κούρταις 150
– Φαρί 47
– Παναγιά 62
– Παληάμα 36
– Καλαθιανά 14
– Μάκραις 63
– Δρόσοι 39
– Νύβρητος 157
– Γέργερη ( Γέργερη, Καρδαμιανά, Μα-
στραχιανά, Τζανιανά) 625
– Απομαρμάς 43
– Απάνω Μούλια 175
– Ράφτης 121
Σύνολο 3147
- Δήμος Πλατάνου
– Πλάτανος (έδρα του Δήμου) 175
– Πετροκεφάλι 377
– Κουσές 236
– Λίσταρος 76
– Γιαλομονόχωρο 52
– Γαβαλιανά 18
– Πηγαϊδάκια 133
– Αντισκάρι 162
– Πέρι 98
– Αληθινή 126
– Πλώρα 230
– Μπόμπια 838
– Τρυπητά 18
– ΄Αγιος Κύριλλος 95
– Κρότος 115
– Μιαμού 281
– Βασιλική 175
– Καντήλα 121
– Ανώγεια Βασιλικά 243
– Φλαθιάκαις 108
– Απεσωκάρι 117
– Μονή Απεζανών 30
Σύνολο 3824
ΕΠΑΡΧΙΑ ΠΥΡΓΙΩΤΙΣΣΑ
- Δήμος Κισών
– Κισσοί (Πυρήνες, Σουλακιανά, Χαλιλιανά,
Καταρθιανά, Τουρτουδιανά, Χαλατσανά, Μέση)
( έδρα του Δήμου ) 124
– Καλοχωραφίτης (Πίσω Ρούμα, Μέση και
Κάτω Μετόχι 71
– Λαγωλιά 75
– Φανερωμένη (Βεργιανά, Ρηγιανά, Τζα-
ρανιανά, Παπαδιανά) 203
– Βόροι (Χατζηδιανά, Τζορτζιανά, Ψαρου-
λιανά, Μπαρμπεριανά, Μπαγιαρθιανά) 381
– Καλύβια 100
– Μαγαρικάρι 205
– Καμάραις 210
– Γληγοριά 184
– Τεμελένι 35
– Μονή Οδηγήτριας 9
Σύνολο 1597
- Δήμος Τυμπακίου
– Τυμπάκι (έδρα του Δήμου) 1070
– Αγία Τριάς 48
– Καμηλάρι 313
– Πιτσίδια 417
– Σίβα 357
– ΄Αγιος Ιωάννης 151
Σύνολο 2356
EΠΑΡΧΙΑ ΜΟΝΟΦΑΤΣΙΟΥ μέρος Ρίζου
- Δήμος Χάρακα
– Χάρακας (έδρα του Δήμου) 338
– Πύργος (έδρα της επαρχίας) 349
– Ροτάσι 120
– Μεσοχωριό 242
– Αχεντριάς 282
– Εθιά 127
– Μουρνιά 63
– Πρινιάς 65
– Παράνυφοι 95
– Αμύγδαλος 60
– Πλατανιά μετόχι 22
– ΄Αγιος Νικόλαος 70
– Καπετανιανά 201
– Κουμάσα 57
– Λούκια 84
– Φουρνοφάραγκο 103
– Βαγιωνιά 207
– Στάβιαις 124
– Ακάμωτος 46
– Διονύσι 163
– Κάρυα 70
– Παναγιά ή Πετροπάναγα 142
– Στέρναις 120
– Αγιά Φωθιά 60
– Ασήμι 222
– Σωκαράς 393
– Βελούλη 30
– Απίνι 85
– Πραιτώρια 159
– Δοράκι 196
Σύνολο 4295
2.Δήμος Σκινιά
– Σκινιάς (εδρα του Δήμου) 222
– Γαρίπα (Απάνω και Κάτω) 205
– Κατσικάλι 62
– Δραπέτι 87
– Τουρλωτή 69
– Κακού 83
– Καλύβια 143
– Φιλίππου 111
– Καστελλιανά 224
– Φαβριανά 37
– Δεμάτι 185
– Μαχαιρά 226
– Λαγούτα 150
– Σωρακιανά 50
– Βακιώταις 67
– Μιτσιτσίρι 24
– ΄Ινι 150
– Μοναστηράκι 47
Σύνολο 2151
- Δήμος Αρκαλοχωρίου
– Αρκαλοχώρι (έδρα του Δήμου) 212
– Αλητζανή 192
– Χουμέρι 119
– Πατσίδερος 166
– Αλάγνι 230
– Γούρναις 96
– Στύρωνας 67
– Ζίντα 139
– Μιλιαρίσι 30
– Βιτσιλιά 63
– Πάρτηρα 135
– Χαλασός 62
– Νίσπιτα 17
– Μπαδιά 106
– Βουτουφού 103
– Ατσιπάδαις 33
– Κάτω Πουλιαίς 48
– Απάνω Πουλιαίς 72
– Καλό Χωριό 137
– Χαντρού 46
– Αγιά Σεμνή 84
– Γάσι 172
– Μουσούτα 79
– Πισκοπή 48
Σύνολο 2456
4.Δήμος Τεφελίου
– Τεφέλι (έδρα του Δήμου) 231
– Λιγόρτυνος 166
– Πλακιώτισσα 40
– Κεφαλάδω και Γενούση 34
– Καμάραις 19
– Αποσελέμι 86
– Απυράθι 74
– Αμουριέλαις 128
– Αρμανώγεια 38
– Κακό Χωριό 115
– Δαμάνια 117
– Αρκάδι 59
– Κεφάλα 40
– Μελισσοχώρι 40
– Βορριάς 40
– Τσιφούτ – Καστέλλι 117
– Μαδές 61
– Χαράκι 73
– Πετροκεφάλα 9
– Μονή ΄Αγιος – Γεώργιος Επανωσήφης 52
Σύνολο 1539
- Δήμος Μεγάλης Βρύσις
– Μεγάλη Βρύσι (έδρα του Δήμου) 239
– Πρεβελιανά 101
– Αγίας Βαρβάρα (Πορτί, Καμπιθιανά, Θαλασσιανά, Αληδιανά, Τιθιανά, Ραγουζιανά, Παπαδιανά, Μυλωνιανά, Ζαχαριανά και Πηρουνιανά 450
– Αξέντι 280
– ΄Αγιος Θωμάς 344
– Αρδάχθια 167
– Δούδη 170
– Λαράνι 304
– Κουτού 50
– Βορρού 32
– Ατσιπάδαις 52
– Απάνω ΄Ακρια 91
– Μωριάς 46
– Κάτω ΄Ακρια 57
– Λούραις 73
– Στόλοι 124
– ΄Ινια 48
– Βαλί 92
– Γκαγκάλαις 160
– Γραντός 35
– Κάτω Μούλια 94
Σύνολο 3014
Τα ονόματα των χωριών και η ορθογραφία τους όπως είναι γραμμένα από τον Ν. Σταυράκη)
