Βορίζια: Πορεία στο χρόνο και την ιστορία…

Του Ζαχαρία Καψαλάκη*

Βορίζια!

Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Φαιστού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 540μ. και εκτίνεται στη νότια πλευρά του Ψηλορείτη.

Για πρώτη φορά αναφέρεται το 1577 από τον Fr. Barozzi με την ονομασία Vorigia ως χωριό της Καστελανίας Καινουργίου και από τον Καστροφύλακα  Vorisa το 1583 me 281 κατ.

Σημαντική είναι η αναφορά του Βενετού Προβλεπτή Filippo Pasqualino για τα Βορίζα οι κάτοικοί των οποίων αρνήθηκαν να στρατολογηθούν στις γαλέρες των Φράγκων ως αλυσοδεμένοι κωπηλάτες: «Κατά τη στρατολογία εκείνη (1594) μερικά χωριά έδειξαν ανυπακοή και οι κάτοικοι έφυγαν στα βουνά. Από το χωριό Βορίζα καταδικάστηκαν επτά στην αλυσίδα…». (Βλ. Θ. Δετοράκης σ. 219)

Το Βασιλικάτα το 1630 αναφέρει το χωριό ως Vorisa.

Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Vrisa με 17 χαράτσια (5 πλουσίων, 8 μεσαίας τάξεως και 4 πτωχών οικογενειών).

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως  Voriso  με  35 χριστιανικές οικογένειες.

Στην έκθεση ωμοτήτων (1866), που δημοσίευσε στα Κρητικά Χρονικά η Κατίνα Τσατσαρωνάκη αναφέρει τις παρακάτω θηριωδίες που έκαναν οι Τούρκοι στην περιοχή: « Εκ των 100 οικιών αίτινες ελεηλατήθησαν τας 70 κατέκαυσαν τα εν αυταίς 30 χιλ. γεννήματα απετέφρωσαν. Τας εκκλησίας «Άγιςο Γεώργιος και Θεοτόκος» βεβηλώσαντες έκαυσαν. Τον Χατζή Ζαχάρην ετών 100 εκρεούργησαν. Την Ειρήνην  Μανουσοπούλαν αφού αφήρεσαν παν ότι έφερε και έκαυσον τα ενδύματά της εγκατέλειπον αυτήν γυμνήν. Το σώμα του προ 8 ημερων αποθανόντος Δημητρίου Λέκα Βενερατιανού εξωρύξαντες εκ του τάφου εγκατέλειπον εν υπαίθρω εις βοράν των ζώων.

Φονευθέντες

Ανδρέας Στεφανουδάκης ετών 30 εις Πυργού 28 Αυγ. 66 ορφ. 2

Γιάννης Ξεκαρδάκης εις Δύλισον 3 Σεπτ. 66 ορφ. 2

Στεφανής Μανασάκης 35 Αμουργέλες 5 Σεπτ. ορφ. 7

Μιχαήλ Αρμουτάκης 20 Άγιος Μύρων 8 Φεβρ. 67 άγαμος».

Το 1871 ιδρύεται και λειτουργεί η Δημοτική Σχολή Βοριζίων.

Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας  Ι. Μητσοτάκης,  ο οικισμός κατοικείται από 340 χριστιανούς κατοίκους (70 οικογένειες). (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό ανήκει στο Δήμο Ζαρού και έχει 547  χριστιανούς κατοίκους (260 άρρενες και 287 θήλεις), σε 114 οικογένειες.

Το 1894 ο οικισμός κατοικείται από 115 Ελληνικές οικογένειες (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας,  τα Βορίζια συνεχίζουν να ανήκει στον ίδιο Δήμο και έχει συνολικά 611 χριστιανούς κατοίκους (314 άνδρες και 297 γυναίκες).

Το 1903 ο Ιωάννης Νουχάκης (Κρητική Χωρογραφία) αναφέρει ότι το χωριό είναι μεγάλη κώμη ορεινή, ιδιαιτέρα πατρίς του γενναίου οπλαρχηγού Ρωμάνου, παρά την θέσι Κουστουνάραις και την μονήν Βροντίσσης συνήφθη μάχη τω 1866 υπό τους αρχηγούς Μ. Κόρακα και Ρωμάνο, οίτινες προσέβαλον τον Γιαγχιάν πασάν και τον Ραστί Εφένδην αναγκάσαντες αυτούς εις άτακτον υποχώρησιν μετά πολλών ζημιών».

Τα Βορίζα αναφέρεται στις απογραφές από το 1900 και μετά με τον παρακάτω αριθμό κατοίκων.

Το 1920 είναι έδρα αγροτικού δήμου και το 1928 έδρα κοινότητας. Το 2001 ανήκουν στον Καποδιστριακό Δήμο Ζαρού και το 2011 στον Καλλικρατικό Δήμο Φαιστού.

Η προσφορά των Βοριζίων  στους αγώνες τους έθνους!

Το χωριό Βορίζα χαρακτηρίστηκε ως χωριό καπετάνιων. Έδωσε στον αγώνα 32 καπετάνιους πριν το 1821, αλλά κυρίως μετά, με προεξάρχοντες τους Κων. Λεράτο, Φραγκιά Φραγκιαδάκη, Νικόλαο Μαλικούτη, Κων. Λέκκα, Γεώργιο Ρωμάνο, Αστρινό Χατζιδάκη, που οι περισσότεροι πολέμησαν και εκτός Κρήτης για την Επανάσταση.

Οι Βοριζανοί έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα,  στο Μικρασιατικό Πόλεμο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Αλβανικό Μέτωπο, Μάχη της Κρήτης ) με αποκορύφωμα την αντίστασή τους κατά τη Γερμανική κατοχή. Τα Βορίζα πλήρωσαν την προσφορά τους αυτή με ισοπέδωση και πυρπόληση του χωριού, με 15 νεκρούς και 30 κατά καιρούς φυλακίσεις αγωνιστών!

• Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι Δάσκαλος και Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων