Του Γιώργου Παναγιωτάκη*
Το ξέσπασμα της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, πυροδότησε χωρίς καθυστέρηση και την ψυχή του κρητικού λαού. Ενός λαού καταπιεσμένου τα προηγούμενα πενήντα χρόνια με την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Ο φόβος αποτροπής νέων κινημάτων, ανάγκασε τους Τούρκους να διατηρούν στην Κρήτη, πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις, συγκριτικά με όλες τις άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου. Το πολεμικό απόθεμα της Κρήτης ήταν 1200 όπλα και τέσσερα βαρέλια πυρίτιδας 360 οκάδων βάρους, χωρίς καμιά εξωτερική βοήθεια.
Όπως λέει ο ιστορικός Δημήτρης Κόκκινος, η συμμετοχή της Κρήτης στην Επανάσταση, «ήταν μια εξέγερσις εγκαθείρκτου και αλυσοδέτου τιτάνος». Η Συνέλευση στην Παναγία την Θυμιανή, έγινε στις 11 Απριλίου 1821, σφράγισε την έναρξη της Επανάστασης, η οποία άρχισε επίσημα λίγο αργότερα στις 14 Ιουνίου του ίδιου χρόνου.
Στο άρθρο μας αυτό θα ασχοληθούμε με την Ανατολική Κρήτη, σύμφωνα με τα τουρκικά αρχεία που διασώθηκαν και δημοσιεύτηκαν στον Κώδικα Θυσιών. Ένα τουρκικό πλοίο στις 23 Ιουνίου φέρνει στο Ηράκλειο την είδηση των σφαγών στην Κων/πολη και στα μικρασιατικά παράλια. Ο τουρκικός όχλος άρχισε να περιέρχεται τους δρόμους της πόλης και να σκοτώνει τους άοπλους Χριστιανούς.
Στις 24 Ιουνίου σφάζεται ο Μητροπολίτης Κρήτης και το σύνολο σχεδόν των Επισκόπων, που είχαν συναχθεί στο Ηράκλειο, καθώς και 800 χριστιανοί. Στον Κώδικα καταγράφονται και 365 ακίνητα των Χριστιανών τα οποία δεσμεύτηκαν και κατόπιν πουλήθηκαν σε μουσουλμάνους. Η τουρκική θηριωδία ξέσπασε σ’ όλα τα χωριά των νομών Ηρακλείου και Λασιθίου.
Ειδικότερα αναφέρονται τα χωριά Κρουσώνας, Κορφές, Άγιος Μύρων, Βούτες, Σταυράκια, Φόδελε, Αρχάνες, Σμάρι, Σύλλαμος, Σκαλάνι. Δεν έμειναν πίσω και τα χωριά της Μεσαράς Πλάτανος, Γέργερη, Πόμπια και Γρηγοριά. Υπολογίζεται ότι τα θύματα της Επανάστασης στους δύο ανατολικούς νομούς της Κρήτης κατά τον Κώδικα Θυσιών, έφτασαν τα 20.000. Οι ιερείς, επίσης, που υπέστησαν τις συνέπειες της Επανάστασης με οποιοδήποτε τρόπο, συμποσούνται σε 158. Μεταξύ των θυμάτων που σκοτώθηκαν στις μάχες ή πέθαναν από κακουχίες και πείνα στα απόμακρα βουνά όπου είχαν καταφύγει, ήταν πολλές γυναίκες και παιδιά. Ο μέσος όρος των θυμάτων ανήλθε στο 58% του πληθυσμού. Ορισμένες περιοχές είχαν ανώτερο ποσοστό του μέσου όρου, όπως η επαρχία Σητείας 77% και η Επαρχία Ιεράπετρας 69%.
Πολλά χωριά στην περιφέρεια και ιδιαίτερα στην επαρχία Καινουρίου ερημώθηκαν και άλλα υπέστησαν σημαντικές καταστροφές, όπως το Τυμπάκι, η Γέργερη και η Αγία Βαρβάρα. Τον Νοέμβριο του 1822 ο Χασάν Πασάς εξαπολύει μια θυελλώδη επίθεση κατά του Οροπεδίου Λασιθίου. Η επίθεση αναχαιτίζεται και οι τουρκικές δυνάμεις τρέπονται σε φυγή, αφήνοντας ολόκληρη εφοδιοπομπή, πυρομαχικά και άλλα εφόδια. Τον Ιανουάριο του επόμενου έτους κατορθώνει και το καταλαμβάνει.
Το μίσος ξεσπά κατά των χωριών που καίγονται και κατά των κατοίκων οι οποίοι παραδίδονται σε μια άγρια σφαγή και ένα ανελέητο εξολοθρεμό. Οι σφαγές σταμάτησαν όταν ο Χασάν Πασάς πληροφορήθηκε ότι τα 400 ανθρώπινα κεφάλια, που είχαν συγκεντρωθεί στο χωριό Αγ. Κων/νος αφορούσαν άοπλα άτομα. Πολλοί κάτοικοι εγκαταλείπουν τις εστίες τους, αναζητώντας σωτηρία στα νησιά του Αιγαίου, την Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα. τον ίδιο μήνα ο οθωμανικός στρατός κατέλαβε την επαρχία Μεραμβέλλου, πυρπολώντας και καταστρέφοντας πολλά από τα χωριά του.
Η μεγαλύτερη καταστροφή έγινε στο σπήλαιο της Μιλάτου, όπου σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν περισσότερα από 2000 άτομα που είχαν καταφύγει εκεί, προκειμένου να σωθούν από τον μανιασμένο τουρκικό όχλο. Ο όχλος όμως αυτός ξεσπά πρώτα εναντίον των 18 ιερέων που έχουν συλληφθεί. Απ’ αυτούς στους 12 έκοψαν τα τρία πρώτα δάκτυλα του δεξιού χεριού για να τους κάψουν ζωντανούς στη συνέχεια. Τους υπόλοιπους σκότωσαν στο Καστέλι της Φουρνής.
Οι αθρόοι θάνατοι και το ποσοστό των φυγάδων που ήταν υψηλό, είχαν οικονομικές επιπτώσεις στον κεφαλικό φόρο, που εισέπρατταν οι Τούρκοι από την Κρήτη. Το ποσό του φόρου που εισπράτετο από την αρχή της Επανάστασης ανερχόταν σε 154.015 γρόσια. Τρία χρόνια αργότερα με τη λήξη της Επανάστασης, ο κεφαλικός φόρος περιορίστηκε στα 35.000 γρόσια. Οι δαπάνες έτσι των Τούρκων για την Κρήτη ήταν δυσανάλογες προς τις εισπράξεις, γεγονός που μεταξύ των άλλων ανάγκασε την Τουρκία να παραχωρήσει την Κρήτη στην Αίγυπτο για μια δεκαετία (1830-1840).
Σύμφωνα με την αιγυπτιακή απογραφή 1832-34 το Ηράκλειο είχε 21.000 κατοίκους και των δύο θρησκειών. Η Ανατολική Κρήτη είχε 36.115 Χριστιανούς και 14.255 Τούρκους. Στην αρχή της Επανάστασης ο πληθυσμός της Κρήτης υπολογίζεται σε 260.000-280.000 άτομα, από τα οποία οι μισοί ήταν Χριστιανοί. Το 1834 ο περιηγητής Pashley υπολογίζει τον πληθυσμό της Κρήτης σε 129.000 άτομα.
Ολόκληρη η Κρήτη με τους σκληρούς αγώνες της κρατήθηκε ζωντανή στην Επανάσταση 1821. Οι Τούρκοι που πίστευαν ότι εύκολα θα την κατακτήσουν έπεσαν έξω στους υπολογισμούς τους.
* Ο κ. Γιώργος Παναγιωτάκης είναι συγγραφέας-ιστορικός ερευνητής
Πηγή: patris.gr
