του Πέτρου Μηλιαράκη*
Η Επανάσταση του 1821 πράγματι αφορά εθνεγερσία! Απέδειξε δε τις αντοχές του Ελληνισμού, καθόσον από το 146π.Χ. δεν υπήρχε Ελλάδα! Και δεν υπήρχε Ελλάδα λόγω της κατάκτησής της από τους Ρωμαίους. Έτσι, λοιπόν, ο Ελληνισμός εντάχθηκε στο πλαίσιο της (τότε) Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Με παραπομπή στη βιβλιογραφία και στις ειδικότερες μελέτες του Ρωμαϊκού Δίκαιου, που καταγράφουν τον πολιτισμό μίας ολόκληρης Αυτοκρατορίας, μπορούν να τεθούν υπ’ όψιν τα εξής:
1) Επί Αυτοκρατορίας Αυγούστου η res publica αφορούσε μία ιδιότυπη Μοναρχία στις βάσεις της Pax Romana. Χώρισε, όμως, λόγω της αχανούς της έκτασης, την Επικράτεια σε 40 επαρχίες.
2) Το ζήτημα της αχανούς έκτασης είχε εντοπίσει ο Θεοδόσιος Α’, ο οποίος με τη διαθήκη του το 395μ.Χ. διαίρεσε την «Αυτοκρατορία» σε δύο τμήματα: το Ανατολικό και το Δυτικό.
Το Δυτικό τμήμα περιελάμβανε περιοχές από τη Βρετανία και την Ισπανία μέχρι το Ρήνο, την Ιλλυρία, την Μεγάλη Σύρτη και το Μαγκρέμπ. Το Ανατολικό τμήμα, που ήταν κυρίως πολυεθνικό, απλωνόταν σε τρεις Ηπείρους, όπου συμβίωναν Έλληνες και εξελληνισμένοι λαοί, αυθεντικοί Ρωμαίοι, Αρμένιοι, Σύροι, Αιγύπτιοι, Ιουδαίοι, Ίσαυροι, Φρύγες, Καππαδόκες κ.α.
Οι λαοί αυτοί που αποτελούσαν το Ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας αυτοαποκαλούνταν Ρωμαίοι ή Ρωμιοί, οι οποίοι μιλούσαν τις δικές τους γλώσσες, με επικρατέστερη τη λατινική. Στη λατινική γλώσσα κωδικοποιούνταν οι Νόμοι του κράτους και καταγράφονταν οι αποφάσεις των Δικαστών. Ωστόσο, η ελληνική γλώσσα κυριαρχούσε στις ανατολικές επαρχίες του διαιρεμένου αυτού ρωμαϊκού κράτους. Παρά δε που η λατινική γλώσσα επικρατούσε στη δημόσια διοίκηση της εποχής, ήδη από τον 4ο αιώνα η ελληνική γλώσσα καθιερώθηκε ως η γλώσσα των δικαστικών αποφάσεων και από τον 5ο αιώνα καθιερώθηκε και στη σύνταξη των Νόμων. Στην επιβολή, όμως, της ελληνικής γλώσσας συνέβαλε αποφασιστικώς και ότι ήταν η γλώσσα της Χριστιανικής Εκκλησίας, αλλά και των μορφωμένων της εποχής.
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΉ ΡΩΜΑΪΚΉ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑ
Η προαναφερόμενη επικράτηση της ελληνικής γλώσσας που ήταν παράδοση του αττικισμού, γλωσσικού είδους αρχαΐζουσας γλώσσας, υποχρέωσε τον Αυτοκράτορα Ηράκλειο να καθιερώσει τον 7ομ.Χ. αιώνα την ελληνική γλώσσα ως την επίσημη γλώσσα της Αυτοκρατορίας.
Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να γίνει ρητή αναφορά στο ότι η ελληνική γλώσσα βοήθησε μέσω της εκκλησιαστικής παράδοσης στην εμπέδωση της χριστιανικής πίστης στον Ελληνισμό. Υπ’ όψιν δε ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337μ.Χ), τον οποίο αγιοποίησε η Εκκλησία, συνέβαλε στην αποφασιστική εξάπλωση του χριστιανισμού (βλ. διάταγμα των Μεδιολάνων 313μ.Χ.). Υπ’ όψιν, επίσης, ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος (το όνομα Κωνσταντίνος σημαίνει σταθερός) δεν ήταν Έλληνας! Και τούτο διότι, ο πατέρας του καταγόταν από την Ιλλυρία, και η μητέρα του, που επίσης αγιοποιήθηκε, η Αγία Ελένη, καταγόταν από το Δρέπανον της Βιθυνίας. Ο Μέγας Κωνσταντίνος έχει δύο προσωνύμια: εκείνο του Αγίου, λόγω της προσχώρησής του στη χριστιανική πίστη και της συμβολής του στην καθιέρωση του χριστιανισμού, και εκείνο του Μέγα, καθόσον ήταν ο πρώτος Αυτοκράτορας της Νέας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξαιτίας του δε καθιερώθηκε ως πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας η Κωνσταντινούπολη, που φέρει το όνομά του.
Ας επανέλθουμε στη διαίρεση της αχανούς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική. Το Δυτικό μέρος καταλύθηκε το 476μ.Χ., με τελευταίο Αυτοκράτορα τον Ρωμύλο. Το Ανατολικό, όμως, μέρος επέζησε 1.000 ακόμα έτη, με τελευταίο Αυτοκράτορα τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο (8 Φεβρουαρίου 1405 – 29 Μαΐου 1453), που ανήκε στη δυναστεία των Παλαιολόγων. Υπ’ όψιν δε ότι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αποτελεί μετά το θάνατό του θρυλική μορφή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης ως ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς», που θα ξυπνήσει και θα ανακτήσει την Αυτοκρατορία και την Κωνσταντινούπολη από τους Οθωμανούς. Ωστόσο και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν ήταν Έλληνας! Πατέρας του ήταν ο Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος και μητέρα του η Ελένη Δραγάση, κόρη του Σέρβου ηγεμόνα Κονσταντίν Ντράγκας Ντεγιάνοβιτς. Η όποια δε σχέση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου με την Πελοπόννησο, εστιάζει στο ότι βοήθησε τον αδελφό του Ιωάννη Η΄ να εδραιώσει διοικητικό έλεγχο στην Πελοπόννησο, εκστρατεύοντας εναντίον των Λατίνων Πριγκίπων, που εξακολουθούσαν να κατέχουν τμήματα της περιοχής. Εκτός από τις Ενετικές κτήσεις στη Μεθώνη, την Κορώνη και το Ναύπλιο, ολόκληρη η Πελοπόννησος τέθηκε υπό τον έλεγχο των Παλαιολόγων, καθόσον το 1428 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος με τους αδελφούς του, Ιωάννη Η΄ και Θεόδωρο Β’ ενώθηκαν, με σκοπό να καταλάβουν και κατέβαλαν την Πάτρα.
Ο ΟΡΟΣ «ΒΥΖΑΝΤΙΟ»
Με βάση τα προεκτεθέντα πρέπει να γίνει σαφές ότι, παρά το γεγονός πως οι Αυτοκράτορες δεν ήσαν κατευθείαν Έλληνες, εντούτοις είχε επικρατήσει λόγω της γλώσσας, αλλά και λόγω της προσχώρησης των Ελλήνων στη χριστιανική πίστη, η ελληνοποίηση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στην οποία αργότερα αποδόθηκε ο όρος «Βυζάντιο».
Ο όρος «Βυζάντιο» αφορά νεολογισμό που εισήγαγε το 1562 ο ιστορικός Ιερώνυμος Βολφ (Hieronymus Wolf, 1516-1580). Ο όρος δε «Βυζάντιο» καταλαμβάνει την εποχή από τον Μέγα και Άγιο Κωνσταντίνο μέχρι την Άλωση της Πόλης. Ο όρος δε «Βυζάντιο» παραπέμπει στο αρχαίο Βυζάντιο, που αφορά πόλη της νοτιοανατολικής Θράκης στο Βόσπορο, που ιδρύθηκε το 659π.Χ. από ομάδα Μεγαρέων αποικιστών με αρχηγό το Βύζαντα. Ο όρος δε αυτός, δεν χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της περιόδου μέχρι την Άλωση, καθόσον οι κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους ή Ρωμιούς και το κράτος «Ρωμανία», ενώ η πρωτεύουσα, η Κωνσταντινούπολη, αναφερόταν και ως Νέα Ρώμη.
ΡΗΤΗ ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΗ
Όλα τα προαναφερόμενα είναι απαραίτητα για να εστιάσουμε στο ξέσπασμα της Επανάστασης. Και τούτο διότι από το 146π.Χ. δεν υπάρχει Ελλάδα, ως προεκτέθη, λόγω της κατάληψής της από τους Ρωμαίους και την ένταξη της Ελλάδας στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η διαίρεση όμως της Αυτοκρατορίας σε Ανατολικό και Δυτικό τμήμα, υπήγαγε την Ελλάδα και τον Ελληνισμό στο πλαίσιο αυτό. Εντός αυτού του πλαισίου λειτούργησε ο Ελληνισμός. Όταν δε καταλύθηκε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, άλλως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, οι Έλληνες βρέθηκαν σε νέα κατοχή! Είναι η εποχή της «Τουρκοκρατίας». Συνεπώς, ο Ελληνισμός από το 146π.Χ. έως το 1821μ.Χ. τελούσε διαρκώς υπό κατοχή! Στη διαδρομή δε αυτών των εκατοντάδων ετών το γένος και επεβίωσε και αναγεννήθηκε! Αυτή είναι η μοναδικότητα του Ελληνικού Έθνους και του Ελληνισμού.
(ΠΑΡΕΝΘΕΤΙΚΩΣ: Στο παρόν κείμενο δεν γίνεται αναφορά για την εποχή της «Τουρκοκρατίας». Το παρόν κείμενο αποσκοπεί στο να καταστεί σαφές το ότι ο Ελληνισμός από το 146π.Χ. ήταν διαρκώς υπό κατοχή και να δοθούν οι σωστές διαστάσεις περί του «τι» σημαίνει Βυζαντινή Αυτοκρατορία.)
ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Η απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Οθωμανούς Τούρκους είναι προϊόν πραγματικής Επανάστασης και Εθνικής Παλιγγενεσίας.
Το κυριότερο δε για τη διπλωματία της περιόδου εκείνης είναι ότι η Επανάσταση αυτή ξέσπασε σε χρονική περίοδο κυριαρχίας της Ιεράς Συμμαχίας, που είχε εμπνευστή της τον πολυμήχανο Υπουργό Εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας Μέττερνιχ. Υπ’ όψιν ότι η Ιερά Συμμαχία ήταν αντίθετη σε κάθε απελευθερωτική εκδήλωση των λαών! Συνεπώς, ο αγώνας των Ελλήνων ξέσπασε με άνισα μέσα! Ωστόσο για το ξέσπασμα αυτό, ενεργό ρόλο διαδραμάτισε ο απόδημος Ελληνισμός, με αφετηρία τη «Φιλική Εταιρεία». Υπ’ όψιν δε ότι ο Ιερός Λόχος του Αλέξανδρου Υψηλάντη απαρτιζόταν από νέους στην ηλικία αγωνιστές, που ήταν τέκνα του Ελληνισμού των παραδουνάβιων χωρών και της Τσαρικής Ρωσίας. Παραλλήλως, χρηματοδότες της «Φιλικής Εταιρείας» και του Υψηλάντη ήταν πλούσιοι Έλληνες της Ρωσίας, της Μολδοβλαχίας, της Τεργέστης, της Βενετίας, της Βιέννης και του Ιάσιου. Η «Φιλική Εταιρεία», στην οποία οφείλει τα μέγιστα η Ελληνική Επανάσταση, θα ήταν δύσκολο να επιτελέσει το έργο της για μύηση των προεστών, χωρίς την οικονομική στήριξη από Έλληνες μεγαλέμπορους, όπως οι Ριζάρηδες, οι Ζωσιμάδες, ο Βαρβάκης, ο Σέκερης και άλλοι.
Η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων εντοπίζεται κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, περί τον 13ο έως 15ο αιώνα. Εκδηλώνεται, όμως, αργότερα, στην ώριμη φάση του Νεοελληνικού Διαφωτισμού του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα.
Ενταύθα δεν μπορεί να παραβλεφθεί και ο ρόλος του Ρήγα Βελεστινλή ή Ρήγα Φεραίου. Ο Ρήγας Φεραίος γεννήθηκε στο Βελεστίνο το 1757 από εύπορη οικογένεια. Φέρεται δε ότι τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε από ιερέα στο Βελεστίνο, ενώ έτυχε και ευρύτερης παιδείας. Επειδή δε στα 20 του χρόνια σκότωσε στο Βελεστίνο ένα Τούρκο πρόκριτο, γιατί του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε σε σώμα αρματολών. Αργότερα μετέβη στο Άγιον Όρος, όπου συνδέθηκε με το Μοναχό Νικόδημο, μετέπειτα Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη. Έτσι είχε πρόσβαση στην φημισμένη βιβλιοθήκη της «Αθωνιάδας Σχολής» και εμπλούτισε τις γνώσεις του. Με αξιοποίηση δε των γνώσεών του στη γαλλική, γερμανική και ιταλική γλώσσα, κατάφερε, όταν έφτασε στην Βιέννη, να επενδύσει στη γνωριμία του με τους τυπογράφους αδελφούς Πούλιου, που κατάγονταν από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας. Έτσι εξέδωσε τη «Χάρτα» και το «Θούριο». Η μοναδική περίπτωση του Ρήγα Φεραίου δεν μπορεί να ενταχθεί επί μακρόν στο παρόν περίγραμμα, ούτε να γίνει αναφορά στο μαρτυρικό του τέλος και στα πιστεύω του. Αρκεί μόνο να επισημειωθεί ότι διέγειρε έναν επαναστατικό ενθουσιασμό, επιδιώκοντας, όχι μόνο την αφύπνιση και ενοποίηση του διασκορπισμένου Ελληνισμού, αλλά και την ενοποίηση όλων των βαλκανικών λαών. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει κάποτε να ασχοληθούμε ξεχωριστά με την ιστορική προσωπικότητα του Ρήγα Φεραίου.
ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Τον Φεβρουάριο του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εισέβαλε στη Μολδοβλαχία, ενώ τον Μάρτιο του ίδιου έτους οι «Φιλικοί» δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από τη Μακεδονία ως την Κρήτη. Παρά δε που πράγματι ιστορικά οι επαναστάτες αφορίστηκαν από τη Σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, εντούτοις η ιστορία καταγράφει ότι οι Οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε σφαγές, συμπεριλαμβανομένου και του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, που έτυχε μαρτυρικού τέλους. Παρά δε το ότι η εκστρατεία του Υψηλάντη απέτυχε, εντούτοις οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και σε πολλά νησιά του Αιγαίου.
Υπ’ όψιν, επίσης, ότι οι Οθωμανικές δυνάμεις με τη συνδρομή του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου, που συμμάχησε σκληρά κατά της Ελληνικής Επανάστασης, κατάφεραν, λόγω του Ιμπραήμ, να περιορίσουν σημαντικά την Επανάσταση. Ωστόσο η ηρωική πτώση του Μεσολογγίου το 1826, σε συνδυασμό με το «Κίνημα του Φιλελληνισμού», συνέβαλαν στη μεταβολή της διπλωματικής στάσης των ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων, που είχαν αντιμετωπίσει με δυσαρέσκεια το ξέσπασμα της Επανάστασης. Δηλαδή το «δόγμα Μέττερνιχ» είχε καμφθεί απολύτως. Δηλαδή το «δόγμα Μέττερνιχ» έχει καμφθεί απολύτως. Έτσι, η διπλωματική ανάμιξη της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας και η ένοπλη παρέμβασή τους: α) στην ιστορική για το τέλος της Επανάστασης ναυμαχία του Ναβαρίνου, σε συνδυασμό β) με τη γαλλική εκστρατεία του Μοριά και γ) το Ρωσοτουρκικό Πόλεμο αφορούν τα ιστορικά εκείνα γεγονότα, που συνέβαλαν στην επιτυχή έκβαση του αγώνα των Ελλήνων. Συνέπεια των προαναφερόμενων είναι ότι η Πύλη υποχρεώθηκε να αποσύρει τις δυνάμεις της από την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Ιστορικά δε επισφραγίστηκε η όλη διαδικασία της απελευθέρωσης το 1827, με την επιλογή ως πρώτου Κυβερνήτη της Ελληνικής Πολιτείας του Ιωάννη Καποδίστρια, του Μεγάλου αυτού Έλληνα και πολιτικού.
ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΗ
Την Επανάσταση αυτή δεν την έκαναν ευγενικά τσολιαδάκια που άκουγαν Μότσαρτ και Μπετόβεν και που χόρευαν λεπτεπίλεπτα βαλς στα… σαλόνια της εποχής, αλλά παλικάρια που φορούσαν λερωμένες φουστανέλες και τρύπια τσαρούχια, αποφασισμένα για τη ζωή και το θάνατο! Τον ξεσηκωμό δεν τον έκαναν «κυριλέδες» νησιώτες ειδικευμένοι στις διεθνείς συναλλαγές και στο Ναυτικό Δίκαιο, αλλά θαλασσοδαρμένοι πειρατές που απέκλειαν τη θαλασσοκράτιδα Αγγλία και που μπορούσαν να κρεμάσουν το Ναύαρχο Νέλσωνα στο κατάρτι τους! Στον αγώνα αυτό μπροστάρισσες ήταν και οι γυναίκες! Πολλές από αυτές μπαρουτοκαπνισμένες και μπροστάρισσες διέθεσαν υλικά μέσα, τους γιους τους και τους άνδρες τους στον αγώνα, όπως η Υψηλάντισσα, η Μαυρογένους, η Μπουμπουλίνα και η Δέσπω!
ΚΑΙ ΜΙΑ ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΟΥ ΔΙΝΟΥΝ ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΑΔΑΕΙΣ
Υπ’ όψιν ότι η σωστή ερμηνεία του «πότε θα κάνει ξαστεριά» είναι το μήνυμα της θυσίας! Το «να κάνω μάνες δίχως γιους και γυναίκες δίχως άντρες, να κάνω και μωρά παιδιά να κλαιν δίχως μανάδες», σημαίνει πως: εγώ πηγαίνω να δώσω τη ζωή μου, και ας κάνω τη μάνα μου χωρίς το γιο της, τη γυναίκα μου χωρίς τον άντρα της. Αλλά και οι γυναίκες που πάνε να πολεμήσουν είναι προαποφασισμένες να αφήσουν τα μωρά παιδιά τους χωρίς τις μανάδες τους! Αυτό είναι το επισφράγισμα που αποδεικνύει ότι η Κρητική παράδοση ταυτίζεται με την παράδοση που έγραψαν οι κλέφτες και οι αρματολοί του 1821!
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
