Ελληνική Σχολή Αβδού Πεδιάδος! Έτος Ιδρύσεως 1883

Γράφει ο Δρ Ζαχαρίας Καψαλάκης*

Σημαντική κινητικότητα για την ίδρυση Ελληνικών Σχολών στην επαρχία Πεδιάδος παρατηρείται το 1883. . Συγκεκριμένα στις 3 Ιουνίου συναντούνται στην Ιερά Μονή Αγκαράθου ο Επίσκοπος Χερρονήσου Διονύσιος, καθώς και οι Επαρχιακοί Έφοροι και Δήμαρχοι Πεδιάδος προκειμένου να συζητήσουν για την ίδρυση Ελληνικής Σχολής στην περιοχή. Η απόφαση που πάρθηκε, προτείνει στην Τμηματική Εφορεία Ηρακλείου την ίδρυση τριών Ελληνικών Σχολών στις παρακάτω περιοχές.

• Χριστός (Μετόχι της Ιεράς Μονής Αγκαράθου)
• Μουκτάρο
• Αβδού

Μάλιστα η πρόταση τους είναι αρκετά πρωτοπόρα, καθώς υπογραμμίζουν ότι «Ἐκ μέν τῶν χρημάτων τῶν ὑπό τῆς Ἐφορείας χορηγουμένων θά συντηρῆται εἷς διδάσκαλος ἐν ἑκάστη Σχολῆ, εἷς δ’ ἕτερος δι’ ἑκάστην Σχολήν θά συντηρῆται ἐκ των Δημοτικῶν Ταμείων».

Σε νεώτερη όμως σύσκεψη που πραγματοποιείται στην Ιερά Μονή Αγκαράθου και πάλι, στις 17 Σεπτεμβρίου αυτή τη φορά, αποφασίζεται η ίδρυση τελικά δύο Σχολών δια «…τάς ἀνάγκας ὅλης τῆς Ἐπαρχίας, ἐκ τῶν ὁποίων μία νά ἱδρυθῆ ἐν τῆ μεταξύ Ἐπισκοπῆς καί Σγουροκεφαλίου Μονῆς τοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἄλλη ἐν Ἀβδοῦ».

    Για την Ελληνική Σχολή στο Αβδού ζητούν να διοριστεί αμέσως δάσκαλος, καθώς «…τό οἰκοδόμημα εἶναι ἤδη τετελεσμένον» .

Λίγες μέρες αργότερα συνεδριάζει η Τμηματική Εφορεία Ηρακλείου και με το υπ’ αριθμ. 847/3 Οκτωβρίου 1883 έγγραφό της αποφασίζει την ίδρυση τόσο της Ελληνικής Σχολής στην Αγκάραθο, όσο και αυτής στο Αβδού. Μάλιστα διορίζονται και οι πρώτοι Ελληνοδάσκαλοι. Για την πρώτη Σχολή ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης και για τη δεύτερη ο Ιωάννης Τιτομιχελάκης. Ο Τιτομιχελάκης  κατάγεται από τον Πανασό και είναι φοιτητής της Νομικής. Ο μισθός του ορίζεται στα 600 γρ. Πάντως για την Ελληνική σχολή στο Αβδού σημειώνεται ότι θα συντηρείται από πιστώσεις των Δήμων της Πεδιάδας, όπως εγγράφως είχαν υποσχεθεί εξ αρχής.

Τα μαθήματα αρχίζουν στις 16 Οκτωβρίου, ημερομηνία καθ’  ην ο Τιτομιχελάκης – που μερικές φορές γράφεται και ως Τιτάκης – φτάνει το χωριό, όπως βεβαιώνει σε σχετικό του έγγραφο ο Δήμαρχος Λαγκάδας Ιωάννης Τουτουντζάκης.

