Ο Ενοριακός Ναός των Αγ. Δέκα έχει τις αρχές του στην α΄ Βυζαντινή περίοδο (12ος αιώνας). Η σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα επεμβάσεων, ανακαινίσεων και ανακατασκευών τόσο στην β΄ Βυζαντινή περίοδο και στην περίοδο της Ενετοκρατίας όσο και στα τέλη του 19ου αιώνα-αρχές 20ου αιώνα.
Ο ρυθμός του ναού είναι Βασιλική Τρίκλιτη Κεραμοσκέπαστη, με υπερυψωμένο το κεντρικό κλίτος το οποίο είναι αφιερωμένο στους Αγίους Δέκα μάρτυρες Πόμπιο, Ευάρεστο, Σατορνίνο, Ζωτικό, Βασιλείδη, Θεόδουλο, Εύπορο, Γελάσιο, Ευνικιανό και Αγαθόποδα.
Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο και το νότιο στον Άγιο Τίτο. Τα κλίτη χωρίζονται μεταξύ τους με 2 σειρές μαρμάρινων κιόνων, ενωμένοι με τόξα, στα οποία σώζονται μόνο μερικές τοιχογραφίες που χρονολογούνται από την ίδρυση του ναού.
Ο νάρθηκας στα δυτικά βρίσκετε σε επίπεδο 1μ περίπου ψηλότερο απ’ αυτό του κυρίως Ναού, ενώ το κωδωνοστάσιο του κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο Ναός διακοσμείται μ’ ένα εξαιρετικά περίτεχνο τέμπλο του 1882, έργο του Ζαχαρία Πουμπουλάκη. Ενώ σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση η θαυματουργός εικόνα των Αγ. Δέκα χρονολογίας 1851, κάτω από την οποία φυλάσσετε το μάρμαρο, όπου κατά την παράδοση γονάτισαν και αποκεφαλίστηκαν οι Άγιοι.
Ο Ναός υπήρξε επισκοπικός επί αρχιερατείας του επισκόπου Βασιλείου Μαρκάκη. Έχει συντηρηθεί από την 13 εφορεία βυζαντινών Αρχαιοτήτων ενώ ο προαύλιος χώρος του Ναού διαμορφώθηκε από την πρώην κοινότητα Αγ. Δέκα.
Στις 23 Δεκεμβρίου κάθε χρόνο εορτάζεται η μνήμη των Αγίων με την παρουσία πολλών Ιεραρχών και πλήθος κόσμου.
Ιερός Ναός Αγίας Λίμνης
Στο νoτιοδυτικό άκρο του χωριού, στη θέση επονομαζόμενη και Αλώνι, οι κάτοικοι είχαν κατασκευάσει μια μικρή λίμνη η οποία γέμιζε από τον ποταμό Ληθαίο της Κεράς όπου πότιζαν τα ζώα τους. Το νερό που υπήρχε σ΄ αυτήν ήταν μαύρο και ακάθαρτο.
Κατά καιρούς παρατήρησαν οι κάτοικοι ότι το νερό είχε ιαματικές ιδιότητες. Το έτος 1898 κάποιος νεαρός έβοσκε τα ζώα κοντά στη λίμνη όταν του μπήκε υψηλός πυρετός τότε του παρουσιάστηκαν οι Δέκα Άγιοι και του είπαν να πάει στη λίμνη να πιει νερό και θα γίνει καλά, έτσι και έγινε κι ο νεαρός πήγε αμέσως και διηγήθηκε το περιστατικό στους γονείς του.
Παρόμοια περίπτωση συνέβη και με άλλο νεαρό και έπραξε ομοίως με τον πρώτο. Σιγά-σιγά τα περιστατικά αυτά διαδόθηκαν και πλήθος κατοίκων από τις κοντινές περιοχές αλλά και αργότερα απ’ όλη την Κρήτη επισκέπτονταν τη λίμνη έπιναν και λούζονταν το νερό της και θεραπεύονταν.
Τότε οι προύχοντες του χωριού κάλεσαν τον Ευμένιον πνευματικό της Ι.Μονής Κουδουμά για να πάρουν σωστές πληροφορίες περί του μαρτυρίου όπου και διαπίστωσαν την καθαρή αλήθεια.
Όταν το 1902 ήρθε στους Αγ. Δέκα ο επίσκοπος Αρκαδίας Βασίλειος Μαρικάκης ακούγοντας τις διηγήσεις για τα θαύματα, αποφάσισε να αποξηράνει την «Αγία Λίμνη». Tότε αποκαλύφτηκαν οι τάφοι των Αγίων Δέκα, πάνω από αυτούς ανήγειρε το 1915 μια μικρή εκκλησία βυζαντινού ρυθμού εις μνήμη των Αγίων. Ελάχιστοι όμως ξέρουν ότι η εκκλησία είναι αφιερωμένη στους Αγ. Δέκα και όλοι τη γνωρίζουν ως «Αγία Λίμνη». Είναι ο σημερινός ναός που βρίσκετε πάνω από τους τάφους των Αγίων.
Ο ιερός ναός και ο προαύλιος χώρος, πρόσφατα ανακαινίστηκαν εκ βάθρων και αποτελούν πραγματικά ένα κόσμημα παραδοσιακής κρητικής αρχιτεκτονικής.
Κάθε χρόνο την ημέρα των Φώτων στην Αγ. Λίμνη πραγματοποιείται ο καθαγιασμός των υδάτων.
Πηγή: ag-deka.gr