Στη Σχολή γράφτηκαν 30 μαθητές, αλλά η εν γένει πορεία τους δεν ήταν καθόλου καλή, όπως γράφει σε σχετική του αναφορά ο Επίσκοπος Χερρονήσου Διονύσιος, ο οποίος και παρευρέθη στις εξετάσεις που έγιναν με τη λήξη των μαθημάτων. Στις παραπάνω εξετάσεις προσήλθαν μόνο οι 20 μαθητές. Και όπως σημειώνει σχετικά ο Διονύσιος «…Οἱ ἐγγραφέντες μαθηταί εἶχον δυνάμεις πολλάς. Ἐξετασθέντες δέ  ἐφάνησαν ἀπομαθόντες καί ὅ,τι ἐγίνωσκον. ’Αληθῶς ἦτο λυπηρόν νά βλέπει τίς παραπαίοντα διδάδκαλον καί μαθητάς, ἄλλα άντί ἄλλων αποκρινομένους. Ὁμολογουμένως ὁ  κ. Τιτάκης πολλά ἐμόχθησεν εἰς τό νά καταστήσῃ τούς μαθητάς καί τῶν στοιχειωδεστέρων ἀδαεῖς».

    Μετά την παραπάνω έκθεση ο Τιτομιχελάκης απολύεται στη συνεδρίαση της 12^ης Ιουλίου 1884 της Τμηματικής Εφορείας «λόγω ἀνικανότητος» .

Ο Εμμανουήλ Λογιάδης

    Νέος Ελληνοδάσκαλος διορίζεται στην Ελληνική Σχολή Αβδού με το νέο Σχολικό Έτος. Πρόκειται για τον Εμμανουήλ Λογιάδη, με μισθό 700 γρ. Τα μαθήματα αρχίζουν την 1^η Σεπτεμβρίου 1884 και η Σχολή έχει πλέον δύο τάξεις. Την Α με 23 μαθητές και την Β  με 18.

Οι 41 μαθητές του Σχολείου είναι πολλοί και τα μαθήματα διεξάγονται με μεγάλη δυσκολία. Όπως γράφει ο Λογιάδης σε επιστολή του στον Επίσκοπο Χερρονήσου Διονύσιο με ημερομηνία 23 Οκτωβρίου 1884, ο οποίος είναι και πρόεδρος της Επαρχιακής Εφορείας Πεδιάδος: «Ὁ σκοπός τῆς διδασκαλίας ἀποτυγχάνει ἤ ὀρθότερον εἰπεῖν, δἐν γίνεται πλήρης, ὅταν ἐλλίπη ὁ ἀναγκαίος χρόνος. Διότι ζητοῦντος τοῦ αὐτοῦ διδασκάλου νά διδάξη κατά τό πρόγραμμα ἐν ἀμφοτέρας τοῖς τάξεσι… ἡ διδασκαλία θά γίνεται τροχάδην, ἀκαρπος συνεπῶς ἀποβαίνουσα, ἤ δέν θά ἐπεκταθῆ εἰς ἅπαντα τά μαθήματα, ἀλλά θά περιορισθῆ στά σπουδαιότερα μόνον, ὅπερ ἐπιζήμιον βεβαίως εἰς τούς μαθητάς ἀποβαίνει». Κλείνοντας την επιστολή του ο Λογιάδης ζητά το διορισμό βοηθού στη Σχολή για «…πλήρη διδασκαλίαν ἀμφοτέραις τοίς τάξεσιν…».

    Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η επιστολή του Δημάρχου Λαγκάδας Ιωάννη Τουτουντζάκη, ο οποίος σημειώνει για το συγκεκριμένο θέμα ότι: «…ἀναλόγως ὡς πρός τοῦ ἀριθμοῦ τῶν παίδων τούτων, ἡ ἐπί τῆς Σχολῆς ταύτης διδασκαλία ἀποβαίνει ἀνεπαρκής, μή δυνάμενος (ο δάσκαλος) ὡς ἐκ τοῦ πολλοῦ  αὐτῶν ἀριθμοῦ νά διδάξῃ ἐμβριθῶς καί ἀποδώση τήν προσδοκούμενην πρόοδον…». Και αυτός με τη σειρά του ζητά το διορισμό και δεύτερου Ελληνοδιδασκάλου «…πρός συντελεστικοτέρα πρόδον…».

    Τελευταία είναι η παρέμβαση του Επισκόπου Χερρονήσου Διονυσίου, ο οποίος με τη σειρά του εκθέτει τους λόγους για το διορισμό και άλλου δασκάλου τονίζοντας ότι «…ἡ διδασκαλία γίνεται πλημμελώς, δι’ ἑνός μόνο διδασκάλου καί ἐν τοῖς  δύο τάξαισι…».

    Δυστυχώς όμως παρά τις παρακλήσεις αυτές,  η Τμηματική Εφορεία απορρίπτει το αίτημα με τη δικαιολογία ότι στην ίδια επαρχία υπάρχουν ήδη δυο Ελληνικές Σχολές και δεν υπάρχει η δυνατότητα για το διορισμό δύο ακόμη Ελληνοδιδασκάλων, ενός για την κάθε Σχολή .

Το αίτημα όμως αυτό θα ικανοποιηθεί το επόμενο Σχολικό Έτος 1885-1886, όταν ο Λογιάδης προάγεται σε Σχολάρχη με μισθό 900 γρ., ενώ στη θέση του Ελληνοδιδασκάλου διορίζεται ο Ιωάννης Χρονίδης με μισθό 700 γρόσια. Για τη θέση του Ελληνοδιδασκάλου υπάρχει ακόμη μια υποψηφιότητα αυτή του Μιχαήλ Καψαλάκη από τον Κουσέ, που όμως δεν ικανοποιείται.

Η είσπραξη των δικαιωμάτων «ἐνδεικτικοῦ καί εἰσιτηρίου» από τους μαθητές του Σχολαρχείου, προβληματίζει πολύ το Σχολάρχη Λογιάδη, καθώς «… οἱ γονεῖς τῶν μαθητῶν μεγάλην ἀδιαφορίαν δεικνύουσιν ἤ μή εἴπω δυστροπίαν».

    Πάντως ο Λογιάδης προτείνει και άλλους τρόπους όπως «…τήν προσωρινήν ἀποβολήν τῶν μαθητῶν, ὡς ἐκβιαστικόν μέσον», αλλά και πάλι ζητά την έγκριση της Εφορείας για να προβεί σε μια τέτοια ενέργεια.

Συγχρόνως στέλνει στην Τμηματική Εφορεία το πρώτο μαθητολόγιο της Ελληνικής Σχολής του Αβδού, με 50 μαθητές (24):

Στις εξετάσεις του καλοκαιριού παραβρέθηκε ο Γυμνασιάρχης του Κρητικού Γυμνασίου Αντώνιος Μιχελιδάκης. Στην έκθεσή του σημειώνει ότι στο Σχολείο γράφτηκαν αρχικά 52 μαθητές, αλλά στις εξετάσεις προσήλθαν μόνο οι 28. Οι δάσκαλοι, όπως γράφει στη σχετική του έκθεση «… ἐδίδαξον μετά ζήλου καί ἐπιμελείας καί τακτικῶς, ἔμεινα δέ κατά ταῦτα εὐχαριστημένος ἔκ τοῦ τρόπου και τῆς μεθόδου τῆς διδασκαλίας».

    Στον επίλογο της παραπάνω έκθεσης σημειώνει ότι: «Ἐκ τοῦ Ἀβδοῦ το οἴκημα του δημοτικού σχολείου εἶναι ἀκατοίκητον, οἱ δέ μαθηταί φοιτῶσιν ἐν τίνι δωματίω τοῦ Ἑλληνικοῦ. Ἐπειδή δέ τοῦτο εἶναι ὁλίγον ἐνοχλητικόν διά τούς μαθητάς ἀμφοτέρων τῶν σχολείων, καλά εἶναι νά προσκληθῶσιν ἐγκαίρως οἱ Ἀβδιῶτες νά ἐπιδιορθώσωσι τό οἴκημα» .

Στην αρχή της νέας Σχολικής χρονιάς ο Λογιάδης υποβάλλει την παραίτησή του, επικαλούμενος τυπικά λόγους υγείας, αλλά οι ουσιαστικότεροι λόγοι έχουν να κάνουν με τη συνέχιση των σπουδών του στην Αθήνα. Για τη θέση του υποβάλλονται  δύο αιτήσεις. Του Κωνσταντίνου Τουτουντζάκη από το Αβδού και τελειόφοιτο του Κρητικού Γυμνασίου και του Γεωργίου Παρλαμά φοιτητή της Φιλοσοφικής του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τη θέση καταλαμβάνει ο δεύτερος με μισθό 700 γρ., ενώ στη θέση του Σχολάρχη προάγεται ο Χρονίδης, χωρίς όμως να αυξηθεί ο μισθός του.

Τα πρώτα σύννεφα

Τα πρώτα προβλήματα στη λειτουργία της Σχολής αρχίζουν να παρουσιάζονται με τη λήξη του Σχολικού Έτους. Βρισκόμαστε στο καλοκαίρι του 1886 και ο Χρονίδης με επιστολή του στην Εφορεία, ενημερώνει ότι οι δαπάνες της Σχολής και συγχρόνως και οι μισθοί των Ελληνοδασκάλων, που μέχρι τότε πληρωνόταν από τα έσοδα των Δημοτικών Εφορειών Πεδιάδος, δεν καλύπτονται, καθώς υπάρχει έλλειμμα στα δημοτικά έσοδα. Ζητά δε από την Εφορεία οι μισθοί τους να πληρώνονται από τα έσοδα του Δημοσίου Ταμείου, όπως συμβαίνει και με υπόλοιπα Σχολεία του Νομού. Αιτία αυτής της επιστολής ήταν η άρνηση του Ταμία της Εφορείας «…νά δώσῃ τούς μισθούς τοῦτου ἐμοί τε καί τῶ συναδέλφῳ κ. Παρλαμᾶ…».

Η Εφορεία παρεμβαίνει άμεσα και ζητά από τον Ταμεία της Εφορείας να πληρώσει τους Ελληνοδασκάλους από τα χρήματα του Κοινού Ταμείου της Εφορείας. Τα χρήματα αυτά θα φρόντιζε η Εφορεία να τα εισπράξει από τις πιστώσεις «… τῶν Δημαρχείων Πεδιάδος πρός συντήρησιν τῆς εν λόγω Σχολῆς…».

Στις 23 Σεπτεμβρίου 1887 η Εφορεία ενημερώνει τον Χρονίδη και τον Παρλαμά ότι οι μισθοί τους, όπως και όλων των Ελληνοδιδασκάλων μειώνονται και του μεν πρώτου γίνεται 750 γρ. και του δευτέρου 600 γρ.

Προβλήματα όμως αντιμετωπίζει ο Χρονίδης στην είσπραξη των χρημάτων από τους μαθητές για τα δικαιώματα ενδεικτικών και απολυτηρίων. Μάλιστα σημειώνει ότι «… Επειδή ὅμως ὑπάρχουσι τινές ἐπιμελεῖς μέν καί ἐπιδεκτικοί γραμμάτων, όρφανοί καί ἀπορότατοι,  παρακαλῶ ἡμᾶς εἰ δυνατόν χαρισθῆ τούτοις τό δικαίωμα…» (45).

Στη Σχολή το Σχολικό Έτος 1887 – 1888 φοιτούν 64 μαθητές και συγκεκριμένα στην Α΄  τάξη 33, στη Β΄ 21 και στη Γ΄ 13.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1888 οι Έφοροι της Σχολής Ιωάννης Πασχάλης, Γεώργιος Φιοράκης και Ηλίας Μανδαλενάκης, με επιστολή τους στην Εφορεία ζητούν χρήματα, προκειμένου να γίνουν οι ανάλογες επισκευές στη Σχολή. Μάλιστα ζητούν τα υπόλοιπα χρήματα από των  «… ενδεικτικῶν καί ἀπολυτηρίων  ὑπέρ τῶν ἀναγκῶν τοῦ Σχολείου. Τό ὑπόλοιπον τοῦτο – όπως γράφουν στην επιστολή τους –  καίτοι μικρόν, μόλις εἰς ἑκατόν τεσσαράκοντα γρόσια ἀνερχόμενον, ἐν τούτοις, ἐπειδή μόνη ἡ κοινότης τοῦ χωριοῦ ἡμῶν φροντίζει περί τοῦ Ἑλληνικοῦ τούτου Σχολείου ἐν ὧ τῆς παιδείας τά νάματα διαχέονται πρός ἅπαντα τά χωριά τῆς Λαγκάδος, διά τοῦτο παρακαλοῦμεν νά λάβομεν τοῦτο πρός ἐπισκευήν τῶν παραθύρων τοῦ Σχολείου καί ἄλλων ἀναγκῶν διόρθωσιν.» (47). Το αίτημά τους ικανοποιείται, όπως μας πληροφορεί με αναφορά του προς την Εφορεία ο Σχολάρχης Ιωάννης Χρονίδης: «… το ὑπόλοιπον τῶν δικαιωμάτων τούτων (δηλ. ενδεικτικῶν και απολυτηρίων) ἐδαπάνησα δι’ ἀπολύτους ἀνάγκας τῆς ἐπισκευῆς τῆς Σχολῆς ἀνερχόμενον εἰς γρόσια ἑκατόν τρία».

Στις εξετάσεις του καλοκαιριού, που έγιναν στις 3 Ιουλίου 1888, παραβρέθηκε ο  Ελληνοδάσκαλος της Ελληνικής Σχολής Ηρακλείου Αρχιμανδρίτης Δωρόθεος Κλωναράκης.  Συμμετείχαν 43 μαθητές και συγκεκριμένα 18 από την Α΄, από τους οποίους προήχθησαν για την επόμενη τάξη οι 12, 17 στην Β΄ από τους οποίους προβιβάστηκαν οι 11 και 8 στην Γ΄ από τους οποίους πήραν απολυτήριο προκειμένου να εγγραφούν στο Γυμνάσιο οι 6. Σύμφωνα με τον Κλωναράκη «…Εὐχάριστα ὑπῆρξαν τ’ ἀποτελέσματα τῶν ἐξετάσεων καί τῆς Σχολῆς ταύτης. Ὀφείλω δέ χάριν τῆς ἀλήθειας καί τοῦ δικαίου νά σημειώσω, ὅτι εἰς ὅσα μαθήματα ἐδίδαξεν ὁ Σχολάρχης κ. Ιωάννης Χρονίδης, οἱ μαθηταί ἀπεκρίθησαν κάλλιστα, μετριώτερον δέ εἰς τά ὑπό τοῦ συναδέλφου αὐτοῦ κ. Γεωργίου  Παρλαμάκη διδαχθέντα».

Στις 8 Σεπτεμβρίου 1888 ο Παρλαμάς υποβάλλει την παραίτησή του προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στην Αθήνα .

Η θέση του Παρλαμά γίνεται «μήλον της Έριδος», καθώς υποβάλλονται συνολικά 7 αιτήσεις υποψηφίων Ελληνοδιδασκάλων για την παραπάνω θέση και συγκεκριμένα:

• Του Αρχιμανδρίτη Διονυσίου Χαιρέτη
• Του Γεωργίου Δουκουμετζίδη
• Του Σ. Ν. Παπαδάκη
• Του Δημητρίου Καπετανάκη
• Του Νικολάου Πατερόπουλου
• Του Ευθυμίου Φουστανάκη
• Του Στυλιανού Καταλαγαριανου

Τελικά διορίζεται ο Στυλιανός Καταλαγαριανός δευτεροετής φοιτητής της Φιλολογίας, ο οποίος αναλαμβάνει τα καθήκοντα του την 1^η Οκτωβρίου με μισθό 540 γρ.  Όμως στις 10 Οκτωβρίου μετατίθεται στην Ελληνική Σχολή Καινουργίου και Πυργιωτίσσης στη Μεσσαρά, όπου αναλαμβάνει Σχολάρχης. Στη θέση του τοποθετείται με τον ίδιο μισθό ο Γεώργιος Δουκουμετζίδης, απόφοιτος του Κρητικού Γυμνασίου .

Ο νέος Ελληνοδάσκαλος αρχίζει να διδάσκει από την 12^η Οκτωβρίου 1888 .

Αίτηση για μετάθεση υποβάλλει και ο Σχολάρχης Ιωάννης Χρονίδης για την Ελληνική Σχολή Ηρακλείου, αίτησή που όμως που δεν γίνεται δεκτή. Πάντως ο μισθός του Χρονίδη μειώνεται κατά 10%, όπως και των άλλων Σχολαρχών, και διαμορφώνεται στα 675 γρ..

Στο Σχολικό το Σχολικό Έτος 1888 –1889 φοιτούν συνολικά 40 μαθητές και συγκεκριμένα 12 στην Α΄ τάξη, 19 στην Β΄ και 9 στην Γ΄ τάξη.

Άλλα έγγραφα σχετικά με την λειτουργία της Ελληνικής Σχολής Αβδού δεν υπάρχουν στο Αρχείο της Δημογεροντίας. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι τα μαθήματα συνεχίστηκαν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1890, καθώς φαίνονται στα βιβλία της Εφορείας, η πληρωμή μισθών στους δασκάλους της Σχολής.

• Ο Δρ Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι Δάσκαλος και Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων